دۇرىس جازىپ، تۇسىنىكتى سويلەيىك

ولاردىڭ، ارينە وسى باعىتتاعى ولقىلىقتاردىڭ الدىن الۋعا، كەمشىلىكتەردى تۇزەتۋگە كوپ كومەگى دە ءتيىپ جاتىر. دەگەنمەن ءبىزدىڭ دە بۇل رەتتە ازداعان ايتارىمىز بولىپ تۇر.
اڭگىمەنى الدىمەن جاقسى جايدان باستاعىمىز كەلەدى، مۇنى ءسوز ەتكەندە ءوزىمىزدىڭ جاڭالىق اشىپ وتىرماعانىمىزدى دا بىلەمىز. جالپى، بۇگىندە رەسپۋبليكالىق تەلەارنالار جۇمىسىندا ۇلكەن سەرپىلىس بار دەر ەدىك. اسىرەسە «قازاقستان» ۇلتتىق ارناسىنىڭ، «حابار» اگەنتتىگىنىڭ، «بالاپان» ارناسىنىڭ ىزدەنىستەرى، يگى ىستەرى ايرىقشا قۋانتادى، ەرەكشە ريزا ەتەدى.
ال قاتارعا كەيىن قوسىلعان «اباي» تەلەارناسى، شىن مانىندە، تۋعان حالقىمىزدىڭ كوزايىمىنا اينالىپ، ۇلتتىق رۋحىمىزدى شىرقاۋ بيىككە كوتەرىپ تاستاعان جوق پا!
قازىر «كوك جاشىكتە» تاڭعى الاگەۋىمنەن باستاپ قالىڭ ءتۇن ورتاسىنا دەيىن ۇزدىكسىز سوزىلاتىن ءتۇرلى كونسەرت، شوۋ جانە ت. ب. نەشە ءتۇرلى «قىزىقتى» كورسەتىلىمدەرمەن (ارينە، كورەرمەن ءۇشىن بۇلار دا قاجەت) قاتار، كورگەن جاننىڭ كوڭىل تۇكپىرىنەن ويىپ ورىن الاتىن، ساناسىنا ساۋلە قۇياتىن، جانىن جادىراتاتىن، جۇرەگىن شىمىرلاتاتىن ويلى، پاراسات- پايىمى جوعارى باعدارلامالاردىڭ، وزەكتى ماسەلەلەردى قامتيتىن ساراپتامالىق جانە تالداۋ سيپاتىنداعى حابارلاردىڭ مولايۋى قۋانتادى. حالىققا جاقىن، كوپتىڭ مۇڭىن مۇڭداپ، جوعىن جوقتايتىن، ەل- جۇرتتىڭ قامىن جەگەن الەۋمەتتىك باعىتتاعى ساپالى حابارلار سانىنىڭ ارتۋى دا انىق اڭعارىلادى.
سونىمەن بىرگە بۇرىنعىداي ەمەس، بۇگىندە تەلەۆيدەنيەدەگى جاس قىزمەتكەرلەر اراسىندا ءبىر شوعىر جاڭالىقتى، وقيعانى ورنەكتى ويىمەن، تۇسىنىكتى سوزىمەن جەتكىزە بىلەتىن، شەشەن سويلەيتىن تەلەجۋرناليستەر، جۇرگىزۋشىلەردىڭ قاتارى قالىپتاسىپ قالدى. ولاردىڭ كەيبىرىنىڭ حاباردى بەرۋدەگى، كورسەتۋدەگى شەبەرلىكتەرى مىقتى دەگەن الدىڭعى تولقىنداعى ارىپتەستەرىنەن دە اسىپ ءتۇسىپ جاتاتىنى جالعان ەمەس.
الايدا تەليەۆيدەنيەدەگى ءتىل تازالىعىن جاقسارتىپ، سويلەۋ مادەنيەتىن ارتتىرۋ ءۇشىن بىزدىڭشە، ءالى دە قىرۋار جۇمىس اتقارۋ كەرەك. مۇندا سول باياعى شۇبارلانعان قاساڭ ءتىل، الا- قۇلا ءسوز، سويلەم، جارىمجان جارناما «ءوز بيىگىنەن» تۇسكىسى كەلمەي تۇرعان سياقتى...
ءبىز سوڭعى ءبىر-ەكى جىل مۇعدارىندا تەلەديدارداعى وسىنداي سوزدەردى ءتۇرتىپ الىپ جۇرەتىنبىز. ءبىراق قازىر ونىڭ ءبارىن ءتىزىپ، تىزبەلەپ جاتۋدىڭ قاجەتى شامالى دەپ ەسەپتەيمىز. ويتكەنى 2021 -جىلى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى وكىلدەرىنە ارنالعان «سوزتۇزەر». قاتە قولدانىستار سوزدىگى» (ءوز باسىمىز ونى ءالى كورە العان جوقپىز) اتتى اسا قاجەتتى جيناق جارىق كورگەنىنەن حابارىمىز بار. سوندا كەلتىرەر مىسالىمىزدىڭ ءبارى دەرلىك قامتىلعان شىعار دەگەن ويدامىز. ايتسە دە وسى ورايدا كەيبىر وي- پىكىرىمىزدى ورتاعا سالۋدى ءجون كوردىك.
...ءبىرتالاي جىل ءوتتى-اۋ دەيمىز، ءوزارا اڭگىمەمىزدە، اسىرەسە، تەلەديدارداعى حيكايالاردا «جانىم سول» دەگەن ءسوز پايدا بولدى. بۇل قايدان شىقتى؟ نەگىزىندە جاقسى كورەتىن ادامدارىمىزعا قاراتا «جانىم مەنىڭ!»، «اينالايىن، جانىم!» دەيتىن ەدىك قوي. ال 2020 -جىلى «شابدالى، 18» تەلەحيكاياسىندا ونى «التىندارىم سول!» اسپەتتەپتى. ونىڭ ورنىنا «التىندارىم مەنىڭ!» دەگەن ادەمى عوي، دۇرىسى دا وسى ەمەس پە؟ قاتەلەسپەسەك، وسىدان ءبىر-ەكى جىل بۇرىن «جىبەك» تەلەسەريالى بولدى. سونداعى كەيىپكەرلەر ءبىر- بىرىنە قولدارىن كوتەرىپ، «ساتتىلىك!» دەيدى. بۇل ورىستىڭ «ۋداچا!» دەگەن ءسوزىنىڭ تىكەلەي اۋدارماسى. ايتپەسە، وزىمىزشە «ساتتىلىك تىلەيمىن!»، «ءىسىڭ ءساتتى بولسىن، ساپارىڭ ءساتتى بولسىن!» دەپ ايتۋدىڭ ورنىنا قىسقا قايىرعان ءتۇرىمىز بە بۇل؟! 2018 -جىلى قارجى پيراميداسى جونىندە ءسوز بولعاندا تەلەجۇرگىزۋشى الدەكىمدى «كۇدىكتەلۋدە» دەدى. دۇرىسى، «كۇدىككە ءىلىندى» ەمەس پە ەكەن. ءبىر ارىپتەسىمىز «ەكسپو-17» كورمەسىندەگى ەتنواۋىلعا كەلۋشىلەر مەرەكەنىڭ كوركىن (دۇرىسى كورىگىن) قىزدىردى» دەگەنىن دە قۇلاعىمىز ەستىدى...
قازىر ءبىزدىڭ قازاقتىڭ كوبى، اسىرەسە، جاستار جاعى بىلاي دەپ سويلەيتىن بولدى: «بارۋ كەرەكپىز، الۋ كەرەكپىز، سالۋ كەرەكپىز...» ويباي-اۋ، تۋراسى: «بارۋىمىز كەرەك، الۋىمىز كەرەك، سالۋىمىز كەرەك» قوي! مىسال، 2020 -جىلى 4-جەلتوقساندا، باسقا بولسا ءبىر ءسارى، ءبىر بەلگىلى زاڭگەر وزىنە جۇگىنگەن ازاماتقا تەلەديداردا «ارىز جازۋ كەرەكسىز...» دەپ سوعىپ وتىر.
اڭگىمە اياعىندا مىنا جايدى دا ارنايى ءسوز ەتكىمىز كەلەدى. ورىسشا «ۆوپروس» دەگەن ءسوزدىڭ قازاقشا ەكى ماعىناسى بارىن كوپشىلىگىمىز بىلە بەرمەيتىن سياقتىمىز. ءبىرىنشى - سۇراق، ەكىنشى - ماسەلە. قازىر ول كوپ جەردە تەك سۇراق ماعىناسىندا قولدانىلىپ ءجۇر - جازباشا دا، اۋىزشا دا. ماسەلەن، «بۇگىنگى جينالىستىڭ كۇن تارتىبىنە ەكى سۇراق قويىلدى» دەپ جازادى... اينالايىن- اۋ، جينالىستىڭ قاراۋىنا سۇراق ەمەس، ماسەلە قويىلادى عوي!
كەيبىر ۇلكەندى- كىشىلى شەنەۋنىكتەر دە حالىق الدىندا سويلەگەندە «بۇل سۇراقتى وسىلاي شەشەمىز» دەپ سايراي جونەلەدى...
قازاق ءتىلىنىڭ الەمدەگى ەڭ باي، ەڭ قۇنارلى، ەڭ سۇلۋ، ەڭ ادەمى ءتىل ەكەنىن ءاردايىم ماقتان ەتەمىز. سوندىقتان ونىڭ وسى كەرەمەت قادىر- قاسيەتىن كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاۋ، جاس ۇرپاقتىڭ ساناسىنا، بويىنا بار جاقسىلىعىن، تاماشا تاعىلىمىن سىڭىرە ءبىلۋ - ۇلتىن سۇيگەن ءار ازاماتتىڭ اسىل پارىزى. ەندەشە، وسى ماقسات جولىندا تىلدىك قورىمىزدىڭ كۇش- قۋاتىن، الەۋەتىن بارىنشا تولىق پايدالانىپ، دۇرىس جازا بىلەيىك، تۇسىنىكتى سوزىمىزبەن تۋرا، سويلەي بىلەيىك. بۇل دا، ءسوز جوق، مادەنيەتتىلىكتىڭ، بىلىمدىلىكتىڭ بەلگىسى. ول ءۇشىن «اباي» تەلەارناسىنداعى «ءسوزتانىم» سياقتى حابارلاردى، باعدارلامالاردى كوبەيتىپ، باسقا دا سان ءتۇرلى ءادىس- تاسىلدەردى ءتيىمدى پايدالانعانىمىز ءجون. وسى ورايدا قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتىن وقىتاتىن ۇستازدار دا اۋقىمدى جۇمىس اتقارا الار ەدى.
سوندا عانا «جۇمىس ىستەۋدى» «جۇمىس جاساۋمەن» الماستىرماي (وسىلاي جازامىز دا، ايتامىز دا...)، «وتكىنشى قار جاۋادى...»، «يتاليادا اپتاپ ىستىق ورنادى...»، «نازار بولەدى...»، «قىزمەت جاساپ وتىر...» دەگەن ءتارىزدى مۇگەدەك سويلەم، سوزدەن ارىلىپ قالارمىز!
بەرىكباي قادىقوۆ، قازاقستاننىڭ قۇرمەتتى جۋرناليسى
Egemen Qazaqstan