ەرتە تۇرۋدىڭ نىعمەتى

ياعني كونەدەن كەلە جەتكەن بۇل ءتامسىلدى تاپسىرلەر بولساق، اتقان تاڭمەن تالاسىپ ەرتە تۇرعان جىگىتتىڭ وتباسىلىق
ياعني كونەدەن كەلە جەتكەن بۇل ءتامسىلدى تاپسىرلەر بولساق، اتقان تاڭمەن تالاسىپ ەرتە تۇرعان جىگىتتىڭ وتباسىلىق بەرەكەسى ارتىپ، ريزىعى مولايسا، ەرتە تۇرعان ايەلدىڭ ءىسى ءبىتىپ، ىرىسى ىلگەرىلەمەك ەكەن.
بۇنداي ۇلگىلى ءۇردىس تەك بىزدە عانا ەمەس، باسقا حالىقتاردا دا بار كورىنەدى. ايتالىق، پارسى جۇرتى: «ەرتە تۇرعان ادامنىڭ ارمان- ماقساتى ەرتە ورىندالادى» دەسە، قىتايلىقتار «تاڭدا ۇيىقتاپ جاتقان ادامنىڭ باقىتى، وزىمەن بىرگە ۇيىقتايدى» دەيدى ەكەن. سول سياقتى XIX عاسىردا ءومىر سۇرگەن مايلىقوجا جىراۋ: «جامان تويماس مال دەسە، ديقان تويماس جەر دەسە، ەر تىلەۋىن بەرەدى، ەرتەدەن تۇرىپ ەرلەسە»، دەپ ەرتە تۇرۋدىڭ نىعمەتى جايلى ايتىپتى.
ءوز كەزەگىندە ۇلكەن جەتىستىكتەرگە جەتكەن شىعارماشىلىق ادامدارى قۇندى تۋىندىلارىنىڭ ەڭ ءبىر تاماشا ساتتەرىن تاڭمەن تالاسا تۇرىپ جازاتىنى جايلى كوپتەگەن دالەل كەلتىرەدى. مىسالى، احات قۇدايبەرديەۆ ءوزىنىڭ اكەسى شاكارىم جايلى جازىپ، ونىسى «جۇلدىز» جۋرنالىنىڭ 1992 -جىلعى №11-سانىندا جارىق كورگەن ەستەلىگىندە، اكەي جارىقتىق باستى- باستى تەرەڭ ويلى شىعارمالارىن تاڭەرتەڭ ەرتە تۇرىپ، عالامعا ارايلى تاڭ شاپاعى شاشىلعان تۇستا جازاتىن ەدى دەسە، ۇلكەن قالامگەر قىرعىز حالقىنىڭ زاڭعار جازۋشىسى شىڭعىس ايتماتوۆ ءوزىنىڭ كەمەل تۋىندىلارىنا ارقاۋ بولعان كەرەمەت سيۋجەتتەر تەك تاڭعى سەرۋەن ۇستىندە كوكەيىنە تىڭنان كەلىپ، تاڭ نۇرىمەن بىرگە قۇيىلاتىنى جايلى ەستەلىك قالدىرىپتى.
وسىندا ايتىلعانداي، ادام بالاسىنا دۇنيەلىك بەرەكە ءھام شىعارماشىلىق شابىت سىيلايتىن تاڭعى ۋاقىتتىڭ تىنىش ءساتى مەن ارايلى شاعى جايلى ليريك اقىن سىرباي ماۋلەنوۆ ءوزىنىڭ «تاڭعى تىنىشتىق» اتتى جىرىندا:
«مولدىرەپ تۇنىپ اۋا تاڭعى ۋاقىت،
دۇنيە دەمىن الىپ قالدى جاتىپ.
جۇلدىزدار تۇندە تۇرعان قاراۋىلعا،
كوز ءىلدى ۇيقى جەڭىپ بالبىراتىپ.
ايالاپ تاڭنىڭ وسى تىنىشتىعىن،
تاراتىپ كوكجيەككە نۇر ۇشقىنىن،
كەلەدى التىن اراي كوتەرىلىپ،
باستاۋعا كۇللى الەمنىڭ جۇمىس كۇنىن»، - دەپ جىرلاعانداي، كىمدە- كىم تاڭنان شابىت ىزدەسە نەمەسە ريزىق- بەرەكە تىلەسە ونى ءتاڭىر دە قولدايدى ەكەن. قادىرلى پايعامبارىمىزدىڭ (س. ع. س. ) : «تاڭ نامازىن وقىعاننان كەيىن ريزىقتارىڭدى تابۋدان قاپىدا قالىپ ۇيىقتاماڭدار. ەرتەرەك تۇرىپ، ەرتەرەك قامدانسا اللا تاعالا ءناسىپ ەتىپ، ول پەندە دەگەنىنە قول جەتكىزەدى» دەپ تەگىن وسيەت قالدىرعان جوق.
سول سياقتى، «تاڭعى ساۋدا - ساۋدا، تۇسكى ساۋدا - قاۋعا» دەگەن اتام قازاقتىڭ دانالىق ءسوزى بار. بۇل ۇعىم ءبىر جاعىنان ەرتە تۇرىپ جاسالعان ساۋدانىڭ بەرەكەلى بولاتىنىن جەتكىزسە، ەكىنشى جاعىنان ادامنىڭ ەڭ ۇلكەن بازارى - ونىڭ ءومىرى ەكەنىن مەڭزەپ تۇرعانداي. ايتالىق، مىنا ءبىر بايىتتە: «تاڭعى ۋاقىت - ۋاقىتتاردىڭ تىرەگى، ۇلى اللا تاڭ مەن تۇندە تۇر ەدى، تاڭ ازانمەن دۇعا قىلىپ سۇراساڭ، تىرلىگىڭنىڭ ءمانى سوندا كىرەدى، عاپىل ادام تاڭعى ۋاقىت قادىرىن، كۇندىز كەتىپ كەش باتقاندا بىلەدى» دەگەنى ءتارىزدى.
الەم مۇسىلماندارى بىلەتىن ءتورت ءمازھاب يمامدارىنىڭ ءبىرى يمام شافيعي بىردە تاڭ نامازىنان كەيىن ۇيىنە قايتىپ كەلە جاتىپ، ءبىر كىسىمەن كەزدەسىپ قالادى. الگى ادام ءبىرىنشى بولىپ يمامعا سالەمىن بەرىپ، جاقسى تىلەك- دۇعاسىن جاساپ بولىپ: «قالاي تاڭدى اتىردىڭىز؟» دەپ سۇراعان ەكەن. سوندا يمام شافيعي تاڭدى قالاي اتىرعانىن بىلايشا ءتۇسىندىرىپتى: «مەنەن تاڭدى سەگىز نارسەنى قالاعان كۇيدە اتىردىم» . سۇراق قويعان كىسى يمامنىڭ جاۋابىنا تاڭدانىپ: «ۋا، يمام! سىزدەن كىم سەگىز نارسەنى تالاپ ەتۋدە؟ ءسىزدىڭ ەشكىمدە اقىڭىز جوق ەمەس پە؟!»، دەيدى. اڭگىمەنىڭ استارىنا تۇسىنبەگەن پەندەگە كۇلىمسىرەي قاراعان يمام: «مەن سىزگە ءار كۇنگى تاڭ مەنەن نەنى قالايتىنىن ايتايىن»، دەيدى دە:
- جاراتقان اللا مەنەن پارىز امالدارىن قالايدى؛ اللانىڭ ەلشىسى مۇحاممەد (س. ع. س. ) پايعامبار مەنەن ءوزى وسيەت ەتكەن سۇننەتىن قالايدى؛ ايەل، بالا- شاعام كۇندەلىكتى ءناپاقاسىن قالايدى؛ ءناپسىم وزىنە باعىنعاندى قالايدى؛ شايتان ىزىنە مەنىڭ ەرگەنىمدى قالايدى؛ ەكى يىعىمداعى ەكى پەرىشتە جاقسى جانە جامان امالدارىمدى جازعاندى قالايدى؛ وتكەن كۇندەرىم قارتايعانىمدى قالايدى؛ جان الۋشى پەرىشتە بولسا، ولىمگە دايىن بولۋىمدى قالايدى. مىنە، وسىلارمەن بىرگە تاڭدى اتىرامىن. ءار كۇنى وسى سۇراقتار مەنەن جاۋاپ كۇتەدى، - دەپتى.
بەكەن قايرات ۇلى
Egemen Qazaqstan