ايتىس ونەرى تۋرالى نە بىلەمىز؟

ايتىس - ادەبيەت جانرى بولعانىمەن، ەرتەدەن قالىپتاسقان حالىقتىق ءداستۇردىڭ ۇلكەن ءتۇرى.
ويىن، توي، اس، قىز ۇزاتۋ، كەلىن ءتۇسىرۋ سياقتى قازاق تويلارى جۇيرىك ات، بىلەكتى بالۋاندارمەن بىرگە ايتىس اقىندارى دا قاتىسىپ، ولار ايتىس ارقىلى توي قىزىعى مەن مارتەبەسىن كوتەرە تۇسكەن.
ارينە مۇنداي جەردە ايتىستاردىڭ ءوز ماقساتى، تالابى، شارتى بار. كوشپەلى ەلدىڭ قىزىق-قۋانىشىن ءبولىسىپ كەلگەن ايتىس حالقىمىزدىڭ سان الۋان ويىن-توي، ءار ءتۇرلى ءداستۇرلى دۋمانداردا قۋانا قىزىقتايتىن تەاترى ىسپەتتەس بولعان. جۇرت كوپشىلىك الدىندا ءسوز سايىسىنا تۇسكەن ەكى اقىننىڭ جەڭىسكە جەتۋ جولىنداعى تاپقىرلىقتارى مەن العىرلىقتارىنا كۋا بولىپ، سولاردىڭ بىرەۋىنىڭ نامىسىن جىرتىپ، تىلەۋىن تىلەيتىن جانكۇيەرىنە اينالادى.
ايتىستىڭ تۇرلەرى
ايتىستىڭ ەسكى ءتۇرى دەپ ەسەپتەلەتىن بادىك ايتىسىنىڭ نەگىزىندە ادام بالاسىنىڭ تابيعاتقا اسەر ەتۋ ماقساتى جاتسا، باسقا ايتىستاردىڭ ىشىندە قايسىسى ەرتە، قايسىسى كەش تۋدى، ونى ايتۋ قيىن. دەگەنمەن، كەيبىر ايتىستاردىڭ مازمۇنىنا، لەكسيكاسىنا، سويلەم قۇرىلىستارىنا قاراپ، قاي زاماندا پايدا بولعانىن توپشىلاۋعا بولادى. مىسالى، جانۋارلار ايتىسىنا، ءولى مەن ءتىرىنىڭ ايتىسىنا قاراعاندا، جۇمباق ايتىسىنىڭ اناعۇرلىم كەش تۋعاندىعى انىق.
سالت ايتىسىنىڭ ەسكى ءتۇرى قىز بەن جىگىت ايتىسىندا نەگىزگى تاقىرىپ - جاستىق كوڭىل كۇيى مەن ونەر سىناسۋ بولسا، اقىندار ايتىسىندا ونەر سالىستىرۋ، ءسوز سىناسۋدىڭ ۇستىنە ءار اقىن ءوز رۋىن دارىپتەي جىرلاۋشىلىق كەلىپ قوسىلعانىن كورەمىز.
ايتىستىڭ ەرەكشەلىگى
اقىندار ايتىسىندا جاتتاما (ترافارەت) ولەڭدەر از بولادى. ولار ولەڭدى تابان استىندا شىعارادى، توسىننان ايتىسادى. ايتىس ۇستىندە تالاي كۇتپەگەن جايلار كەزدەسەدى. ايتىسار تاقىرىبى بەلگىسىز، توسىن سۇراۋلارعا تاپ بولادى. ەكى اقىن دا ءبىرىن-ءبىرى تىعىرىققا قاماۋ ءۇشىن، ءبىرىن-ءبىرى ءسۇرىندىرۋ ءۇشىن، ءومىر قۇبىلىستارىن جۇمباق ەتىپ تە تارتادى. سونىڭ بارىنە اقىندار جوپەلدەمەدە جاۋاپ بەرۋگە، دالەل ايتۋعا ءازىر بولۋى كەرەك.
مۇنىڭ ءبارى اقىنداردان سوزگە جۇيرىكتىكتى، بىلگىرلىكتى، تاپقىرلىقتى، ۇستالىقتى قاجەتسىنۋمەن قاتار، ەل-ەلدىڭ شەجىرەسىن، تاريحىن، جەر جايىن، ەتنوگرافيالىق ەرەكشەلىكتەرىن ءبىلۋدى كەرەك ەتەدى. ولاي بولماعان كۇندە قۇر دىلمارلىقپەن ەشتەڭە وندىرە المايدى، سايىستا دارمەنسىز بولىپ قالا بەرەدى. جاتتاندى ءسوز ورنەگىن قولدانۋ اقىنعا ابىروي اپەرمەيدى.
قازاق قوعامىندا اقىننىڭ اقىن بولىپ تانىلۋى دا تەك ايتىس ارقىلى جۇزەگە اسقان. ايتىس - اقىننىڭ تالانتىن شىڭدايتىن ۇلكەن ونەر جارىسى. ايتىستىڭ نەگىزگى سالماعى دا، ءتۇيىنى دە ءومىر شىندىعى. كەشەگى شىنبولاتتاي شىندىقتى شىڭعىرتىپ ايتىپ جۇرگەن ايتىسكەر اقىندار بۇگىنگى تاڭدا دا از ەمەس.
دايىنداعان: جاسۇلان يساكايەۆ
massaget.kz