يراندا ناۋرىز مەرەكەسى قالاي تويلانادى
قازاقستاندا ناۋرىز مەيرامىن مەرەكەلەۋدىڭ جاڭا تۇجىرىمداماسى ازىرلەندى ول ناۋرىز يراندىقتاردىڭ كونە زاماننان كەلە جاتقان داستۇرلەرىنىڭ ءبىرى ەكەنىن جانە الەمدەگى ەڭ ءدال جاڭا جىل باسى بولىپ سانالاتىنىن اتاپ ءوتتى.
«يران مادەنيەتىندەگى ناۋرىز مەرەكەسىنە قاتىستى ءۇش جايتتى اتاپ ءوتۋ كەرەك: بىرىنشىدەن، ءار ۇلت ءوز مادەنيەتىندە ءومىر سۇرەدى جانە ءوز مادەنيەتىمەن تانىلادى. ءوزىنىڭ تۇلعالىعىمەن تانىلىپ، ءومىر سۇرەتىن كەز كەلگەن ادام سياقتى مادەنيەت تە حالىقتار ءۇشىن ادامنىڭ تۇلعالىعى ىسپەتتى ماڭىزدى. ەكىنشىدەن، ادەت- عۇرىپ پەن سالت- ءداستۇر كەز كەلگەن مادەنيەتتىڭ ماڭىزدى بولىگى بولىپ تابىلادى. ال ءۇشىنشىسى، ناۋرىز - يران مادەنيەتىنىڭ وتە ماڭىزدى ءداستۇرى. ءوز مادەنيەتىمىزدى جاقسى تانۋ ءۇشىن ناۋرىز مەرەكەسىن نازاردان تىس قالدىراماۋىمىز قاجەت»، - دەدى ديپلومات ەلوردادا وتكەن «ناۋرىز - ەل بىرلىگىنىڭ مادەني كودى: ىزدەنىس، تۇجىرىمداما، تاجىريبە» حالىقارالىق عىلىمي- تاجىريبەلىك كونفەرەنسياسىندا.
ونىڭ ايتۋىنشا، ناۋرىزدىڭ ءبىرىنشى ەرەكشەلىگى - ونىڭ تاريحى مەن كونەلىگىندە.
«ناۋرىزدىڭ بىرنەشە مىڭ جىلدىق تاريحى بار. وتكەنگە ورالعان سايىن تاريحىمىزدا ناۋرىزدىڭ ىزدەرىن كەزدەستىرەمىز. بۇل ءداستۇر ءالى كۇنگە دەيىن جالعاسىن تاۋىپ كەلەدى. ناۋرىزدىڭ ەكىنشى ەرەكشەلىگى - ونىڭ گەوگرافيالىق اۋقىمىندا. ال ءۇشىنشى قاسيەتى - شاتتىق مەرەكەسى بولۋىندا. قۋانىش پەن شاتتىق الەۋمەتتىك قۇبىلىس ءارى بەلگىلى ءبىر تاپقا، دىنگە نەمەسە سەنىمگە جاتپايدى. بۇل ونىڭ كەڭىرەك تارالاۋىنا سەبەپشى بولادى. ناۋرىز - ءۇمىتتىڭ، وپتيميزم مەن جاقسىلىقتىڭ قاينار كوزى، سوندىقتان ونى بارلىق ادامدار قابىلدايدى، قۇرمەتتەيدى»، - دەدى الي اكبار تالەبي ماتين.
سونىمەن بىرگە، ناۋرىزدىڭ استرونوميالىق اسپەكتىسى دە ەرەكشە ماڭىزعا يە.
«نەگىزىنەن ەجەلگى ادامزات اسپانمەن تىعىز بايلانىستا بولعان. ولار كوكپەن ۇندەستىكتە ءومىر سۇرگەن، شوقجۇلدىزدارمەن تىلدەسكەن. اسپان ەجەلگى ادامدار ءۇشىن بۇگىنگىدەن دە ماڭىزدى بولدى. پلانەتالاردىڭ، ايدىڭ جانە كۇننىڭ قوزعالىسى ەگىن سالۋ مەن ونى جيناۋعا قولايلى ۋاقىتتى انىقتاۋ ءۇشىن پايدالانىلدى. ۇكىمەتتەرگە سالىق جيناۋ ءۇشىن كۇنتىزبەلەر قاجەت بولدى، سوندىقتان كۇنتىزبەلەردى رەتتەۋدە اي مەن كۇننىڭ قوزعالىسىن نازارعا الىپ وتىردى. ناۋرىزدىڭ مادەني سيپاتى بار تاعى ءبىر قىرى - ونىڭ ءارتۇرلى كونە ميفتەرمەن بايلانىسىندا. ميفتەر ەجەلگى مادەنيەتتەردەن الىنعان. ميف - ەجەلگى ادام ساناسىنداعى دۇنيەتانىمدىق ويدىڭ كورىنىسى»، - دەدى سپيكەر.
الي اكبار تالەبي ماتين يرانداعى جىل اۋىسۋى مەرەكەسىنە قاتىستى ادەت- عۇرىپتاردى ايتىپ بەردى.
«ناۋرىزعا قاتىستى ادەت- عۇرىپتارعا كەلسەك، وعان كورىسۋ، ءۇيدى بەزەندىرۋ، «حافت سين» داستارحانىن جايۋ(«سين» ارپىنەن باستالاتىن 7 تاعام قويۋ)، جاڭا كيىم كيۋ، قۇتتىقتاۋ، سىيلىق بەرۋ، تاتۋلاسۋ، «چارشانبە سۋري» ءداستۇرى بويىنشا جىلدىڭ سوڭعى سارسەنبىسىندە كوشەلەردە وت جاعۋ، ءبىر- بىرىنە سۋ شاشۋ، ءتاتتى بەرۋ، «سيزداح بەدار» ءراسىمى بويىنشا جاڭا جىلدىڭ ون ءۇشىنشى كۇنى تابيعاتقا شىعۋ، ناۋرىزدىڭ جارشىسى سانالاتىن «حادجي فيرۋز» كەيىپكەرى جانە تاعى باسقالارى جاتادى. بۇل راسىمدەر ءار ايماقتا ءارتۇرلى وتكىزىلەدى. يراندىق جانە يراندىق ەمەس ەتنيكالىق توپتاردىڭ ءارتۇرلى بولۋىنا بايلانىستى ناۋرىز مەيرامىنىڭ سالتتارى مەن ادەت- عۇرىپتارى دا وتە كوپ»، - دەدى ول.
ناۋرىزدىڭ كەڭ اۋقىمدى ەكونوميكالىق اسەرى دە بار جانە ەكونوميكالىق وركەندەۋگە سەبەپشى بولادى. جەكە جانە الەۋمەتتىك پسيحولوگيا تۇرعىسىنان دا ءۇمىت جانە باقىتپەن قاتار جۇرەدى.
«يران يسلام رەسپۋبليكاسىندا دا ناۋرىز مەيرامى قۇرمەتتەلەدى ءارى وسى ەلدىڭ كونستيتۋتسياسىندا جىل باسى بولىپ سانالادى. ناۋرىز - يراندىق- يسلامدىق مادەنيەتتىڭ قۇندى بولمىسى مەن يراندىق ەتنيكالىق توپتار اراسىنداعى بىرلىكتىڭ بەلگىسى. بۇل مەرەكەنى ءتۇرلى تىلدە سويلەيتىن بارلىق حالىقتار قۇرمەتتەيدى. ناۋرىز الەمدە جاھاندىق ىقپالعا يە بولىپ، يراننىڭ جانە ناۋرىز وركەنيەتىندەگى ەلدەردىڭ قولداۋىمەن يۋنەسكو- دا ەكى رەت تىركەلدى»، - دەدى الي اكبار تالەبي ماتين.
اۆتور: ايجان سەرىكجان قىزى
