قازاق تىلىنە باۋىر باسىپ، قازاق جىگىتىنە تۇرمىسقا شىقتىم - كارىس قىزى

اتىراۋ. قازاقپارات - اتىراۋ وبلىسىندا مەملەكەتتىك ءتىلدى ەركىن مەڭگەرگەن وزگە ۇلتتىڭ وكىلدەرى وتە كوپ.
None
None

كارىس قىزى ۆەرا شين قازاق ءتىلىن جەتىك مەڭگەرىپ، قازاق جىگىتىنە تۇرمىسقا شىققانىنا وكىنگەن ەمەس. ول قازاقپارات تىلشىسىنە جان سىرىن بولىسەتىن قۇربىلارىن دا قازاق قىزدارىنان تاپقانىن، قازاق ءتىلىن انا تىلىندەي قادىرلەيتىنى جايلى ايتىپ بەردى.

- ۆەرا، قازاق ءتىلىن قاشان، قالاي ۇيرەنىپ الدىڭ؟

- مەن ماحامبەت اۋدانىنداعى بەيبارىس اۋىلىندا ومىرگە كەلدىم. ءبىزدىڭ اۋىلدا قازاقتار دا، كورەيلەر دە، ورىستار دا، باسقا دا بىرنەشە وزگە ۇلت وكىلى تۇرادى. بالالىق شاعىم سول اۋىلدا ءوتىپ، ورتا مەكتەپتى ءبىتىردىم. مەكتەپتە قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىن ەرەكشە جاقسى كوردىم. بۇل پاننەن ورىنبەك ءىزباساروۆ دەگەن اعاي ءدارىس بەردى. سول اعاي قازاق ءتىلىن كەرەمەت ۇيرەتتى بىزگە. ول ءبىزدى وزگە ۇلت وكىلدەرى قاتىساتىن مەملەكەتتىك ءتىل بايقاۋلارىنا دايىندادى. قازىر سونىڭ جەمىسىن كورىپ ءجۇرمىن.

- اتا-اناڭ قازاق ءتىلىن جەتە مەڭگەرسەم دەگەن تالابىڭا قالاي قارادى؟

- مەنىڭ اكەم ۆيكتور - كورەي جىگىتى، شەشەم نادەجدا - ورىس قىزى. شەشەمنىڭ اتا- اناسى يندەر اۋدانىنىڭ ورلىك اۋىلىندا تۇرعان. كەيىن ناعاشىلارىمىز ءبىزدىڭ اۋىلعا كوشىپ كەلگەن عوي. سودان اكەم مەن شەشەمنىڭ ءدام- تۇزى جاراسىپ، شاڭىراق كوتەرگەن. قازاق اۋىلىندا وسكەندىكتەن بولار، شەشەم دە قازاقشا جاقسى تۇسىنەدى. اكە-شەشەم مەنىڭ قازاق بالالارىمەن دوستاسىپ، جاقىن ارالاسقانىمدى، ءتىپتى قازاقشا ۇيرەنگەنىمدى قولدادى. ولار ءاردايىم مەنىڭ تالابىما، اپا-سىڭلىلەرىمە قولداۋ بىلدىرۋدەن تانبادى. مەنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋدەگى جەتىستىگىمە، اسىرەسە قازاق ءتىلى بايقاۋلارىندا جۇلدەلى ورىنعا يە بولسام، ۇدايى قۋانىپ وتىردى. اكەم ۇنەمى «قىزىم، قازاقشانى جاقسىلاپ ۇيرەنىپ ال، بۇل ءوزىڭ ءۇشىن قاجەت بولادى» دەپ وتىرۋشى ەدى. بۇل ءسوزدى مەن ءۇشىن اكەمنەن قالعان امانات سەكىلدى كورىنەدى. شەشەم دە ەشقاشان قارسىلىق بىلدىرگەن ەمەس.

- قازاق جاستارى اراسىندا دوستارىڭ بار شىعار. ولارمەن ءجيى ارالاسىپ تۇراسىڭ با؟

- بىلەسىز بە، ومىردەگى ەڭ قىمبات سانايتىن قۇربىلارىمدى قازاق قىزدارى اراسىنان تاپتىم. سەنبەي وتىرسىز با؟ ءبىزدىڭ اۋىل كەزىندە چكالوۆ دەپ اتالعانمەن، مۇنداعى تۇرعىنداردىڭ باسىم بولىگىن نەگىزىنەن قازاق وتباسىلارى قۇرايدى. ءبىر كوشەدە تۇرعان قازاق بالالارىمەن كۇندە بىرگە وينايتىنبىز. سولاردىڭ اراسىنان نۇرشات ساپانوۆا، جادىرا جيەنقۇلوۆا سەكىلدى جان سىرىمدى بولىسەتىن قۇربىلارىمدى جانىما ەرەكشە جاقىن تارتامىن. مەنىڭ قازاق ءتىلىن جەتىك بىلۋىمە دە وسى قۇربىلارىمنىڭ سىڭىرگەن ەڭبەگى زور. دوستىعىمىزعا سىزات تۇسكەن جوق. نۇرشات پەن جادىراداي قۇربىلار تاپپاسام، بالكىم، قازاق ءتىلىن ءدال بۇگىنگىدەي جەتىك بىلمەگەن بولار ەدىم.

- قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋ قيىن بولعان جوق پا؟

- نەگە ولاي دەيسىز؟ مەن وسى ءتىلدى ۇيرەنۋگە نيەت ەتكەلى بەرى كوزىم مىناعان جەتتى. الەمدە بىرنەشە ءجۇز ءتىل بولسا، سونىڭ ىشىندە قازاق تىلىندەي ەڭ سۇلۋ، ەڭ شۇرايلى ءتىل جوق شىعار. ويتكەنى، بۇل ءتىل - مەنىڭ جۇرەگىمە ەڭ جاقىن ءتىل. سوزدىك قورى كوپ، ەڭ باي ءتىل دە - قازاق ءتىلى. مەنى ەشكىم قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە ماجبۇرلەگەن جوق. ءوزىمنىڭ جۇرەك قالاۋىممەن ۇيرەنۋگە تالپىنعاندىقتان با، الدە كورەي مەن قازاق حالقىنىڭ سالت- داستۇرىندەگى كەيبىر ۇقساستىقتار قىزىقتىردى ما، ايتەۋىر، قازاق ءتىلىنىڭ ءتۇپسىز تەرەڭ يىرىمىنە قالاي بويلاعانىمدى ءوزىم دە بايقامادىم. قازاق ءتىلىن وتە تەز ۇيرەندىم. قازاقتىڭ جانىن ءبىر كىسىدەي ۇعىنا الامىن. قازاق ءتىلى مەن ءۇشىن ءوزىمنىڭ انا تىلىمدەي بولىپ كەتتى. اباي اتامىز ادامدىق بولمىستى «ادام بولام دەسەڭىز، بەس نارسەگە اسىق بول. تالاپ، ەڭبەك، تەرەڭ وي، قاناعات، راحىم ويلاپ قوي» دەپ سۋرەتتەيدى ەمەس پە؟ وسىناۋ بەس تالاپتى ورىنداۋعا شىن نيەتىمەن اسىق بولىپ، تالاپتانعان ادامعا قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋ سونشالىقتى قيىن بولمايتىنىنا سەنىمدىمىن.

- قازاق جىگىتىنە تۇرمىسقا شىعىپسىڭ، ونىڭ اتا-اناسى سەنى قالاي قابىلدادى؟

- قازاق تىلىنە باۋىر باسقانىم سونشالىقتى، ابزال ەسىمدى قازاق جىگىتىمەن تاعدىرىمدى بايلانىستىردىم. ءبىر-ءبىرىمىزدى بالا كۇنىمىزدەن بىلەمىز، ءبىر كوشەدە تۇردىق. ونىڭ ءۇيى مەن ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ اراسىندا ءبىر عانا ءۇي بار. ءبىز بالا كۇنىمىزدە تالاي بىرگە ويناعانبىز. بالا كۇنگى دوستىعىمىز ۇلكەن سەزىمگە ۇلاستى. اكە- شەشەلەرىمىز دە ءبىر- ءبىرىن جاقسى تانيدى. ەگەر مەن قازاق اۋىلىندا وسپەسەم، قازاق ءتىلىن بىلمەسەم، قازاق وتباسىنىڭ شاڭىراعىنا كەلىن بوپ تۇسكەندە قاتتى قينالار ەدىم. باعىما قاراي، ابزالدىڭ اتا- اناسى مەنى قۇشاق جايا قارسى الدى. ابزال - وتباسىنىڭ ۇلكەن بالاسى.

ءبىراق اتا-ەنەم مەنى شاڭىراققا تۇسكەن كەلىن دەپ ەمەس، وزدەرىنىڭ قىزدارىنداي جىلى قابىلدادى. بۇل - ۇلكەن اۋلەت. مەنى كەلىن بولىپ تۇسكەندە، جاسى 84-كە كەلگەن ۇلكەن ەنەم، ياعني ابزالدىڭ اجەسى قارسى الدى. سول كىسى ماعان بار مەيىرىمىن توگىپ، العاشقى كۇننەن «قىزىم» دەدى. سوندا ماعان بۇل ومىردە اجەمىزدەن قىمبات جان جوقتاي كورىندى. ەشقاشان كەلىن دەمەدى. وسى اجەمىز تۇڭعىش قىزىمىزدىڭ اتىن ەلزا دەپ قويدى. اتام مەنىڭ اتىمدى ءۇمىت دەپ قازاقشا اتادى.

- ءوزىڭنىڭ اتا- اناڭ قارسىلىق بىلدىرگەن جوق پا؟

- اكە- شەشەمنىڭ و باستان مەنىڭ ءاربىر قادامىمدى قولدايتىنىن بىلەمىن عوي. ابزال ەكەۋمىز ءسوز بايلاسىپ، شاڭىراق كوتەرۋگە ۋاعدالاسقاندا، ولاردىڭ قارسىلىق تانىتپايتىنىنا سەنىمدى بولدىم. ابزالدىڭ اتا- اناسى قازاقى داستۇرمەن قۇدا ءتۇسىپ كەلدى. مۇنداي ءداستۇر ءبىزدىڭ حالىقتا دا بار. اكە- شەشەم قارسىلىق بىلدىرمەدى. ويتكەنى، ولاردىڭ وزدەرى دە جۇرەك قالاۋىمەن شاڭىراق كوتەردى عوي. سول سەبەپتەن بولار، ءبىزدىڭ تاڭداۋىمىزدى قۇپتادى. اقىل- كەڭەسىن ايتىپ، كەلەشەك ومىرىمىزگە تىلەۋلەستىك تانىتتى. ويتكەنى، قازاق پەن كورەي حالىقتارىنىڭ داستۇرىندە ۇقساستىقتار وتە كوپ. بۇل دا اسەر ەتكەن بولار دەپ ويلايمىن.

- ومىردە نەنى قادىر تۇتاسىڭ؟

- ءار ادامنىڭ ومىردە قادىر تۇتاتىنى كوپ. بارلىعى دەرلىك اتا-اناسىن قادىرلەيدى. ومىرلىك سەرىگىڭ بولار جارىڭا قۇرمەت كورسەتۋ دە قانىمىزدا بار قاسيەت. بىرەۋلەرى جان سىرىن بولىسەتىن دوسىن قۇرمەتتەيدى. كىندىك قانىڭ تامعان، بالالىق بالداۋرەنىڭ وتكەن تۋعان جەر دە جۇرەك تۇكپىرىنەن ەشقاشان وشپەيدى. ءبارى دە دۇرىس، مەن دە وسى قاعيدالاردى ۇستانامىن. سونىمەن بىرگە، تۋعان ەلىڭنىڭ تاۋەلسىزدىگىن قادىر تۇتۋ بارىنەن جوعارى تۇرۋى قاجەت دەپ ويلايمىن. بۇل - قازاقستاندى مەكەن ەتكەن ءار ازاماتتىڭ كوكەيىندە جۇرەتىن باستى ماقسات. نەگە دەيسىز عوي. ويتكەنى، ءبىز قازىر قازاقستاندا بەيبىت ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. الەمنىڭ كوپتەگەن ەلىندە ءتۇرلى قاقتىعىستار، ەكونوميكالىق قيىندىقتار بولىپ جاتقانىن بىلەمىز.

تابيعات اپاتىنىڭ زاردابىنا ۇرىنىپ جاتقان ەلدەر دە كوپ.

ال، ءبىزدىڭ ەلىمىز وسىنداي قيىندىقتاردىڭ بىرىنە كەزىكپەگەنىنە شۇكىرلىك ەتۋىمىز كەرەك. قازاقستانداي تاتۋلىعى جاراسقان بەيبىت ەلدە تۇرىپ جاتقان بارشامىز مەملەكەتتىك ءتىلىمىزدى قادىرلەي ءبىلۋىمىز كەرەك قوي. ويتكەنى، مەملەكەتتىك ءتىل - قازاقستاندى مەكەن ەتكەن بارشا ۇلتتى ۇيىستىرۋشى، وتانشىلدىق سەزىمىن قالىپتاستىراتىن، بىرلىك پەن ىنتىماققا ۇندەيتىن ءتىل. قازاق جەرىندە تۇراتىن وزگە ۇلتتاردىڭ ءار ازاماتى قازاقتىڭ تاريحىن، مادەنيەتى مەن ادەبيەتىن، سالت- ءداستۇرى مەن ادەت- عۇرپىن تەرەڭىرەك بىلگىسى، قازاق حالقىنىڭ جانىن ۇققىسى كەلسە، الدىمەن قازاق ءتىلىن مەڭگەرۋى قاجەت. بۇل - بارشامىزدىڭ مىندەتىمىز. مەن قازاق ءتىلىن قادىرلەپ قانا قويماي، انا تىلىمدەي سۇيەمىن!

سەبەبى، مەن ءوز انا تىلىمنەن بۇرىن قازاق ءتىلىن جەتىك مەڭگەردىم. قازاق ءتىلىن ەركىن مەڭگەرۋىمنىڭ ناتيجەسىندە جەتىستىككە جەتتىم. قازاقتىڭ ابزالداي ازاماتىمەن شاڭىراق كوتەرىپ، قازاق وتباسىنىڭ شاڭىراعىنا كەلىن بولىپ ءتۇستىم. قازاق تىلىندە جەتىك سويلەگەندىكتەن، ۋنيۆەرسيتەتتىڭ قازاق ءبولىمىن ءساتتى ءبىتىردىم. ەندەشە، مەن قازاق ءتىلىن قالايشا قادىرلەمەيمىن!؟ كەزىندە اتا- بابالارىمىز قيىندىققا تاپ بولعاندا، تورىنە شىعارىپ، داستارقانىنان ءدام تاتقىزعان قازاق حالقىنا شەكسىز قۇرمەتىمىزدى مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋ ارقىلى بىلدىرگەنىمىز ورىندى دەپ ويلايمىن.

- اڭگىمەڭە راحمەت!

اۆتور: بەك مۇستافا

سوڭعى جاڭالىقتار