بۇگىنگى تۋعان كۇن يەلەرى

ەسىمدەر
126 جىل بۇرىن (1896-1938) قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەرى، كۇيشى عابدول-حاكىمنۇرمۇحامەد ۇلى بوكەيحانوۆ دۇنيەگە كەلگەن. باتىس قازاقستان وبلىسى بوكەي ورداسىندا دۇنيەگە كەلگەن. بوكەي ورداسىنداعى جاڭگىر حان اشقان مەكتەپتى، ورال اسكەري ۋچيليشەسىن، ماسكەۋ اۋىل شارۋاشىلىعى اكادەمياسىن بىتىرگەن.
1921-1922 -جىلدارى سەمەي گۋبەرنيالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ جانە سەمەي، اقمولا گۋبەرنيالارىنىڭ اشىققاندارعا كومەك كورسەتۋ كوميسسياسىنىڭ ءتوراعاسى بولعان.
1925-1932 -جىلدارى - جەر حالكومىنىڭ القا مۇشەسى، قاراقالپاق اتقارۋ كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى، قازاق ماقتا كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى. 1933-1937 -جىلدارى كسرو ماقتا- تراكتور ورتالىعى ترەسىنىڭ وكىلى، وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى جەر باسقارماسىنىڭ باستىعى قىزمەتتەرىن اتقارعان. 1937 -جىلى «حالىق جاۋى» دەگەن جالامەن تۇتقىنعا الىنىپ، 1938 -جىلى اقپاننىڭ 25-دە اتىلدى. ول 1957 -جىلى تولىعىمەن اقتالدى.
ول ءداستۇرلى حالىق مادەنيەتىنىڭ قامقورشىسى بولعان. ا. ۆ. زاتايەۆيچكە قازاقتىڭ «شالقىما»، «قوس القا»، «مەرگەن»، «سوقىر ەسجان» كۇيلەرىن، «ەكى جيرەن»، «اتىراۋ»، «قاراشاش»، ت. ب. جالپى سانى 27 ءانىن جازدىرىپ، داۋلەتكەرەي، سالاۋاتكەرەي جانە ءوزى تاربيەسىن كورگەن الىكەي، ماكار سىندى حالىق كومپوزيتورلارى تۋرالى قۇندى دەرەكتەر بەرگەن.
100 جىل بۇرىن (1922-2007) جازۋشى، دراماتۋرگ، قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى سافۋان شايمەردەنوۆ دۇنيەگە كەلگەن. سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى، پرەسنوۆ اۋدانى (قازىرگى جامبىل اۋدانى) ، امانكەلدى اۋىلىندا تۋعان. ورتا مەكتەپتى بىتىرگەن سوڭ، ءبىرشاما ۋاقىت ءوز اۋىلىنىڭ ورتالاۋ مەكتەبىندە مۇعالىم بولدى. 1942-1943 -جىلدارى پرەسنوۆ اۋداندىق كومسومول حاتشىسى، 1942-1945 -جىلدارى «لەنين تۋى» گازەتىندە ءتىلشى، ادەبي قىزمەتكەر. 1950 -جىلى قازمۋ- ءدىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىن ۇزدىك ءبىتىردى.
سودان كەيىن رەسپۋبليكالىق جاستار گازەتىنىڭ قاراعاندى وبلىسى بويىنشا ءتىلشىسى، 1952 -جىلى «ادەبيەت جانە ونەر» جۋرنالىنىڭ ءبولىم باستىعى، قازاقستان جازۋشىلار وداعى پروزا سەكتسياسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، 1955 -جىلى «قازاق ادەبيەتى» گازەتى باس رەداكتورىنىڭ ورىنباسارى، 1958-1960 -جىلدارى قازاقستان جازۋشىلار وداعى باسقارماسىنىڭ حاتشىسى، 1970-1975 -جىلدارى قازاق ك س ر مادەنيەت مينيسترلىگى رەپەرتۋارلىق القاسىنىڭ باسشىسى بولعان.
«بولاشاققا جول» اتتى العاشقى رومانى 1953 -جىلى جارىق كوردى. بۇل تۋىندى كەيىن «ينەش» دەگەن اتپەن ورىس تىلىنە اۋدارىلدى. «ءومىر نۇرى» اتتى پوۆەستەر سيكلىنە تاقىرىبى، يدەياسى جاعىنان وزەكتى ءبىر جەلى، ءبىر نىساناعا باعىندىرىلعان التى پوۆەست - «مەزگىل»، «قارعاش»، «ءومىر نۇرى»، «ءيت اشۋى»، «ءماجنۇن تال» - كىرگەن.
«قايداسىڭ، زارينا؟»، «قىر گۇلى»، «ءانىم سەن ەدىڭ»، «مارعاۋ»، «ءتورت بويداق، ءبىر قىز»، «وكىل اكە»، «تۇيە كوتەرگەن»، «ارۋانا دۇنيە» پەسالارى كوپتەگەن قازاق تەاترلارىنىڭ ساحناسىندا قويىلىپ كەلەدى. ءۇندى جازۋشىسى ر. تاگوردىڭ «كۇيرەۋ»، «گاۋىرماقان» روماندارى مەن «التىن ساعىم» دەگەن اتپەن جارىق كورگەن اڭگىمەلەر جيناعىن، ل. تولستويدىڭ «البەرت» پوۆەسىن، بەلارۋس دراماتۋرگى ا. ماكاەنوكتىڭ «تريبۋنالىن»، فرانسۋز كومپوزيتورى ەرۆە مەن دراماتۋرگ ا. ميلياجدىڭ «تۇلكى بيكەش» كومەدياسىن اۋدارعان.
ر. تاگوردىڭ «كۇيرەۋ» رومانىنىڭ اۋدارماسى ءۇشىن 1984 -جىلى قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ سىيلىعىن، «اعالاردىڭ الاقانى»، «ادەبي تولقىندار» اتتى كىتاپتارى ءۇشىن 1988 -جىلى رەسپۋبليكانىڭ اباي اتىنداعى مەملەكەتتىك سىيلىعىن الدى. 1992 -جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىق جازۋشىسى قۇرمەتتى اتاعىنا يە بولدى.
«وتان»، «قۇرمەت بەلگىسى» وردەندەرىمەن ماراپاتتالدى. پەتروپاۆل قالاسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى.
93 جىل بۇرىن (1929-1995) جازۋشى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن مادەنيەت قىزمەتكەرى بالعابەك قىدىربەك ۇلى دۇنيەگە كەلگەن. الماتى وبلىسىنىڭ جامبىل اۋدانىندا تۋعان. قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىن بىتىرگەن. 1960-1987 -جىلدارى «سوتسياليستىك قازاقستان» گازەتىندە ادەبي قىزمەتكەر، ءبولىم مەڭگەرۋشىسى، رەداكتوردىڭ ورىنباسارى، ءبىرىنشى ورىنباسارى، باس رەداكتورى، قازاقستان جۋرناليستەر وداعى باسقارماسىنىڭ ءتوراعاسى قىزمەتتەرىن اتقاردى.
العاشقى فەلەتوندار جيناعى «ەشكىمگە ايتپا» دەگەن اتپەن 1962 -جىلى جارىق كوردى. «شايتاننىڭ شاتاعى»، «قارا ساندىق»، «مازداعان شىراق»، «ۇرىنىڭ ەنشىسى»، «اقپا قۇلاق»، «الاتاۋ»، «اقىماقتىڭ ميى»، «تۇگەل ءسوزدىڭ ءتۇبى بار»، «قىم- قيعاش جىلدار»، «قايران وراز»، تاعى باسقا كىتاپتارى جارىق كوردى.
بالعابەك قىدىربەك ۇلى ءوز شىعارمالارىندا حالىق تاريحىن، ءىرى تۇلعالار بەينەسىن سومدادى. قازىبەك بەك تاۋاسار ۇلىنىڭ جازبالارى دەپ سانالاتىن قولجازبانى تاۋىپ، كىتاپ ەتىپ شىعاردى. بىلىكتى باسشى، بىلگىر ۇيىمداستىرۋشى رەتىندە باسىلىم بەدەلىنىڭ ارتۋىنا لايىقتى ۇلەس قوستى. قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ مۇشەسى، رەسپۋبليكا جوعارعى كەڭەسىنىڭ بىرنەشە دۇركىن دەپۋتاتى بولىپ سايلاندى.
ونىڭ ەڭبەگى قازاقستان رەسپۋبليكاسى جۋرناليستيكا اكادەمياسىنىڭ «التىن سامۇرىق-2002» ارنايى سىيلىعىمەن اتاپ ءوتىلدى. قالامگەردىڭ اتىندا تۋعان اۋىلى، الماتى قالاسىندا كوشە جانە جۋرناليستيكالىق سىيلىق بار. «ەڭبەك قىزىل تۋ»، «حالىقتار دوستىعى» وردەندەرىمەن، بىرنەشە مەدالدارمەن ماراپاتتالعان.
76 جىل بۇرىن (1946-2021) اقىن، اۋدارماشى، كافكا اتىنداعى حالىقارالىق سىيلىقتىڭ جانە «پلاتينالى تارلان» سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، «جىل ادامى - التىن ادام» سىيلىعىنىڭ يەگەرى ءشومىشباي ناعاشىباي ۇلى ساريەۆ دۇنيەگە كەلدى. قىزىلوردا وبلىسى ارال اۋدانىندا تۋعان. س. كيروۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىن (ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرستيتەتى) بىتىرگەن. ەڭبەك جولىن قازالى اۋداندىق «لەنين تۋى»، ارال اۋداندىق «تولقىن» گازەتتەرىنەن باستاعان. كەيىننەن «قازاقستان» باسپاسىنىڭ رەداكتورى، «جۇلدىز» جۋرنالى ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسى مۇحتار اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ عىلىمي، اعا عىلىمي قىزمەتكەرى بولعان. العاشقى ولەڭى 1974 -جىلى سول كەزدەگى جاس اقىنداردىڭ «بالاۋسا» ولەڭدەر جيناعىنا ەنگەن.
اقىننىڭ «عاشىقتار جىرى»، «بوزجورعا» اۆتورلىق بەينەتاسپالارى جانە «20-عاسىردىڭ جيىرماسىنشى جىلدارىنداعى پوەزياسى» اتتى مونوگرافياسى جانە قازاق، ورىس تىلدەرىندە ون بەس شاقتى كىتابى جارىق كورگەن. 300-دەن استام ولەڭ اۆتورى. ول گ. گۋليا، و. بەرگگولتس، ي. اباشيدزە، س. ۆيكۋلوۆ، ف. اليەۆا، تاعى باسقا اقىنداردىڭ ولەڭدەرىن قازاق تىلىنە اۋدارعان. «تەڭىزدەن سوققان جەل» اتتى ولەڭدەر جيناعى كىتابىن حيندي تىلىنە ۆاريام سينح اۋداردى.
75 جىل بۇرىن (1947) عالىم، ابايتانۋشى، فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، مەملەكەت قايراتكەرى عاريفوللا ەسىم دۇنيەگە كەلدى. پاۆلودار وبلىسى اققۋلى اۋدانىنداعى جالتىر كولىنىڭ شىعىس جاعالاۋىنداعى شاعىن اۋىلدا تۋعان.
1970 -جىلى سەمەيدىڭ پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىن ءبىتىرىپ، سوندا فيلوسوفيا جانە ساياساتتانۋ كافەدراسىندا وقىتۋشى بولىپ جۇمىس ىستەگەن. 1973 -جىلى ۆ. ي. لەنين اتىنداعى ماسكەۋدىڭ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە زەرتتەۋشى- ستاجەر بولىپ ءبىلىمىن جەتىلدىرگەن. 1974-1977 -جىلدار ارالىعىندا س. م. كيروۆ اتىنداعى قاز م ۋ-دىڭ فيلوسوفيا جانە ەكونوميكا فاكۋلتەتىندە اسپيرانتۋراسىن ءبىتىردى.
1978-1983 -جىلدارى سەمەي پەداگوگيكا ينستيتۋتىندا كوركەمسۋرەت فاكۋلتەتىندە دەكان، 1983-1989 -جىلدارى - وسى ينستيتۋتتا فيلوسوفيا كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، 1989-1991 -جىلدارى - قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ فيلوسوفيا جانە قۇقىق ينستيتۋتىندا اعا عىلىمي قىزمەتكەر، 1991-2001 -جىلدارى اباي اتىنداعى الماتى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندەگى فيلوسوفيا جانە عىلىم مەتودولوگياسى كافەدراسىنىڭ دوتسەنتى، پروفەسسور، 1992-1998 -جىلدارى - كوركەمسۋرەت فاكۋلتەتىنىڭ دەكانى، 1998-2001 -جىلدارى - فيلوسوفيا جانە عىلىمدار مەتودولوگياسى كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، 2001 -جىلدان ءال- فارابي اتىنداعى قاز م ۋ-دىڭ فيلوسوفيا جانە ساياساتتانۋ فاكۋلتەتىنىڭ دەكانى قىزمەتتەرىن اتقارعان. 2007-2013 -جىلدارى - قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنت سەناتىنىڭ دەپۋتاتى بولدى.
قازىرگى تاڭدا ل. ن. گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى فيلوسوفيا كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى. 1995 -جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسى عىلىم اكادەمياسىنىڭ كوررەسپوندەنت مۇشەسى بولىپ سايلانعان. «حاكىم اباي» (1994)، «ساناداعى تاڭبالار» (1994)، «ابايدىڭ دۇنيەتانىمى مەن فيلوسوفياسى» (1996)، «پروشلوە ۆ ناستوياشەم» (2003)، «ادام - زات»، (2003) سياقتى كىتاپتاردىڭ اۆتورى.