«قارعىسقا قالعان قالىڭدىق تاۋى». سوزاق اۋدانى جايلى قانداي اڭىزداردى بىلەمىز؟

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - تۇركىستان وبلىسى ءوزىنىڭ مادەني جانە رۋحاني كورىكتى جەرلەرىمەن تانىمال. ساياحاتشىلار ءاردايىم تەك تۇركىستانعا كوڭىل ءبولىپ جاتادى.

ءبىراق بۇل ايماقتا باسقا دا قىزىقتى جەرلەر بار. تۋريستەر تۇركىستان وبلىسىنىڭ سوزاق اۋدانىنا نە ءۇشىن بارادى، وسى جايلى Kaz.tengritravel.kz پورتالى مەن Aviata.kz سەرۆيسى ماتەريالىنان بىلە الاسىز.

سوزاق اۋدانى تۇركىستان وبلىسىنىڭ سولتۇستىك بولىگىندە ورنالاسقان جانە وبلىستاعى ەڭ ۇلكەن ايماق بولىپ سانالادى. قاراعاندى، قىزىلوردا، جامبىل وبلىستارىمەن شەكتەسەدى. بۇل جەردىڭ اسەم تابيعاتى ساياحاتشىلاردى سۇلۋلىعىمەن تاڭ قالدىرادى.

قاراتاۋ جوتالارى - كەرەمەت كورىنىستەردى تاماشالاۋعا بولاتىن توبەلەردىڭ بىرەگەي كومپوزيتسياسى. مۇندا ءار شاتقالدا ءمولدىر سۋلى شاعىن وزەن، بۇلاق نەمەسە سارقىراما بار.

قىزىق دەرەك

قاراتاۋ جوتاسىنىڭ ورتالىق بولىگىن الىپ جاتقان قاراتاۋ قورىعى ونىڭ اۋماعىندا ميلليونداعان جىلدار بۇرىن ۇلكەن كول بولۋىمەن ەرەكشەلەنەدى. سونداي- اق، بۇل جەردەن ءبىر كەزدەرى مەكەندەگەن باۋىرىمەن جورعالاۋشىلاردىڭ، قوسمەكەندىلەردىڭ جانە وسىمدىكتەردىڭ قالدىقتارىن تابۋعا بولادى. ەڭ تانىمال ولجالاردىڭ ءبىرى - يۋرا داۋىرىندەگى ۇشاتىن باۋىرىمەن جورعالاۋشى پتەروزاۆردىڭ تۇكتى قاناتى جانە بارلىق ومىرتقالى پالەونتولوگيا وقۋلىقتارىنداعى تاسباقا قالدىقتارى.

Tripadvisor تۋريستىك پلاتفورماسىندا تۋريستەر قاراتاۋعا بارعاندارى تۋرالى جاقسى پىكىرلەرىمەن بولىسەدى.

«ءبارى تاماشا، ماعان وسىناۋ شابىت سىيلايتىن جەرلەر مەن بۇرىن- سوڭدى ەستىمەگەن تاڭقالارلىق اڭىز- اڭگىمەلەر قاتتى ۇنادى!».

«تابيعاتى وتە ادەمى جانە ەرەكشە سۇلۋلىعىمەن تاڭ قالدىرادى، اسىرەسە كوكتەمدە. كەلىڭىزدەر!».

وسى سوزاق وڭىرىندە قازاق حاندىعىنىڭ العاشقى استاناسى سانالاتىن سوزاق قالاسى، كەرەي مەن جانىبەكتىڭ ورداسى ورنالاسقان. ولكە تانۋشى بولات ىسقاقوۆتىڭ ايتۋىنشا، اڭىز بويىنشا ەكى حان دا وسى جەرلەردە جەرلەنگەن.

«سوزاق قاراتاۋدىڭ ارعى بەتىن مەكەندەگەن مالشىلاردىڭ، كوشپەلىلەر مەن قولونەرشىلەردىڭ، ەگىنشىلەردىڭ جولى توعىسقان جەر بولدى. سوزاق ءوز تاريحىندا تالاي رەت جاۋ شاپقىنشىلىعىنا ۇشىرادى. قاراتاۋدىڭ سولتۇستىگىنەن كەلەتىن جولداردىڭ قيىلىسىندا ورنالاسقان، تۇركىستان، وتىرار، ودان ءارى ارال، تالاس جانە شۋ، سوزاق قالالارىنا دەيىن سوزىلىپ جاتقان بۇل قالا حاندىقتىڭ ماڭىزدى ەكونوميكالىق ورتالىعى بولعانى جانە باسقىنشىلار ءۇشىن ستراتەگيالىق قىزىعۋشىلىق تۋدىرعانى ءسوزسىز»، - دەيدى ولكەتانۋشى.

مۇندا 1946 جانە 1982 -جىلدارى قازبا جۇمىستارىن جۇرگىزگەن ارحەولوگتار قالانىڭ قاقپاسى، كوپىر تىرەگى، تاندىرلار، استىق ساقتايتىن ىدىستار، قالاشىق ورنىنان كەڭ ۇيلەرى بار بىرنەشە تۇرعىن اۋدانداردى، شارۋاشىلىق قۇرىلىستارى مەن مەشىتتەردىڭ قالدىقتارىن تاپتى. ولاردان سوعىلعان تيىندار، قۇمىرالار، توستاعاندار مەن شامدار تابىلعان. مامانداردىڭ ايتۋىنشا، بۇل جەر تاريحي دامۋدىڭ ناعىز ورتاسى. دەگەنمەن، بۇل جەردە ءالى دە ەلەۋلى زەرتتەۋلەر جۇرگىزىلگەن جوق.

گيد يسلام كالاني سوزاق وڭىرىندە تۋريستەرگە بىرنەشە ءتۇرلى باعىتتار ۇسىنىلاتىنىن ايتادى.

«قازاق حاندىعىنىڭ العاشقى استاناسى - سوزاق ەلدى مەكەنىنە بارۋ ەكسكۋرسياسى - ورتاعاسىرلىق قالا مەن شاعىن وزەننىڭ، كونە مازارلار مەن مەشىتتەردىڭ پايدا بولۋىنا سەبەپكەر بولعان بۇلاقپەن تانىسۋدى قامتيدى. ودان ارى سوزاق كوشەلەرىمەن ساياحات. بۇلاق جاعاسىندا پيكنيك ۇيىمداستىرىلادى. ءتورت- بەس ادامنان تۇراتىن توپقا جول ءجۇرۋ قۇنى 30000 تەڭگە.

«شىمكەنت - سوزاق اۋدانىنداعى اقسۇمبە اۋىلى« تۋرى بار. قاشىقتىق - 320 شاقىرىم. حورەزمشاحتار كەزىندە سالىنعان XIII عاسىرداعى اقسۇمبە قاراۋىل مۇناراسىنا بارۋدى ۇسىنامىز. مۇندا سۋ قويماسىنىڭ جاعاسىندا دەمالۋعا بولادى. توپقا جول ءجۇرۋ قۇنى 40000 تەڭگە.

«شىمكەنت - قاراتاۋ تاۋلارىنداعى ەكى سارقىراماسى بار قوشقاراتا وزەنىنىڭ تابيعي الابى« ەكسكۋرسياسى 120 شاقىرىم قاشىقتىقتى ەڭسەرۋدى كوزدەيدى. تۋريستەر تاۋ شاتقالىندا سەرۋەندەپ، سۋعا شومىلىپ، پيكنيك جاسايدى. ساياحات قۇنى ءبىر ادامعا بەس مىڭ تەڭگە نەمەسە ءتورت ادامعا ارنالعان ەكسكۋرسيامەن ءبىر كولىككە - 25000 تەڭگە.

«شىمكەنت - سوزاق اۋدانىنداعى بابا-اتا اۋىلى جانە قىزىلكول تۋرى». قاشىقتىق - 170 شاقىرىم. ول ورتاعاسىرلىق مەكتەپتى، ىسقاق- بابا كەسەنەسىن، VIII عاسىرداعى فەودالدىق قامالدىڭ قيراندىلارىن جانە XVII عاسىرداعى مازاردى ارالاۋدى قامتيدى. ودان كەيىن قىزىلكولگە، پالەوليت تۇراعىنا جانە ءۇشباس وزەنىنىڭ شاتقالىنا ساياحات جۇرگىزىلەدى. جول ءجۇرۋ قۇنى - 40000 تەڭگە. باعاعا كولىك پەن تۋر كىرەدى.

باعالاردى جاعدايعا بايلانىستى ءوزارا كەلىسۋگە بولادى. تاپسىرىس بەرۋشىنىڭ كولىگىنە ەكسكۋرسيا 18000 تەڭگە. اعىلشىن تىلىندەگى ەكسكۋرسيا - 30000 تەڭگە»، - دەيدى گيد يسلام كالاني.

كەلىنشەكتاۋ

سوزاق وڭىرىندەگى تاعى ءبىر بارۋعا تۇرارلىق جەر - كەلىنشەكتاۋ. نەگىزگى جارتاستىڭ بيىكتىگى تەڭىز دەڭگەيىنەن 1729 مەتر. كەلىنشەكتاۋ سىلەمىنىڭ شىعىس بولىگى وڭتۇستىك- شىعىستان سولتۇستىك- باتىسقا قاراي 10 شاقىرىمعا، باتىس جوتاسى وڭتۇستىكتەن سولتۇستىككە سەگىز شاقىرىمعا سوزىلىپ جاتىر.

تۋريست نازەركە ماحانوۆا كەلىنشەكتاۋدىڭ ەتەگىنە ساياحاتى تۋرالى بايانداي وتىرىپ، بۇل جەرلەرگە جەتۋ قيىن ەمەس دەيدى. ءبىراق سىزگە تابيعاتتى تاماشالاۋ ءۇشىن ەڭ جاقسى نۇكتەلەردى جانە ايماقتا سەرۋەندەۋ ءۇشىن قولايلى جولداردى كورسەتەتىن گيدپەن شىققان دۇرىس دەپ ەسەپتەيدى.

«كەلىنشەكتاۋ كوز الدىمىزدا قامالداي كورىنەدى. ال ەتەگىندە اباي اتتى جاسىل جەلەككە ورانعان اۋىلدى كورەسىز. بۇل اۋىلدان ءدامحانا مەن مەيرامحانانى تابا المايسىز، ارينە. كەلىنشەكتاۋعا كەلگەن تۋريستەر اسحانادان تاماقتانا الادى. شولاققورعان اۋىلى، ول اباي اۋىلىنان 37 شاقىرىم جەردە ورنالاسقان، مۇندا ءتۇرلى ءدامحانالاردان قازاقتىڭ ۇلتتىق تاعامدارىنان ءدام تاتۋعا بولادى»، - دەيدى ول.

كەلىنشەكتاۋ اتاۋى قازاقتىڭ «كەلىنشەك» سوزىنەن شىققان، ياعني «كەلىن» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. تاۋ تۋرالى اڭىزداردىڭ ءبىرى بۇل تاۋ جوتاسىنىڭ قالىڭدىقتىڭ قۇرمەتىنە اتالعانىن بىلدىرەدى. بۇل جەرلەرگە جاقىن ءبىر اۋىلدا ايسۇلۋ دەگەن قىز تۇرىپتى. اكەسى ونى قاتتى جاقسى كورىپ، ءومىر بويى ەركەلەتىپ وتەدى. تۇرمىسقا بەرەر ۋاقىت جەتكەندە، اكەسى ۇلان- اسىر توي جاساپ، التىنمەن اپتالعان مول جاساۋمەن شىعارىپ سالادى. ءبىراق، ايسۇلۋدى رەنجىتكەن نارسە، ءدۇيىمم التىننىڭ ىشىندەگى كۇمىستەن جاسالعان يتكە ارنالعان توستاعان بولادى. ول اكەسىنەن توستاعاندى التىنعا ايىرباستاۋدى تالاپ ەتەدى. كوڭىلى قالعان اكەسى ونى شۇكىرلىك ەتپەگەنى ءۇشىن قارعاپ، ءوزىنىڭ دە التىنعا اينالۋىن تىلەيدى. وسىدان كەيىن ايسۇلۋ مەن جاساۋ تيەلگەن كەرۋەنى تاسقا اينالىپ، ۇلكەن كەلىنشەكتاۋ جوتاسى پايدا بولادى.

قىزىق دەرەك

تاۋ جايلى اڭىزداردىڭ ىشىندە بۇل جەرلەردە ايداھارلار ءومىر سۇرگەنى تۋرالى جانە تاۋدىڭ ءوزى ۇلكەن تاسقا اينالعان ايداھار ەكەندىگى ايتىلادى. ال دالەل رەتىندە ۇلكەن قاناتتى باۋىرىمەن جورعالاۋشىلاردى بەينەلەيتىن جارتاستاعى سۋرەتتەر. كەيبىرەۋلەر تۇندە عانا ۇشاتىن، وتە جاقسى جاسىرىناتىن ايداھارلار ءالى دە كەلىنشەكتاۋدا ءومىر سۇرەدى دەپ ەسەپتەيدى ەكەن.

2017 -جىلى سوزاق اۋدانىنداعى كەلىنشەكتاۋ ەتەگىنەن اباي ەلدىمەكەنىندە جەرگىلىكتى تۇرعىندار 7-عاسىرعا جاتاتىن ەكى تاس ءمۇسىن تاۋىپ العان. ەسكەرتكىشتەر ارپا وزەنىنىڭ بويىندا ورنالاسقان. شىعىسقا قاراتىلعان تاستاردا ايەلدەر مەن ەر ادامدار بەينەلەنگەن. جادىگەرلەر س. قوجانوۆ اتىنداعى وبلىستىق مۇراجايدا ساقتاۋلى تۇر.

قاراتاۋ پەتروگليفتەرى

قاراتاۋ پەتروگليفتەرى - قولا ءداۋىرى مەن ەرتە تەمىر داۋىرىندەگى قاراتاۋ شاتقالدارىنىڭ جارتاستارىنا قاشالعان بەينەلەر. قويباعار، ارپاوزەن، مايدامتال، ۇلكەنتۇرا، قىسان، جىڭعىلشاق، قوشقاراتا، سۇيىندىكساي شاتقالدارىندا، اقسۋ- جاباعىلى قورىعىندا كوپتەپ كەزدەسەدى. بارلىعى 3045 كومپوزيتسيا مەن جەكە بەينەلەر تابىلدى. ءبىر عانا ارپاوزەن شاتقالىندا 2765 بەينە بار.

قاراتاۋ پەتروگليفتەرى نەگىزىنەن ءارتۇرلى كولەمدەگى جارتاستار مەن تاستارعا قاشالعان. ولار ەجەلگى داۋىردەگى كوشپەلى تايپالاردىڭ شارۋاشىلىق ءومىرىن، سونداي- اق، ولاردىڭ ءدىني نانىم- سەنىمدەرىن، ادەت- عۇرىپتارىن، سالت- داستۇرلەرىن كورسەتەدى. قۇستاردىڭ، جانۋارلاردىڭ بەينەلەرى بار. سۋرەتتەردىڭ تاقىرىبى الۋان ءتۇرلى، بەلگىلى ءبىر ماعىنانى مەڭزەيدى. مىسالى، تۇيەنىڭ بەينەسى بايلىق پەن كۇشتى بىلدىرەدى. كوپتەگەن جارتاستاردا تاۋەشكىگە يتتەرمەن اۋلاۋعا شىعۋ، قۇستاردى ۇستاۋ كورىنىستەرى بەينەلەنگەن. قولدارىندا نايزا، سويىل ۇستاعان جاۋىنگەرلەردىڭ دە بەينەلەرى بار.

گيد يسلام كالاني ساياحاتشىلارعا قاراتاۋ تاۋلارىنىڭ اسەم شاتقالىنا ساياحات پەن كەلىنشەكتاۋ ەتەگىندەگى بەس مىڭ جىلدىق پەتروگليف گالەرەياسىن تاماشالاۋ ۇسىنىلاتىنىن ايتتى. سونداي-اق، ەكسكۋرسياعا ەجەلگى ساۋران قالاسىنا بارۋ كىرەدى.

قىزىلكول

قىزىلكولدى سوزاق ءوڭىرىنىڭ ءىنجۋ- مارجانى دەپ اتايدى. ول دالا مەن تاۋلاردىڭ اراسىندا ورنالاسقان. كولدىڭ تۇزدى سۋى مەن شيپالى بالشىعى بۋىن اۋرۋلارىنا مەن باسقا دا اۋرۋلارعا ەم دەلىنەدى.

قىزىلكول جاعاسىندا بۇرىنىراق ادامدار ءجيى دەمالىپ، دالا مەن تاۋدىڭ، تۇشى سۋدىڭ كۇشىنەن قۋات الاتىن دەمالىس ورىندارى مەن ساناتورييلەر كوپ بولاتىن. ءبىراق 2000 -جىلدارى سۋ قويماسى باياۋ ولە باستادى. بۇل ءىشىنارا ادامداردىڭ ارەكەتىنە، ءىشىنارا تابيعي سەبەپتەرگە دە بايلانىستى. بۇل تۋرالى عالىمدار ءالى كۇنگە ءبىر شەشىمگە كەلگەن جوق. دەمالىس ورتالىقتارى جابىلا باستادى، ال تۋريستەر اراسىندا سۇرانىس تومەندەدى.

جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ اڭگىمەسىنە قاراعاندا، سوڭعى جىلدارى كول قايتا جاندانا باستاعان: قۇستار قايتىپ، جاعالارى جاسىلدانىپ، سازان شاباقتارى شىعارىلدى. قىزىلكول شىمكەنتتىكتەر مەن جامبىل وبلىسىنان كەلەتىن تۋريستەر اراسىندا ەڭ تانىمال.

قىزىلكول قۇمكەنت اۋىلىنان وڭتۇستىك- باتىسقا قاراي بەس شاقىرىم جەردە ورنالاسقان جانە قاراتاۋدىڭ سولتۇستىك ەتەگىندەگى ەڭ باتىستاعى كول. ال كولدىڭ ماڭايىندا ۇساق تاستاردىڭ اراسىندا ميلليونداعان جىلدار بۇرىن ءومىر سۇرگەن ەجەلگى اكۋلا قالدىقتارى، تىستەرى كەزدەسەدى.

قالاي جەتۋگە بولادى؟

سوزاق اۋدانىنىڭ اۋدان ورتالىعى - شىمكەنت قالاسىنان 180 شاقىرىم جەردە ورنالاسقان شولاققورعان اۋىلى. ساپارعا اتتانۋ ءۇشىن جول تالعامايتىن كولىك تاڭداعان دۇرىس.

ارپا وزەنىنىڭ ماڭىنداعى پەتروگليفتەرگە جەتۋ ءۇشىن تۇركىستاننان شولاقورعانعا جەتۋ كەرەك. بۇل باعىتقا اۆتوبۋس قاتىنايدى. شولاقورعاننان اباي اۋىلىنا دەيىن تاكسيمەن بارۋعا بولادى. سودان كەيىن قارا جولمەن التى- جەتى شاقىرىم ءجۇرۋ كەرەك. ءسىز ولاردان ءوز بەتىڭىزشە وتە الاسىز، ءبىراق ورىن تابۋ قيىن بولادى، سوندىقتان جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ بىرىنە ءسىزدى جول كورسەتىپ اپارۋىن سۇراعان دۇرىس، ولار جولدى جاقسى بىلەدى جانە ۇسىنىسىڭىزعا اقىسىن توەسەڭىز، قۋانا كەلىسەدى. جول بويىندا كەلىنشەكتاۋ شىڭدارىنىڭ كورىنىسى اشىالدى. مىنا تاۋعا قارا جولدىڭ بويىمەن، ارپا وزەنىنە قاراما- قارسى جولمەن بارۋ قاجەت.

قىزىلكول كولى شولاقورعاننان بارسا، جاقىن بولادى. ال شىمكەنتتەن شولاققورعانعا دەيىنگى تاس جول بويىمەن كولگە دەيىن 200 شاقىرىمنان اسادى. شولاقورعانعا 15 شاقىرىم جەتپەي، شىعىسقا، وڭعا بۇرىلۋ كەرەك. جولدىڭ بارلىعى اسفالتتالعان. بۇرىلعانننان سوڭ تاعى 25 شاقىرىم ءجۇرۋ كەرەك. « قىزىلكول» بەلگىسىنەن قارا جولعا بۇرىلىپ، جاعاجايعا دەيىن تاعى ءۇش- ءتورت شاقىرىم ءجۇرۋ قاجەت.

ساياحاتتاۋ - ول دا ءبىر جاۋاپكەرشىلىك ەكەنىن اۆياتا ەسكە سالادى. كەيىنگى ۇرپاقتىڭ سالاۋاتتى ءومىرى ءۇشىن جانە قايتار جولىمىزدىڭ تازالىعى ءۇشىن تابيعاتتى بارىنشا ايالايىق.

تابيعاتتىڭ ەرتەڭ قانداي بولارى ءبىزدىڭ قولىمىزدا. باستامانى قولداۋ ءۇشىن ءوزىڭىزدىڭ «سانالى» ساياحاتتارىڭىزدان #jasylbolsyn اۆياتا حەشتەگىمەن فوتوسۋرەتتەر مەن بەينە- ۆيدەولاردى جۇكتەۋگە بولادى.