ورە

نۇر-سۇلتان.قازاقپارات - بالا كۇنىمىزدە جايلاۋدا كەز كەلگەن ءۇيدىڭ جانىندا ورە تۇراتىن. ونىڭ ءتورت سيراعى بولادى.

ولار جەرگە قاققان قازىقتاي نىق تا، مىق ورناتىلىپ، ۇستىنە كولدەنەڭ بەلاعاشتار قويىلادى. وسى بەل اعاشتاردى شاباقتاپ، كولدەنەڭ قادالار جايعاستىرىلىپ، ونىڭ ۇستىنە توقىلعان شي توسەلىپ، دايىن بولعان كەرمە تۇعىردى ورە دەپ اتايدى.

وسى ورەگە قىز- كەلىنشەكتەر ىركىتتى قايناتىپ، ءسۇزىپ العان قۇرتتارى مەن قايناي- قايناي سۋى سورعىعان قىزىل جانە سارى سۋىنان ايىرعان اق ىرىمشىكتەرىن جايادى. سونان سوڭ جارتىلاي توبارسىعان اق تاماقتاردى موشەككە سالىپ، اۋزىن بۋىپ، ورەنىڭ استىنا، ياعني كولەڭكەگە كەپتىرەدى. كولەڭكەدە كەپكەن تاعام كوگەرمەيدى ءارى ىس شالمايدى. جازدىڭ شىلدەسىندە ىستىقتان قاشقان يت- كۇشىكتەر ورەنىڭ استىن پانالاپ، كولەڭكەلەپ جاتادى.

ۋيكيپەديادا: «ورە - قۇرت- ىرىمشىك سياقتى سۇتتەن جاسالعان تاعامداردى كەپتىرۋگە ارنالىپ، اعاشتان جاسالعان سورە» دەگەن انىقتاما بەرىپ ءارى قاراي جاسالۋ ءتارتىبىن باياندايدى. «ۇزىنشا ءتورت تىرەۋىش اعاشتى جەرگە قاققاننان كەيىن، ەكى ۇزىن جاناعاشتى اشالارعا كيگىزىپ، ولاردىڭ باسىنا قىسقا جاناعاشتاردى كولدەنەڭ ورنالاستىرىپ، جىپپەن نەمەسە قايىسپەن بىرىكتىرىپ، ۇستىنە توقىلعان شي جابادى. دايىن بولعان سوڭ بەتىنە كەپتىرىلەتىن تاعامدار قويىلادى. سونداي- اق جاناعاشتار جەتىسپەگەن جاعدايدا ءبىر جاق شەتىن كيىز ءۇي ماڭدايشاسىنا تىرەپ، ەكىنشى باسىن ەكى تىرەۋلىك اعاشقا بەكىتىپ تە جاسايدى» دەپتى.

سول سياقتى 2014 -جىلى جارىق كورگەن «قازاقتىڭ ەتنوگرافيالىق كاتەگوريالار، ۇعىمدار مەن اتاۋلاردىڭ ءداستۇرلى جۇيەسى» اتتى بەستومدىق ەنتسيكلوپەديانىڭ بەسىنشى تومىنىڭ 49-بەتىندە: «ورە - قۇرت- ىرىمشىك سياقتى اق تاعامداردى كەپتىرۋگە ارنالعان قۇرال. ورەگە جازدىڭ جاڭبىرسىز اشىق كۇندەرى قۇرت- ىرىمشىك جايىپ كەپتىرەدى. ادەتتە، ورەنى ءۇيدىڭ الدىنداعى اشىق الاڭقايعا ۇزىندىعى ەكى قۇلاش، ەنى ءبىر قۇلاش اۋماققا ءتورت دىڭگەككە ورنالاستىرادى. دىڭگەكتىڭ باستارىن سىرىق اعاشپەن بايلانىستىرىپ، اراسىنا شاباق اعاشتار قويىلادى. ۇستىنە ورە شي نەمەسە شىپتا شي دەپ اتالاتىن اراسى سيرەك توقىلعان شي توسەلەدى. مۇنداي سيرەك توقىلعان ءشيدىڭ ۇستىنە جايىلعان قۇرت- ىرىمشىكتىڭ استىنان جەل كەۋلەپ، ونىڭ كوگەرمەي تەز دەگدۋىنە سەپتىگى تيەدى» دەپ جازىپتى. بۇلاردىڭ قاي- قايسىسى دا دۇرىس. تەك ءبىرىن- ءبىرى تولىقتىرىپ تۇر. قازاقتىڭ تالپىنىسى شامالى ادامدى «ورەسى تار» دەپ، ەمەسە تالانتتى تۇلعانى «ورەسى بيىك» دەپ باعالايتىنى وسى - ورە.

وسى ورەنىڭ جاۋى - كەزقۇيرىق دەگەن قۇس. بۇل حايۋاننىڭ دەنە ۇزىندىعى 70 س م شاماسىندا، قۇيرىعى ەكى ايىپ بولعاندىقتان وسىلاي اتانعان. ءتىرى ماقۇلىقتاردى (تىشقان، سارىشۇناق، تۇيەقۇلاق ت. ب. ) ۇستاپ قورەكتەنۋگە قابىلەتى از. كوپ جاعدايدا اۋىل ءۇيدى توڭىرەكتەپ، ءسال قيىس قالعان تاعام كورسە ىلە قاشىپ جەيدى. اسىرەسە، ورەدەن قۇرت ۇرلاۋعا شەبەر. مارقۇم اقىن جاركەن بودەش ۇلى «اۋىل ساعىنىشى» اتتى جىرىندا «ورەدەن ىرىمشىگىن اپ قاشاتىن، ساعىندىم كەزقۇيرىعىن، قارعاسىن دا.. .» دەپ تولعايتىنى وسى.

ونىڭ سىرتىندا اۋىلدىڭ ەرىككەن بالالارى، اپالاردىڭ كوزىن الا بەرىپ، ورەدەن قۇرت- ىرىمشىك ۇرلايتىنىن قايتەرسىز. ۇلكەن اقىن مۇقاعالي ماقاتايەۆ «نەنى اڭسايمىن» اتتى جىرىندا: «سەنى اڭسايمىن، قايناعان اق باستاۋلار، اق باس تاۋلار - سامايىن اق باسقاندار. سەنى اڭسايمىن، قازىرگى اق باس شالدار، بۇرىنعى ورەدەن قۇرت اپ قاشقاندار» دەيتىن شۋماعى سوزىمىزگە دالەل.

بەكەن قايرات ۇلى

egemen.kz