ون سەگىز اسىق
ونىڭ ءبارى ەل باسىنا تونگەن وتىزىنشى جىلدارداعى ناۋبەت سالقىنى ەدى. سول ىزعار تالايدى اتاجۇرتتان اجىراتتى، اداستىردى، تامىرىنان قيدى.
مۇحيت قاريا سۇلەيمەنوۆ بۇل جولعى ساپارىنا ءدان ريزا. ءتىپتى بۇلاي بولادى دەپ ويلاماپتى. ءبىراق ادام جاسى ەسەيگەن سايىن كىندىك كەسىپ، كىر جۋعان توپىراعىن جيىرەك ەسكە الىپ، وي ورمانىن كەشەدى ەكەن. بالالىعى، قۇلىن- تايداي تەبىسىپ، بىرگە ويناعان دوستارى، مەكتەپكە بارىپ، قولىنا «الىپپە» العان العاشقى كۇندەرى، ءبارى- ءبارى ەسكە ورالادى. ول العاشىندا اكەسى اشقان مەدرەسەدە ءبىلىم الدى. ودان سوڭ گانيۋشكيندەگى ورىس- قازاق ۋچيليشەسىندە وقىدى. كەيىن ماسكەۋدىڭ ءتۇستى مەتالدار ينستيتۋتىن ءبىتىردى. قالعان ءومىرى ەلىمىزدىڭ شىعىس وڭىرىندە ءوتتى. سول جاقتا وتاۋ قۇردى، بالالى- شاعالى بولدى. ەڭبەكتە دە ابىرويسىز ەمەس- ءتى. قازاق ك س ر- ءنىڭ قۇرمەتتى كەنشىسى اتاندى. «قۇرمەت بەلگىسى» وردەنىن، ونداعان مەدال تاقتى.
ونىڭ تۋعان جەردەن جىراقتاپ، تىم الىستا ءجۇرۋىنىڭ ءبىر سەبەبى ماماندىعىنا ساي قىزمەت بابى بولسا، ەكىنشى تۇيتكىل - ەلدەگى جاعداي، قوعامداعى وزگەرىستەر. بۇل وتىزىنشى جىلداردىڭ باسىنداعى وقىعان ۇلت زيالىلارىن قۋدالاپ، بايلاردى تاركىلەگەن، مولدالاردىڭ ارتىنا شام الىپ تۇسكەن اسا ءبىر قيىن شاق بولاتىن. مۇحيت ءۇشىنشى كۋرستى بىتىرگەن سوڭ جازعى دەمالىسىندا ماقاش اكىم ستاۆكاسىنىڭ تەرىستىك باتىسىندا اۋدەم جەردەگى اكە ۇيىنە باعىت ۇستاپ ەدى. استراحانعا جەتكەندە مۇنداعى اعايىندار ەلدە مولدالاردى قۋدالاۋ باستالىپ، ەندى از كۇندە الدىلەردى تاركىلەۋ ءىسىنىڭ ءۇشىنشى تولقىنى جۇرەتىنىن قاپەرگە بەردى. سوعان ساي ونىڭ بۇل جولى تۋعان اۋىلىنا بارۋىنىڭ ءتىپتى دە قاجەت ەمەستىگىن ايتتى.
سوندا دا اتا- جۇرت، اكە ۇيىنە دەگەن بالالىق ساعىنىش ونىڭ ەسىن الىپ، قالايدا شەكارالىق اۋماق - كوتيايەۆكە جەتەيىن، جاعا قىرداعى اتا- اناممەن قاۋىشايىن دەگەن سەزىمدە ەدى. دەسە دە بۇل ويى جۇزەگە اسپادى. اۋپىرىمدەپ كوتيايەۆكە كەلگەن- ءدى. ودان ءارى جىلجۋعا مۇمكىندىك بولمادى. ويتكەنى بايلاردى تاركىلەۋ جەلەۋىمەن ولاردىڭ مال- مۇلىكتەرىن ورتاعا الۋ بىلاي تۇرسىن، الىس- جاقىندا وقىپ جاتقان بالالارىن ۇستاپ، قاماۋدى دا باستاپ كەتكەن ەكەن.
اناۋ الا قىر - دىڭعىزىلداعى بەس باي يحسان جانسۇگىروۆ، ەستاي قۇلباراقوۆ، مۇسا قۇلماجيتوۆ، قۇباش ماقانوۆ، ءامىر توكەيەۆ بۇلاردىڭ اعايىندارى ەدى. ءبارىن دە مۇرنىنان ءتىزىپ، سىبىرگە ايداپتى. ىشىندەگى ەڭ كىشىسى ءامىردى اكەسىنىڭ ورنىنا الىپ كەتكەن. وسىنداي حاباردان سوڭ استراحاندا وقىپ جاتقان يحساننىڭ قوس ۇلى سىندى مۇحيت تا سول كۇنى كوتيايەۆتەن كەتىپ ۇلگەردى. الدىڭعى ەكەۋى كەيىن داعىستاننىڭ قىزىل قالاسىنا تۇراقتاپ، ۋاقىت وتە وتباسىن قۇردى. بار ءومىرىن سوندا وتكىزدى. ال مۇحيت بولسا، ماسكەۋىنە ورالىپ، ودان ارعى تىرلىگى وسكەمەندە جالعاستى.
شىنى كەرەك، اتالعان زوبالاڭ قازاقتاردى قىناداي قىردى. تىگەرگە تۇياعى، الدىندا ازىعى جوق قانداستارىمىز بەتى اۋعان جاققا بىتىراپ، تەك ەلۋ التىنىڭ جىلىمىعىنان سوڭ عانا ءبىر- بىرلەپ تۋعان جەرىمەن حابارلاسا باستادى. ال مۇحيت «اۋزى كۇيگەن ءۇرىپ ىشەدىنىڭ» كەرىمەن اندا- ساندا عانا اۋىلداس اعايىندارىنا حابارلاساتىن. سوندا سول ءبىر قيىن- قىستاۋ شاقتا جان- جاققا تارىداي شاشىلعان اعايىنداردى قۇمارشىق توپانى اراسىنان ينە ىزدەگەندەي ازەر تاۋىپ، ارالاسىپ تۇردى.
الايدا ەكى مىڭىنشى جىلدار باسىنداعى سوڭعى كەلىسى جۇرەك قىلىن شەرتەتىندەي سازدى جانە ايازدى بولدى. بۇل جولى ول ات باسىن بىردەن اۋدان ورتالىعى - گانيۋشكيندە (قازىردە قۇرمانعازى اۋىلى) بار عۇمىرى ءوتىپ جاتقان نەمەرە اعايىنى ءانۋار كارىموۆتىڭ ۇيىنە بۇرىپ، اڭگىمەنى توتەسىنەن قويدى.
- شىراعىم، تۋعانداردىڭ ايتۋىنشا، سەن ءبىزدىڭ اعايىنداردىڭ وي- قىرداعى قونىسى مەن ولگەندەر قاۋىمىن جاقسى بىلەدى ەكەنسىڭ. ەندەشە، كەزىندە مەنىڭ ەكىنشى تەڭىز جاعالاۋى وكرۋگىنىڭ باس مولداسى بولعان اكەم - سۇلەيمەن قىستاۋىنىڭ ورنىن بىلەسىڭ بە؟
- بىلگەندە قانداي، كوزىمدى جۇمىپ- اق تابامىن.
- قويشى، راس پا؟ ەندەشە، قولىڭا كۇرەگىڭدى ال، وتىر كولىككە.
ءدال سولاي بولدى. اتىراۋ- استراحان كۇرە جولىنىڭ 827-شاقىرىمىنان تەرىستىككە بۇرىلعاندا ەكى- اق شاقىرىم قاشىقتىقتا الدارىنان كونە جۇرتتىڭ ورنى كورىندى. ماشينادان تۇسە قالىپ ەدى، ءسال بيىكتەۋ تەپسەڭدە شيكى كىرپىشتەن قالانعان ەسكى قىستاۋدىڭ ءىزى كوزگە ۇردى. جەرگىلىكتى تىلمەن ايتقاندا، سۇرلەۋ سىپا عانا. مۇنى كورگەندە مۇحيت قاريانىڭ جۇزىندە نۇر وينادى، شۋاق شاشتى.
- مىنە، مىنە، تاپ وسى، ءبىزدىڭ قىستاۋدىڭ ورنى. مىناۋ ۇلكەن جاعىمىز، اناۋ كىشى بولمە. ۇلكەنىندە بۇرىندارى اتام مەن اجەم جاتاتىن، كەيىن اكەم مەن انام جانە مەن ۇيىقتايتىنبىز. ءشامىش اعايىم مەن شۇعايىپ، ايىپتار انا بولمەدە جاتاتىن. انا جاقتا ساراي، ەت شولانىمىز بولۋشى ەدى. وعان جالعاس اكەمنىڭ ۇستا دۇكەنى، - دەپ سانامالاي جونەلدى.
اۋلا- قورا، ات بايلايتىن قازىق ورنىن دا كورسەتتى. ودان ءارى قاريا ءوزىنىڭ بالالىعىن ەسكە الىپ، ويىنا الدەنە ورالعانداي تۇرا قالدى دا، قاسىنا ءانۋار ءىنىسىن شاقىردى. سوسىن ونىڭ ءۇي ورنىنان بەسىندىككە ون سەگىز قادام ءجۇرۋىن ءوتىندى. ەرەسەكتەردىڭ الشاڭداعان ادىمى ەمەس، ءجاسوسپىرىم جىگىتتىڭ جاي جۇرىسىندەي ادىمداۋىن سۇرادى. سودان كولىكتىڭ ارتىنداعى كۇرەكتى الىپ، ءوزى ىلەسە ءجۇردى. توقتاعان جەردەن ۇلكەندىگى قۇمداعى اۋىز سۋ قۇدىعىنداي شۇڭقىر قازدىردى. اۋەلى قارا ساننىڭ تۇسى دەگەن، ويلاعانى بولماعان سوڭ ءالى دە ءبىر- ەكى كۇرەك العانىن ءجون كوردى. ءدال سول ساتتە كۇرەك ۇشى الدەبىر قاتتى زاتقا ءتيىپ، قىشىر ەتە قالدى.
قوناق ەلەڭ ەتتى: «اقىرىن، ەندى ابايلاپ قازعايسىڭ».
سويتسە، قانداي دالدىكپەن الىپ كەلگەن دەسەڭىزشى، كۇرەك ۇشىندا تەرمە الاشانىڭ پۇشپاعىنان تىگىلگەن شاعىن دوربا جاتىر ەكەن. سونى اسا ءبىر ساقتىقپەن قولىنا العان قاريا قالتا اۋزىن ەپپەن اشىپ ەدى. دوربا ىشىنەن ۇزىن سانى ون سەگىز اسىق شىقتى. ءتۇرلى ءتۇستى اسىقتار. اراسىندا ىرىلەۋ قىزىل ساقا بار. ۇزاق ۋاقىت توپىراقتا جاتقاندىقتان با، دوربانىڭ توزىعى جەتكەن، اسىقتاردىڭ بوياۋى دا تەك بۇك، شىك اتالاتىن قىرتىستارىندا قالىپتى.
دوربانى قولىنا العان مۇحيت قاريا ۇلكەن تولقىنىس ۇستىندە تۇرىپ، كوزىنە جاس الدى. ازدان سوڭ «بۇل - مەنىڭ بالالىعىمنان قالعان ەڭ سوڭعى ەسكەرتكىش» دەدى. جانىنداعىلار ءۇنسىز قالدى. اڭگىمەنى قوناق باستادى.
- مەن گانيۋشكيندەگى ماقاش مەكتەبىن بىتىرگەن سوڭ، ءبىلىمىمدى ودان ءارى جالعاستىرۋ ءۇشىن ماسكەۋگە كەتۋىم كەرەك بولدى. سول ءۇشىن اۋەلى استراحانعا، ودان ءارى اتالعان قالاعا باعىت الاسىڭ. جولعا جينالىپ، ەندى قوزعالامىز دەگەندە اكەم مەنىڭ بالا كۇنگى اسىق دورباما ونىڭ ون سەگىزىن سالعىزدى دا، بەسىندىككە باعىتتاپ تاعى دا ون سەگىز قادام جۇرگىزدى. سول جەردەن شۇڭقىر قازدىرىپ، وعان الگى دوربانى كومدىردى. شىراعىم، سەن قازىر ون سەگىزگە كەلدىڭ. ازامات اتانىپ، ۇلكەن ءومىردىڭ جاڭا سۇرلەۋىنە ءتۇستىڭ. جولىڭ بولسىن. اسىق سەنىڭ بالالىعىڭ عوي. اناۋ قىزىل ساقا سەنىڭ اتاجۇرتىڭ. بالالىعىڭ سول اتاجۇرتتا، كونە قىستاۋ جانىندا قالدى. ساپارىڭ ءساتتى، ءومىر قادامىڭ ورەلى بولسىن، - دەپ اكەم مەنى اتقا قوندىردى. - مىنە، سودان بەرى جەتپىس جىلعا جۋىق ۋاقىت ءوتتى. ەندى قايتىپ اتاجۇرت، اكە قىستاۋىنا كەلەم بە، جوق پا؟ ونى ايتا المايمىن. ءبىراق بالالىعىمنىڭ كۋاسى بولعان مىنا اسىقتاردى جانە تۋعان جەردىڭ توپىراعىنىڭ ءبىر شوكىمىن ورامالىما ءتۇيىپ الا كەتەمىن.
جانارىنداعى ءمولدىر تامشىلاردى تاعى دا سىرت- سىرت اعىزىپ، ءۇي ورنىنان توپىراق الدى. جاي باسىپ كولىگىنە وتىردى. وسىلايشا، كونە جۇرتتىڭ اق قۇمىندا جەتپىس جىلعا جۋىق دامىلداپ، بويىنا ءنار جيناعان ون سەگىز اسىق پەن ءبىر ۋىس توپىراق سەكسەننىڭ سەڭگىرىندەگى مۇحيت قاريامەن بىرگە اتىراۋدان التايعا اتتانىپ بارا جاتتى. قايران بالالىق، اياۋلى اتاجۇرت، قىمباتسىڭ- اۋ، قاشان دا.. .
P. S: ءبىز اڭگىمەلەگەن مۇحيت قاريانىڭ اكەسى سۇلەيمەن (قىنتاقا بالاسى) - ⅩⅩعاسىر باسىندا ەلگە بەلگىلى مولدا، ابىرويلى مول ازامات- تى. سونىمەن قاتار ول جاڭا قوعامنىڭ ىرگەسىن بەكىتىپ، شاڭىراعىن تىكتەگەن تالاي ۇل- قىز تاربيەلەدى. ولاردىڭ ءبارى دە ناۋبەت تاياعىن جەدى. ءبىرازى ونىڭ قۇربانى اتاندى. ءتىرى قالعاندارى ەلدىڭ ەلەۋلى ازاماتتارى اتاندى.
وتەپبەرگەن الىمگەرەەۆ
اتىراۋ وبلىسى
Egemen Qazaqstan
كوللاجدى جاساعان قونىسباي شەجىمباي، «ەQ»
