جاقسىبەك قۇلەكەيەۆ: رەسەي مۇنايىنا سۇرانىستىڭ تومەندەۋى قازاقستان نارىعىن تۇراقتاندىرۋى مۇمكىن
مۇناي ونىمدەرىنىڭ ىشكى نارىقتاعى باعاسىن مەملەكەتتىڭ رەتتەۋىنە بەرگەن 180 كۇندىك مەرزىمدى جىل اياعىنا دەيىن ۇزارتۋعا نەگىز بار ما؟ قازاقپارات ءتىلشىسى «قازمۇنايگاز» اكسيونەرلىك قوعامى باسقارما ءتوراعاسىنىڭ كەڭەسشىسى جاقسىبەك قۇلەكەيەۆتەن وسى ماسەلەلەر جونىندە پىكىرىن سۇراعان ەدى.
ساراپشىنىڭ پايىمىنشا، مۇناي باعاسىنىڭ وسكەنى ءبىر جاعىنان بىزگە ءتيىمدى. ويتكەنى ۇلتتىق قورعا، بيۋدجەتكە تۇسەتىن قاراجات كوبەيەدى.
«ءبىراق ەكىنشى جاعى دا بار. مۇناي قىمباتتاعان ۋاقىتتا مۇناي ونىمدەرى دە قىمباتتايدى. جالپى مۇناي باعاسى كوتەرىلسە، دۇنيەجۇزىندەگى ماتەريالدىڭ باعاسى تۇگەل قىمباتتايدى. سونىڭ ىشىندە تاماقتىڭ دا باعاسى وسەدى. سەبەبى مۇناي - ەنەرگيانىڭ نەگىزگى كوزى. ال ەنەرگيانىڭ قىمباتتاۋى كەز كەلگەن ءوندىرىستىڭ وزىندىك قۇنىنا اسەر ەتەدى. قازاقستانداعى جاعدايعا كەلسەك، بيىل پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسىنا بايلانىستى 182 كۇننىڭ ىشىندە، ياعني، جىلدىڭ ورتاسىنا دەيىن مۇناي ونىمدەرىنىڭ ىشكى نارىقتاعى باعاسى مۇناي قىمباتتاسا دا وزگەرمەيدى. ارينە، ول وندىرۋشىلەرگە، وڭدەۋشىلەرگە ەمەس، وندىرەتىندەرگە اجەپتەۋىر قيىندىق تۋعىزۋى مۇمكىن. ويتكەنى ولار دۇنيەجۇزىلىك نارىققا شىعىپ ساتسا، قىمباتقا وتكىزەر ەدى. ەندى ولاردان ىشكى نارىقتا باعانى وسىرمەۋ ءۇشىن شيكىزاتتى ارزانعا الۋعا تىرىسادى. ءسويتىپ قانا ءبىز مۇناي باعاسىن، مۇناي ونىمدەرىنىڭ باعاسىن ۇستاي الامىز»، - دەيدى «قازمۇنايگاز» باسشىسىنىڭ كەڭەسشىسى.
ونىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، پرەزيدەنت بەلگىلەگەن 180 كۇندىك مەجەنى ورىنداۋعا رەسەيدەگى قازىرگى جاعداي دا سەپتىگىن تيگىزۋى مۇمكىن.
«جالپى مۇناي ونىمدەرىنىڭ باعاسى پرەزيدەنت تاپسىرما بەرگەندىكتەن جارتى جىل بويى قىمباتتاي قويمايدى. ونىڭ ۇستىنە رەسەيگە قارسى ەكونوميكالىق سانكسيالاردى ەنگىزگەننەن كەيىن، سونىڭ ىشىندە مۇناي ونىمدەرىن، جالپى ودان باسقا دا رەسەيدەن شىعاتىن ونىمدەردى ساتىپ الۋ قىسقارعاننان كەيىن ونداعى ىشكى نارىق تا وزگەرىسكە ۇشىراپ جاتىر. رەسەي بۇعان دەيىن وتە كوپ مۇناي ونىمدەرىن ەكسپورتقا شىعاراتىن. جىلىنا 95-96 ميلليون توننا مۇناي ونىمدەرىن ەكسپورتتايتىن. قازىر الەمدە ولاردىڭ مۇناي ونىمدەرىنە دەگەن سۇرانىس ازايىپ وتىر. بۇرىنعىداي شەتەلگە شىعارا المايتىن بولعاندىقتان، شەتەلگە شىعارۋ قىسقارىپ جاتقاندىقتان رەسەيدىڭ مۇنايدى وڭدەيتىن زاۋىتتارىندا ءونىم كوبەيىپ كەتىپ جاتىر. ونى قايدا جىبەرەرىن بىلمەي الەك. سوندىقتان ولار مۇنايدىڭ باعاسىن دا جىلدامىراق ساتۋ ءۇشىن ارزانداتىپ جاتىر. قازىر ولاردىڭ مۇنايى نارىقتاعى باعادان ءار باررەلگە 28,5 دوللارعا ارزان بولىپ تۇر. ەندى مۇناي ونىمدەرىن دە ارزانداتپاقشى.
ەگەر ولار مۇناي ونىمدەرىن ارزانداتسا، ءبىرازى ارزان باعامەن قازاقستانعا كەلۋى مۇمكىن. ونداي جاعداي ءبىزدىڭ مۇناي وڭدەيتىن زاۋىتتارىمىزعا كادىمگىدەي قيىندىق تۋعىزۋى مۇمكىن. بىزدىكىلەر وزدەرىنىڭ ونىمدەرىن ساتا الماي قالۋى ىقتيمال. بۇل جاعداي ءبىزدىڭ ىشكى نارىقتا مۇناي ونىمدەرىنىڭ باعاسىنىڭ وسۋىنە جول بەرمەيدى، باسەكەلەستىك كۇشەيەتىن بولىپ تۇر. ال مۇناي ونىمدەرىنىڭ باعاسى تۇراقتى بولىپ قالسا، ارينە، ول وندىرىسكە وڭ اسەر ەتەدى. بىزدە وندىرىلەتىن ونىمدەردىڭ باعاسى تۇراقتى بولۋىنا سەپتىگىن تيگىزەتىنى ءسوزسىز»، - دەدى جاقسىبەك قۇلەكەيەۆ.
سونداي- اق، ساراپشى سانكسيالار قازاقستان مۇنايىنىڭ ەكسپورتىنا كەرى اسەر ەتپەگەنىمەن، رەسەيگە ەكسپورتتالاتىن باسقا تاۋارلاردىڭ ساۋداسىن توقتاتۋى مۇمكىن ەكەنىن ۇمىتپاۋ كەرەك دەپ وتىر.
«ءبىراق بۇل جەردە باسقا ماسەلە بار. ءبىزدىڭ ەكونوميكامىز رەسەيمەن وتە تىعىز بايلانىستا. ەكسپورتتىق سىرتقى ساۋدامىزدىڭ جارتىسىنا جۋىعى وسى رەسەيدىڭ ۇلەسىنە كەلەدى. ەكسپورتىمىز يمپورتتان تومەندەۋ دەگەننىڭ وزىندە جالپى سىرتقا شىعاتىن تاۋار الماسۋىنىڭ 50 پايىزعا جۋىعى وسى سولتۇستىك كورشىمىزگە كەلەدى. سانكسيا سالدارىنان رەسەيدىڭ رۋبلى وسى ون شاقتى كۇننىڭ ىشىندە ەكى ەسەگە جۋىق قۇنسىزدانىپ كەتتى. ارينە، ونىڭ تەڭگەگە تيگىزەتىن اسەرى ۇلكەن. ۋكرايناداعى جاعداي باستالعانعا دەيىن دوللار باعامى 420 تەڭگەنىڭ ماڭايىندا ەدى، قازىر 500-دەن اسىپ كەتتى. بۇلاي تۇرا بەرسە، تەڭگەگە قىسىم كۇشەيە بەرەدى. ونىڭ ءبارىن ۇلتتىق بانك قاراجاتىن ساتىپ ۇستاي المايدى. بۇگىن 190 ميلليون دوللارعا ينتەرۆەنسيا جاسادى. ول تۇك تە بولمايدى. سوندىقتان ەندى تەڭگەمىز قۇنسىزدانسا، ول، ارينە، باعانىڭ وسۋىنە الىپ كەلەدى، ينفلياتسيا كوتەرىلەدى. ينفلياتسيا كوتەرىلسە، بانكتەردەگى پايىزدىق مولشەرلەمەلەر كوتەرىلەدى. ول كوتەرىلسە، كرەديتتەردىڭ پايىزدىق مولشەرلەمەسى قىمباتتاعانىن كورىپ، ەكونوميكاعا ينۆەستيتسيا سالىنباي قالادى. جالپى ۆاليۋتانىڭ تۇراقسىز بولۋى كوپ ادامدى الاڭداتادى دا، ءبىرىنشى كەزەكتە ينۆەستيتسيالىق جوبالاردىڭ ءبارى توقتاپ قالادى. سالدارىنان كوپ دۇنيە قىمباتتايدى. قۇرىلىستىڭ باعاسى دا ارتادى. ويتكەنى ءبىزدىڭ ەكونوميكاعا شەتەلدەن كەلەتىن ماتەريالدىڭ ۇلەسى كوپ. سولاردىڭ باعاسى قىمباتتايدى دا، بۇرىنعى جوسپارلاعان دۇنيەلەردىڭ كوبى ىسكە اسپاي قالادى»، - دەيدى ەكونوميست.
عالىم مۇناي باعاسىنىڭ قىمباتتاۋىنان تۇسەتىن قوسىمشا تابىستى ءدال قازىر ەكونوميكانى دامىتۋعا سالۋ مۇمكىن بولماي جاتقانىن ايتادى. ويتكەنى تابىستىڭ ءبارى قالىپتاسقان جاعدايدىڭ سالدارىن باسەڭدەتۋدەن اسپاي تۇر.
«مۇناي باعاسى قىمباتتادى ەكەن دەپ الەۋمەتتىك مىندەتتەمەلەردى كەڭەيتۋ، ينفراقۇرىلىمدىق جوبالارعا قارجى سالۋ قازىر قيىنداۋ. ويتكەنى دوللار وسىلاي قىمباتتاپ كەتە بەرسە، ەڭ ءبىرىنشى ينۆەستيتسيالىق جوبالاردىڭ ىسكە اسۋى قيىنداپ كەتەدى. ال ول جۇمىسسىزدىققا دا الىپ كەلۋى مۇمكىن. قازىر مۇنايدان ءتۇسىپ جاتقان تابىستىڭ ءبارىن تەڭگەنىڭ تۇراقتىلىعىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن جۇمساپ جاتىر. كۇندە جۇزدەگەن ميلليون دوللار اقشا ساتىپ جاتىر. سوندىقتان 180 كۇندىك رەتتەۋدى جىل اياعىنا دەيىن سوزۋعا شامامىز كەلە مە، جوق پا، ايتۋ قيىن. جاعداي كۇردەلى. مۇنايدىڭ قىمباتتاۋىنىڭ جاقسى جاعى دا، جامان جاعى دا بار. سوندىقتان كوپ نارسەگە باسقاشا قاراۋ كەرەك سياقتى»، - دەدى جاقسىبەك قۇلەكەيەۆ.
اۆتور: ەسىمجان ناقتىباي
