ايبەرگەنوۆتىڭ جارى

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - 1986 -جىل. مەكتەپ ءبىتىرىپ، وقۋعا تاپسىرۋ ءۇشىن الماتىعا باراتىن بولىپ، جولعا جينالىپ جاتىرمىن. كوڭىلىم الىپ- ۇشىپ، ءبىر ورىندا تۇرا المايمىن. ۋاقىت وتپەيتىن سەكىلدى.
None
None

- اسسالاۋماعالەيكۋم. كىتاپتان باسىمدى كوتەرىپ جالت قاراسام، ۇيگە دالدىباي اعام مەن ارەپباي اعام كىرىپ كەلە جاتىر ەكەن. دالدىباي - اكەمنىڭ جاقىن ءىنىسى، ال ارەپباي - دالدىبايدىڭ تۋعان قايىن اعاسى، ءبىزدىڭ قوڭىرات اۋدانىنان شىعاتىن «جەڭىس بايراعى» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى. تولەگەن ايبەرگەنوۆتىڭ ەڭ جاقىن دوسى بولعان ارەپباي اعام كەلگەندە ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ ءىشى تولىپ كەتەتىن.

- ۋاي، قۇدا، قوش كەلدىڭ! ماقتاپ جۇرەدى ەكەنسىڭدەر، قازىر تاماق تا ءپىسىپ قالدى-اۋ دەيمىن. شاي الىڭدار. اكەم كىلت كوڭىلدەندى.

- مىنا باۋىرجانعا جول بولسىن ايتا كەلدىك، - دەدى ارەپباي اعام كەڭكىلدەي كۇلىپ. مەن كادىمگىدەي قومپاڭداپ قالدىم. دالدىباي اعام قۋلانا كوز قىسىپ قويدى. ەندىگى اڭگىمە الماتى، تولەگەن اعاما اۋىستى. اقىننىڭ ەلگە كەلگەن ساپارىندا سۇلۋ شاھار تۋرالى دوسىنا ايتقان اڭگىمەلەرىن ىقىلاستانا تىڭداپ وتىرمىن. اراسىندا: «شىركىن، مەن دە الماتىدان كەلىپ، سىدىق، بولاتتارعا اڭگىمە ايتىپ وتىرسام عوي…» دەپ ارمانداپ قويامىن.

- باۋكەن، - دەدى ارەپباي اعام كەتەر كەزدە ماعان بۇرىلىپ، - مىنا حاتتى ءۇرنيسا جەڭەشەڭە بەرەرسىڭ. سىرتىنا ادرەسىن، تەلەفونىن جازىپ قويدىم. ۇيالما، حابارلاس، ول - وتە جاقسى ادام!

ءۇرنيسا! اتى ەرەكشە ەكەن. باسىما ءبىرىنشى كەلگەن وي - وسى.

ەرتەڭىنە ءىليا، ۇلبوسىن، كلارا ەسىمدى ءۇش كلاستاسىممەن بىرگە جولعا شىقتىق. جولباسشىمىز - مەكتەپتە قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتىنەن ساباق بەرگەن، ۇلبوسىن مەن ءىليانىڭ اعاسى سارسەنباي اعاي. ۇشاققا بيلەت بولماي، نوكىستەن تاشكەنتكە، تاشكەنتتەن الماتىعا پويىزبەن كەلدىك. سول پويىزدىڭ ىشىندە كەلە جاتىپ، الگى حات ەسىمە ءتۇستى. ارەپباي اعام ايتپاسا دا، حاتتىڭ مەن تۋرالى ەكەنىن تۇيسىگىممەن سەزدىم. اشىپ، وقىعىم كەلدى. «قوي، ۇيات بولادى…» دەيدى ءبىر ويىم. «وندا تۇرعان نە بار، قايتا جەلىمدەپ قويا سالمايسىڭ با؟» - دەيدى تاعى ءبىر وي كيمەلەپ. اقىرى سول يىعىمداعى پەرىشتەم جەڭىپ، اشتىم.

— «ءۇرنيسا! - دەپتى اعام اماندىق-ساۋلىقتان كەيىن. - مىناۋ تولەگەن اعاسى سەكىلدى شايىر بولامىن دەپ تالاپتانىپ جۇرگەن بالا. وقۋعا تۇسۋىنە كومەكتەسەرسىڭ». ءبىزدىڭ اۋىل اقىندى شايىر دەيدى. حاتتى وقىپ بولىپ، ەكىۇداي سەزىمدە بولدىم. ءبىر جاعىنان ءىشىم جىلىپ تۇر. ەكىنشى جاعىنان سابەت وقۋشىسى، رەسپۋبليكالىق وليمپيادانىڭ جەڭىمپازى ءۇشىن بىرەۋگە «وقۋعا ءتۇسىر» دەپ ءوتىنىش ايتقان ىڭعايسىز ەمەس پە؟! ونىڭ ۇستىنە، جەڭگەي قالاي قارايدى؟ «ا، مەن سەنى سالەم بەرۋگە كەلگەن ەكەن دەسەم…» دەسە، ءولىم عوي… جوق، بولمايدى. «بۇل حاتتى وقۋعا تۇسكەننەن كەيىن اپارىپ بەرەمىن». وسى ويعا بەكىدىم.

سول جىلى وقۋعا تۇسە المادىم. سارسەنباي اعاي مەن قىزدار ەرتەرەك كەتىپ قالعان بولاتىن. «قۇلاپ قالعاسىن» تولەگەن اعامنىڭ ۇيىنە بارۋعا مۇلدەم قۇلقىم بولعان جوق. حات وزىممەن بىرگە اۋىلعا «قايتتى». ول تۋرالى ارەپباي اعام كەلىپ سۇراعان ساتتە ءبىر-اق بىلگەن اكەم اۋزىن تولتىرىپ ءبىر-اق بوقتادى: «ءوي، جاتىرىنا تارتىپ كەتكەن اكەڭنىڭ اۋزىن… جاسىق نەمە…».

1989 -جىلى اسكەردەن كەلىپ، تاعى الماتى استىم. سول كاز گ ۋ-گە كەلىپ تۇرمىن. ارينە، بۇل كەزدە حات جوق، ءبىراق ءۇيدىڭ ادرەسى مەن تەلەفون ءنومىرىن جاتقا بىلەمىن. ءبىراق قوڭىراۋلاتۋعا ىشىمدەگى بىردەڭە جىبەرمەيدى. بۇل جولى دا توڭقالاڭ استىم. الماتى ستانوك جاساۋشىلار زاۋىتىندا جۇمىس ىستەپ ءجۇرمىن. تولەگەن اعامنىڭ ولەڭدەرىن جاتقا سوعامىن. كەيدە ءتىپتى ءوزى سەكىلدى جوعارىدان تومەنگە، تومەننەن جوعارىعا قاراپ وقيمىن. ءبىراق وقۋعا تۇسپەي تۇرىپ، اقىننىڭ ۇيىنە بارۋ ۇيات سەكىلدى.

كەلەسى جىلى وقۋعا تۇسكەننەن كەيىن دە زۆونداۋعا باتىلىم بارماي ءجۇردى. ءبىر كۇنى ءوزىمدى جەڭىپ، اۆتوماتقا جەتتىم-اۋ، ايتەۋىر.

- اللو. ايەل ادامنىڭ داۋىسى. ءۇرنيسا جەڭەشەم بولۋى كەرەك.

- اللو، تولەگەن اعامنىڭ ءۇيى مە ەكەن؟ سۇراعىمنىڭ ءتۇرىن قارا. يەگىمە يە بولا الماي قالدىم. سارتىلداپ تۇر.

- ءيا، تولەگەن اعاڭنىڭ ءۇيى. ترۋبكانىڭ ار جاعىنداعى داۋىس جىپ-جىلى ەكەن.

- مەن قوڭىراتتان كەلىپ ەم… ستۋدەنتپىن… سىزگە سالەم بەرەيىن دەپ… تۋرا بىرەۋ قۋىپ كەلە جاتقانداي سارتىلداتىپ جاتىرمىن. جەڭەشەم كۇلىپ جىبەردى:

- وي، اينالايىن، ۇيگە كەلە عوي. ادرەس…

- بىلەمىن.

جەڭەشەم ەسىكتى اشىپ قويىپ، كۇتىپ وتىر ەكەن.

- وي، گۇل الىپ نە ىستەيىن دەپ ەڭ، ءوزىڭ ستۋدەنتسىڭ. ال تورلەت. قوڭىراتتانمىن دەدىڭ بە؟

- ءيا. «لەنينيزم» كەڭشارىنانمىن. بۇرىنعى «اۆانگارد»، جولدىڭ مىنا جاعى. ناقتىلاپ جاتقانىم، ءبىزدىڭ كەڭشار كەيىن، 70-جىلدارى قۇرىلعان.

- وندا كىمنىڭ بالاسىسىڭ؟

- باباجاننىڭ. جەڭەشەم يىعىن كوتەردى. تانىمايمىن دەگەنى. ونىسى راس. مەنىڭ اتالارىمدى وكىمەت بالىق شارۋاشىلىعىن دامىتۋ كەرەك دەگەن سىلتاۋمەن مويناق اۋدانىنا «جەر اۋدارىپ» جىبەرگەن. اعايىن اراسىنا 70-جىلداردا عانا كەلدىك.

اڭگىمەمىز شاي ۇستىندە جالعاستى. ارەپباي اعامدى ايتقاندا جەڭەشەمنىڭ كوزى جارق ەتە قالدى. ونىڭ قارىنداسى سۇلۋدىڭ مەنىڭ جەڭگەم ەكەنىن ەستىگەندە ءتىپتى ءماز بولدى.

- كەلىن بوپ ءتۇسىپ جاتقان كەزىم عوي. شىمىلدىق ىشىندە وتىرمىن، - دەدى سوسىن راحاتتانا كۇلىپ الىپ. - قاسىمدا سول كەزدە 9-سىنىپتا وقيتىن سۇلۋ بار. سالت بويىنشا جاڭا تۇسكەن كەلىن شىمىلدىقتىڭ ىشىندە دە ورامال جامىلىپ وتىرادى. ىلدىم-جىلدىم قوزعالىپ قالعان اداممىن عوي، وتىرىپ-وتىرىپ ءىشىم پىستى. ءبىر جاعىنان ۇيقى قىسىپ بارادى. سوسىن سۇلۋعا: «سەن مەنىڭ ورنىما وتىرا تۇر، ءسال مىزعىپ الايىن…» دەدىم. كوزىم ءىلىنىپ كەتىپتى. ءبىر كەزدە بەتىمە بىردەڭە تارس ەتە قالدى. كوزىمدى اشىپ قاراسام، تاقيا. «ە، بىرەۋدىڭ تاقياسى ءتۇسىپ كەتكەن ەكەن عوي…» دەپ شىمىلدىقتان اسىرا لاقتىرىپ جىبەردىم دە، قايتا كوزىمدى جۇمدىم. ءبىر كەزدە سىرتتا ۋ-شۋ بولىپ، ءبىر توپ كەلىنشەك شىمىلدىق ىشىنە كىرىپ كەلدى. سويتسەم، تاقيا لاقتىرۋ ەلدىڭ سالتى ەكەن. جاس كەلىننىڭ قاسىندا وتىرعاندار مۇندايدا تاقيانى تولتىرىپ، سىرتتاعى ادامعا ۇسىنادى ەكەن. جۇعىستى بولسىن دەگەن نيەت. ال مەن كەرى لاقتىرىپ جىبەرىپپىن. ىشكە كىرىپ كەلگەندەر كەلىننىڭ ورنىندا وتىرعان سۇلۋدى، قاسىندا جانتايىپ جاتقان مەنى كورىپ، ءتىپتى شوشىپ كەتتى. سول سۇلۋ عوي. بالاسى نەشەۋ دەيسىڭ؟ قۇداي بەرگەن ەكەن.

تاعى ءبىراز اڭگىمە ايتتىق. انانى-مىنانى سۇرايدى. ءتىپتى، اۋىلدىڭ اراسىنداعى جولدارعا دەيىن جاتقا بىلەدى. مەن كەيدە جاۋاپ بەرە الماي داعدارىپ قالامىن. كەيىن ويلاسام، ارادا وتكەن شيرەك عاسىردا جەر بەدەرى ءبىراز وزگەرگەن ەكەن عوي. ال جەڭەشەم ءوز كوكىرەگىندە ساقتالعان جوبامەن سۇرايدى. مەنىڭ بىلمەي قالاتىنىم سودان ەكەن.

تۇستە بارعاننان قاس قارايا ءبىر-اق شىقتىم. جەڭەشەم ەسىكتىڭ الدىنا دەيىن شىعارىپ سالدى. ءوزى دە ءبىراز جايتتى ەسكە الىپ، جەلپىنىپ قالعان سەكىلدى: «اينالايىن، ءجيى كەلىپ تۇر. ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ بالاسىسىڭ عوي سەن…». توبەم كوككە ءسال جەتپەي تۇردى.


شاي ۇستىندەگى اڭگىمەلەر

- قازاقجاپقا شومىلاسىڭدار ما؟ - دەدى ءبىر كۇنى جەڭەشەم شاي ۇستىندە.

- ءيا. نەگىزىنەن «لەنين جاپقا» شومىلامىز. سوسىن قازاقجاپقا كەلەمىز.

- ە، انا جاڭادان قازىلعان كانال عوي. اعاڭ «لەنين» مەكتەبىندە جۇمىس ىستەدى. بەلەسەبەتپەن قاتىنادى. كوكتەم، كۇزدە ءارى-بەرى وتكەندە قازاقجاپقا قويىپ كەتەتىن. مەن مەكتەپتە كوپ تۇراقتاعام جوق. كومسومول جۇمىسىنا ءىلىنىپ، از ۋاقىتتان سوڭ اۋداندىق كومسومول كوميتەتىنىڭ ەكىنشى حاتشىسى بوپ شىعا كەلدىم. تاڭەرتەڭ ۇيدەن كولىكپەن الىپ كەتەدى. سودان كۇنى بويى ماقتا اتىزدارىن ارالايمىز. قوڭىراتتا قۇرىلىس قارقىندى ءجۇرىپ جاتقان كەز. جۇمىسشىلاردىڭ دەنى - كومسومولدار. ولارعا دا سوعىپ، جىگەر بەرىپ كەتەمىز. اعاڭا مەنىڭ بەلسەندىلىگىم اسا ۇناماعان سەكىلدى. دوستارىنا: «ءوز ەلىمدە ورازاليەۆانىڭ كۇيەۋى رەتىندە تانىلاتىن بولدىم عوي…» دەپ كۇلىپ جۇرەتىن. ءبىر كۇنى مەكتەپ ديرەكتورى ماقتا تەرىمگە شىعاسىڭ دەگەندە تالاعى تارس ايىرىلىپتى. «شىقپايمىن». «نەگە؟» «ماقتا تەرە المايمىن». ونىسى راس ەندى. ستۋدەنت كەزدە دە بەكىتىلگەن نورمانى ورىنداي الماي، مەن ەكى ادامنىڭ ورنىنا جۇمىس ىستەيتىنمىن. ول تەرىلگەن ماقتانى تاسيتىن.

تاڭەرتەڭ ۇيقىسىنان ويانار ءتۇرى جوق. «ماقتاعا بارمايسىڭ با؟، - دەسەم، «بارمايمىن دەدىم عوي…» دەپ ءارى قاراي اۋدارىلىپ ءتۇستى. دەمەك، رايىنان قايتپاعانى. بەلەسەبەتكە ءمىنىپ، فارتۋگىمدى الىپ، اتىزعا بەتتەدىم. بريگادير مەنى كورىپ شوشىپ كەتتى. كومسومول كوميتەتىنىڭ ەكىنشى حاتشىسى كۇيەۋىنىڭ ورنىنا جۇمىسقا كەلەدى دەپ ويلاماعان، ءسىرا. ال تاشكەننىڭ قىزىنا ماقتا تەرۋ دەگەن تۇك ەمەس، كىرىسە بەرىپ ەم، انا كىسى قوياردا قويماي، ۇيىنە الىپ كەتتى. شاي ءىشىپ وتىرمىز. تۇسكە تامان شوپىر جەتتى. ءبىرىنشى حاتشى ىزدەپ جاتىر ەكەن. باردىم.

- قايدا ءجۇرسىڭ؟

- تولەگەننىڭ ورنىنا ماقتا تەرۋگە باردىم.

- ءوزى قايدا؟

- ۇيدە.

- ول نەمەنە فەودال ما، سونشا؟ اينالايىن-اۋ، جان-جاعىڭا قاراسايشى، قازىر ⅩⅩ عاسىر ەمەس پە؟ سوسىن سەن باسقا ەمەس، كومسومول كوميتەتىنىڭ حاتشىسىسىڭ عوي. كۇيەۋىمنىڭ ورنىنا جۇمىسقا باردىم دەگەن نە ءسوز؟ ءبىرىنشى حاتشى سابىرلى ادام ەدى، ءبىراق ابدەن كۇيسە كەرەك، داۋىسى قاتتى شىعىپ كەتتى.

- اعا، مەن مۇندا كومسومول حاتشىسى بولعانىممەن، ۇيدە ايەلمىن. ەگەر ىنىڭىزگە ءسوزىم جۇرەتىن بولسا، تاشكەندە الىپ قالار ەدىم. ەتەگىنەن ۇستاپ، ەلىڭىزگە كەلدىم. ەندى سوعان باعىنۋعا، ىڭعايىنا جىعىلۋعا ءتيىسپىن. سوندىقتان دا مەنى جۇمىستان بوساتىڭىز.

- جولداس ورازاليەۆا، نە ايتىپ تۇرعانىڭىزدى بىلەسىز بە؟ ءبىرىنشى حاتشى ەندى رەسمي قالىپقا كوشتى.

- بىلەمىن. ءبىراق جۇمىس دەپ كۇيەۋىمنەن ايىرىلاتىن جايىم جوق.

باستىعىم ايتارى تاۋسىلعانداي، باسىن شايقادى. مەن دە تومەن قاراپ، ءۇنسىز وتىرمىن. ءبىر كەزدە حاتشىسىن شاقىردى: «ماعان دەرەۋ «لەنين» مەكتەبىنىڭ ديرەكتورىن قوس».

- اللو، انا ايبەرگەنوۆ تولەگەندى بۇگىننەن باستاپ ماقتادان بوساتىڭدار. بىلمەيمىن، رەتىن تاپ. ار جاعىنان: «جاقسى، جاقسى…» دەگەن داۋىس ەستىلىپ جاتىر.

- جۇمىسىڭا بارا بەر، - دەدى سوسىن ماعان بۇرىلىپ. كەشكە ۇيگە كەلگەسىن تولەگەنگە ايتسام: «مەن وسىلاي بولاتىنىن ءبىلىپ ەدىم…» دەپ سانىن شاپاتتاپ، ءماز بولدى.

- قوڭىراتتان سارىاعاشقا كوشىپ كەلگەسىن كوپ دوس تاپتىق، - دەدى جەڭەشەم تاعى بىردە شاي قۇيىپ وتىرىپ، - ءجيى باس قوسامىز. وسىنداي كەشتەردە ادەمى اڭگىمە، ءان ايتىلادى. سوسىن جۇرت قولقالاپ، اعاڭا ولەڭ وقىتادى. شىنىمدى ايتسام، ماعان بۇل ۇنامايتىن. ولار كۇلكى قىلىپ جۇرگەن سياقتى كورىنەتىن. ءبىر كۇنى وڭاشادا وزىنە ويىمدى ايتتىم: «تولەگەن، سەنىڭ مۇعالىم، كەشكى مەكتەپتىڭ ديرەكتورى دەگەن اتىڭ بار. سول دا جەتپەي مە؟ جۇرت كەۋ- كەۋلەگەنگە قولىڭدى سىلتەپ، ولەڭ وقيسىڭ كەلىپ. اقىن دەپ سەنى مازاق قىلىپ ءجۇر…».

«ە، شىنىمەن اقىن ەمەسپىن بە؟». «اقىن دەگەننىڭ ولەڭى گازەت- جۋرنالدارعا شىقپاي ما ەكەن؟ سولاي بولىپ، جۇرت مويىنداپ جاتسا، ءبىر ءسارى، وسىنداعى ازعانتاي توپتىڭ وتىرىك قولپاشتاعانىنا ءمازسىڭ. ەندى ولەڭ وقيتىن بولساڭ، سەنىمەن بىرگە قوناققا بارمايمىن…». بەتىمە ۇزاق قاراپ، تۇرىپ قالدى، ءبىراق ۇندەگەن جوق.

…ءبىر كۇنى شىمكەنتكە كەتىپ، ەرەكشە كوڭىلدى ورالدى. ءبىر ءانشى قىزدى كورىپتى. سونىڭ سۇلۋلىعىن ايتىپ، تاۋىسا الار ەمەس: «ءۇرنيسا، انا قىزدى كورسەڭ بار عوي، تۋرا سەن دە عاشىق بولاسىڭ. ادەمى عوي، ادەمى. شىركىن، داۋىس قانداي…».

جىگىتتەر كەلە قالدى. اۋزىنىڭ سۋى قۇرىپ، ولارعا دا سول قىز تۋرالى اڭگىمە ايتىپ وتىر…

كەلگەندەر كەش تاراپ، ىدىس-اياقتى جۋىپ بولعاسىن جاتىپ قالدىم. الدىندا بالا اۋىرىپ، ۇيىقتاماعانىم بار، قوناق كۇتكەنىم بار، قاتىپ قالىپپىن. ءبىر كەزدە اعاڭ وياتادى: «ءۇرنيسا، تۇرشى. مەن ءبىر ولەڭ جازدىم، تىڭداشى». «قويشى، تولەگەن، ەرتەڭ وقىرسىڭ…». «جو- جوق، قازىر تىڭداشى…». سۇيرەتىلىپ ارەڭ تۇردىم. پەردەمەن بولىنگەن اۋىزعى بولمە ەسەبىندەگى جەرگە كەلدىك. «ءۇرنيسا، كەشە شىمكەنتتە ءبىر ادەمى ءانشى قىز كوردىم دەدىم عوي، سوعان ارناپ ولەڭ جازدىم…». قانىم باسىما تەپتى. ۇيقىم شايداي اشىلدى.

«مەن عوي مۇنىڭ بالاسىن باعامىن، قوناعىن كۇتەمىن. ال بۇل…». باسىمدى كىلت كوتەرىپ، جۇزىنە قارادىم دا، ءتىلىمدى تىستەي قويدىم. كوزى وت شاشىپ، شابىتتانىپ تۇر. ماعان ايەلى ەمەس، سىرلاس دوسى، وقىرمانى سياقتى قاراپ تۇرعانىن ۇقتىم. «وقى…» دەدىم ەرىكسىز. شاشىن ءبىر سىلكىپ تاستادى دا، وقي جونەلدى:

جاتادى سەنىڭ قۇز كەۋدەڭ تولقىپ، باسىلىپ،

وينايدى سەزىم جۇزىڭدە سەنىڭ وت بولىپ.

اندەرىڭ سەنىڭ تاۋلارعا زاڭعار باسى بۇلت،

بارادى مەنى بوكتەرىپ…

وقىپ ءبىتتى. ساباقتى جاقسى ايتىپ، مۇعالىمنەن ماقتاۋ كۇتكەن بالاداي ۇمىتتەنە قارايدى. «تولەگەن - سەن اقىنسىڭ!»، - دەدىم. - مىقتى اقىنسىڭ!» «راس پا، ءۇرنيسا؟». «راس!» باس سالىپ قۇشاقتاي الدى. سودان ەكەۋمىز تاڭ اتقانشا شاي ءىشىپ، اڭگىمە ايتتىق…

…شاي ۇستىندە اڭگىمە وسىلاي ورىلەتىن. قوڭىرات، نوكىس، سارىاعاش، قاسكەلەڭ، الماتىنى مولىنان «ارالايتىنبىز» . جەڭەشەم البومدى قولىنا الاتىن. ونىڭ ءار بەتىن سونشا ىقىلاسپەن ايالاي سيپاپ وتىرىپ ءار سۋرەتتىڭ تاريحىن باياندايتىن. ءبىر رەت، ەكى رەت…. ون رەت كورگەننەن كەيىن ادام جالىعا باستايدى عوي. ءبىراق جەڭەشەمنىڭ ءجۇزى ەرەكشە نۇرلانىپ كەتەتىن ءساتىن كورۋ دە ءبىر عاجاپ ەدى. سويتسەم، ەڭ باقىتتى ساتتەرىن ويمەن شولىپ قايتادى ەكەن عوي، جارىقتىق…

«…كەلىن بولعان جۇرت»

جەڭەشەم ءبىزدىڭ اۋىلدا بىرنەشە جىل عانا تۇرعان. ءبىراق تۋعاننان سول جەردە تۇرعان ادام سەكىلدى ەدى. ول كىسى ايتقاندا، ءبىزدىڭ اۋىل جۇماقتىڭ ءتورى سەكىلدى بولىپ ەلەستەيتىن.

90-جىلدارداعى الاساپىراندا ەل جاپپاي اتامەكەنگە اۋدى عوي. اسىرەسە، الماتىعا كوپ كەلدى. سونىڭ ءبىرازىنىڭ قۇجاتىن تۇگەندەۋگە سالتانات اپام جۇگىردى. كەيدە ءسال كىرجىڭدەسە، جەڭەشەم جاقتىرماي قالاتىن. اسىرەسە، تولەگەن اعامنىڭ كوزىن كورگەن، سوڭىنان ەرگەن ىنىلەرى دەسە جانى قالمايتىن.

- باۋىرجان، بۇگىن انا جەڭىس اعاڭنىڭ تۋعان كۇنى ەكەن. سەن كەلىندى الىپ «ساياحات» اۆتوبەكەتىنىڭ جانىنا شىعىپ تۇر، ءبىز جارتى ساعاتتا سالتانات ەكەۋمىز كولىكپەن بارامىز، - دەدى ءبىر كۇنى جۇمىسىما زۆونداپ. جاڭا ۇيلەنىپ جاتقان كەزىمىز عوي، تويعا باراتىنداي جاعدايىم جوق ەدى. قاپەلىمدە اۋزىما سىلتاۋ دا تۇسەر ەمەس. سونى سەزگەندەي، جەڭەشەم باستىرمالاتا جونەلدى:

- وتكەندە كەلگەندە تۋعان كۇنىم دەپ ايتىپتى سالتانعا. بيىل مەرەيتويى بولۋى كەرەك. سەن بارماعاندا كىم بارادى؟ «كىمى بار ەكەن؟» دەيدى عوي قازاق. سىيلىق تۋرالى ويلاپ، اۋرە بولما، سالتانات ءبارىن الىپ قويدى. «جالىن» جۋرنالىندا ىستەيتىن ءىنىسى كەلىپتى دەگەن ءسوزدىڭ ءوزى جەتىپ جاتىر. ال تەزدەتىپ شىعىڭدار.

جەڭىس ەستىلەۋوۆ وتە تالانتتى كومپوزيتور ەدى. تولەگەن اعامنىڭ قاسىنا ەرىپ ءجۇرىپ، بىرنەشە سوزىنە ءان جازعان. كەزىندە الماتىدان ءۇي الىپ، قازاق راديوسىندا جۇمىس ىستەپ جۇرگەندە ءبىر- اق كۇندە ءبارىن تاستاپ، اۋىلعا كەتىپ قالعان. ەندى، مىنە، قايتا كوشىپ كەلىپ جاتىر.

ءۇيىن ارەڭ تاپتىق. ەكى بولمەلى «ۆرەميانكا». ءالى ەدەنىن دە توسەپ ۇلگەرمەگەن ەكەن. ۇلكەن ءۇيدىڭ ىرگەتاسى قۇيىلىپتى. ءدال قازىر تۋعان كۇن تويلايتىن جاعدايى جوق ەكەنى كورىنىپ تۇر. ايەلى ءبىزدى كورىپ، قاتتى قىسىلىپ قالدى. تويدىڭ ۇستىنە تۇسەمىز دەپ بارعان ءبىز دە ءبىرتۇرلى كۇيدە ەدىك. «بارىنە كىنالى» ءۇرنيسا جەڭەشەمە قاراي بەرەمىز. ول ەشقانداي سىر بەرگەن جوق. شاشۋىن شاشىپ، تورگە وزدى. ادەمى تىلەگىن ايتتى. جەڭىس اعام وتە سىمباتتى ادام ەدى، سالتانات اپام كوستيۋم- شالبار، تۋفلي كيگىزگەندە، ءتىپتى اجارلانىپ شىعا كەلدى. ونىڭ اڭگىمەلەرى مەن ءانى جۇدەۋ داستارقاننىڭ ءارىن كىرگىزىپ جىبەرىپ ەدى. «مارفۋعا»، «سايراشى، ساندۋعاشىم» اندەرى كومپوزيتوردىڭ ءوز ورىنداۋىندا ءتىپتى عاجاپ ەكەن. ەستەلىكتەر مول ايتىلعان كەرەمەت كەش بولدى.

- كەلگەنىمىز جاقسى بولدى، - دەدى قايتاردا جەڭەشەم قاتتى كوڭىلدەنىپ. - ەرتەڭ- اق انا بالالارىمەن بىرگە قاتقان ءۇي سالىپ الادى. جەڭىستىڭ ورنى بولەك قوي! ءبىز دە ءماز ەدىك.

«ەشقاشان قاراقالپاق ەلى تۋرالى جامان ءسوز ايتپاڭدار. سول ەلدە تۋىپ- وستىڭدەر. تەك قانا جاقسى جاعىن جەتكىزىڭدەر جۇرتقا» دەيتىن. بىردە كاكىمبەك سالىقوۆتى قارالاعان قاراقالپاق باسىلىمىنا وتكىر جاۋاپ جازعان ءبىر اعامىزعا قاتتى رەنجىدى: «نە كەرەگى بار ەدى؟»

1997 -جىلى اقىننىڭ 60 جىلدىق مەرەيتويى اتاپ ءوتىلدى. تۋعان جەرى قوڭىرات تا قالىس قالمادى. اسا دۇرىس ۇيىمداستىرىلماسا كەرەك. ءبىراق جەڭەشەم كەلگەندەرگە جاقسىسىن اسىرىپ ايتىپ وتىرعانى، بالالارىنان، اسىرەسە ۇلى داۋرەننەن دە ءدال سولاي ايتۋدى تالاپ ەتكەنى ەسىمدە قالىپتى.

وتە جىلدام ادام ەدى. كەز كەلگەن شارۋاعا بار ىقىلاسىمەن كىرىسەتىن. اڭگىمە ايتقاندا، ءجۇزى جايناپ كەتەتىن. بار داۋسىمەن اڭقىلداي كۇلەتىن. بازارعا بارعاندا: «دۇرىس ولشە. گرامنان جەيتىندەرىڭدى بىلەمىن. الداي المايسىڭدار، مەن تاشكەننىڭ قىزىمىن» دەيتىن. وزىنە جاراسىپ تۇراتىن.


ماڭگىلىك تارقامايتىن توي

«مەن مارتتاعى نايزاعاي كۇركىرىمىن» دەپ جىرلاعان تولەگەن ايبەرگەنوۆتىڭ تۋعان كۇنى - 8 -ناۋرىز. جەڭەشەم جىل سايىن سول كۇندى اسىعا كۇتەتىن. تاڭەرتەڭنەن باستاپ قوناق اعىلا باستايدى. زاكىر اسابايەۆ، مۇحتار شاحانوۆ، سماعۇل ەلۋبايلار مىندەتتى تۇردە كەلەتىن. ءبىر قىزىعى، مۇلدە شاقىرىلماعان قوناقتار دا بولاتىن اراسىندا. كەشكە قاراي جاستار قاپتايتىن. اقىننىڭ تۋعان كۇنىنە دەگەن قۇرمەتى عوي. تولەگەن اعامنىڭ ۇلى داۋرەن مەن قىزدارى سالتانات، ماحاببات، حۇسني، اينار، كۇيەۋ بالاسى باۋىرجان جاقىپ تىك اياقتان تۇرىپ كۇتەتىن كەلگەندەردىڭ ءبارىن. وتەجان نۇرعالييەۆتى ءبىرىنشى رەت سول شاڭىراقتان كوردىم. قىزىقتى ەستەلىكتەر ايتىلىپ، تولەگەن اعامنىڭ ولەڭدەرى وقىلادى. «ومىراۋىنان ءبىر ءساۋىر شايقاپ ەسكەن» جەڭەشەمنىڭ ءجۇزى بۇل كۇنى بال- بۇل جاينايتىن.

جالپى، 8 ناۋرىزدا اقىننىڭ ءۇيىن بەتكە الاتىن «ءداستۇر» بۇرىننان بار ەكەن. «ءبىز ستۋدەنت كەزىمىزدە ەن الماتىدا ءوزىمسىنىپ باراتىن جالعىز ءۇي - ايبەرگەنوۆتىڭ شاڭىراعى ەدى…» دەيدى بەلگىلى اقىن قاسىمحان بەگمانوۆ.

…تولەگەن اعام قايتىس بولعاننان كەيىن «لەنينشىل جاستىڭ» سول كەزدەگى باس رەداكتورى شەرحان مۇرتازا مۇنى حات بولىمىنە جۇمىسقا العان. «جۇمىسقا تۇرعانىم بار بولسىن، اڭىرايمىن دا وتىرامىن. ويتكەنى كەلگەن حاتتىڭ 70-80 پايىزى تولەگەن تۋرالى بولاتىن. «جاپ- جاس جىگىت ەدى عوي، قالاي اياقاستىنان كەتىپ قالدى؟» دەگەن ءاربىر حات جۇرەگىمدى ءتىلىپ تۇسەتىن…» دەيتىن. تولەگەنگە دەگەن ەلدىڭ شەكسىز ماحابباتىنا قاتتى ريزا بولاتىن. اقىننىڭ تويىن بۇكىل حالىق بولىپ تويلاعان ءساتتى كورۋدى قاتتى ارماندايتىن. ءتۇبى سولاي بولاتىنىنا سەنەتىن. بەلگىلى جۋرناليست قالباي ءادىلدىڭ قۇراستىرۋىمەن «بىرگەمىن مەن سەندەرمەن» اتتى ەستەلىكتەر كىتابى شىققاندا قاتتى قۋانىپ ەدى.

كوپتەگەن اقىن- جازۋشىنىڭ ۇرپاعى اكەسىنىڭ شىعارماسىن وقي المايتىنى راس. ال بۇل كىسىنىڭ الماتى ابدەن ورىستانىپ كەتكەن جىلداردا دا بالالارىنا قازاق تىلىندە ءبىلىم بەرىپ، اكەسىنىڭ ولەڭدەرىن بويلارىنا ءسىڭدىرۋى - ۇلكەن ەرلىك. ءار پەرزەنتى اكەسىنىڭ كەز كەلگەن ولەڭىن جاتقا وقيدى.

2017 -جىلى تۋعان جەرى قاراقالپاقستاندا، الماتىدا، استانادا، اقتوبەدە، اقتاۋدا، شىمكەنتتە ءھام ماسكەۋدە اقىننىڭ تۋعان كۇنى كەڭىنەن اتاپ ءوتىلدى. قازىر اقتوبە وبلىسى اكىمدىگى تاراپىنان جىل سايىن ەڭ ۇزدىك قالامگەرلەرگە بەرىلەتىن، ءارقايسىسى 1 ميلليون تەڭگە تۇراتىن سىيلىقتىڭ بىرەۋى ايبەرگەنوۆتىڭ اتىندا. وبلىس اكىمى وڭداسىن ءورازاليننىڭ باستاماسىمەن بىلتىر اقتوبەنىڭ ورتالىق كوشەلەرىنىڭ بىرىنە تولەگەن ايبەرگەنوۆ پەن ءشامشى قالداياقوۆتىڭ ەسكەرتكىشى قويىلدى.

2019 -جىلى ق. جۇبانوۆ اتىنداعى اقتوبە وڭىرلىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ سول تۇستاعى رەكتورى باۋىرجان ەردەمبەكوۆتىڭ مۇرىندىق بولۋىمەن اقىن اتىنداعى كونفەرەنتس- زال اشىلعاندا سالتانات اپام باياعى مەن ءجيى پاراقتاعان البوم مەن تولەگەن اعام كيگەن كويلەكتى سىيعا تارتتى. قازىر ۋنيۆەرسيتەتتەگى قۇندى مۇرالار ساناتىندا.

بيىل ايبەرگەنوۆتىڭ تۋعانىنا 85 جىل تولدى. تۋعان اۋىلىنداعى مەكتەپ ديرەكتورى، تولەگەننىڭ ولەڭدەرىن جاتقا وقيتىن جالىندى جاس جەتكىزگەن سارسەنبايەۆ اقىننىڭ جىرلارىن وقۋدان كەرەمەت جارىس وتكىزدى. وعان قاراقالپاقستاننىڭ بارلىق وڭىرىنەن وقۋشىلار قاتىستى. Telegram كانال ارقىلى ءاربىر تالاپكەردىڭ وقىعان ولەڭىن تىڭداعان سايىن ءوزىم قاتىسىپ جاتقانداي كۇيدە تولقىپ وتىردىم.

«شىركىن، - دەيمىن كەيدە، - وسىنىڭ ءبارىن ءۇرنيسا جەڭەشەم كورگەندە عوي» . ءبىراق رۋحى سەزىپ جاتقانى حاق.

جاقىندا عانا اكەسى تولەگەنگە تۋرالى كىتاپ جازىپ بىتىرگەن سالتانات ايبەرگەنوۆا ەندى ءۇرنيسا جەڭەشەم تۋرالى كىتاپ قۇراستىرىپ جاتىر ەكەن. وتە قۇپتارلىق ءىس. 30 جاسىندا جەسىر قالىپ، قازاقتىڭ ۇلى اقىنىنىڭ بار مۇراسىن بۇگىنگە جەتكىزگەن، ساليقالى ۇرپاق تاربيەلەگەن ينسان قانداي قۇرمەتكە دە لايىق!

باۋىرجان باباجان ۇلى


turkystan.kz


سوڭعى جاڭالىقتار