قازاقستانداعى دۇڭگەندەردىڭ تاريحى

استانا. قازاقپارات - قازاقستان مەن ورتاازيالىق دۇڭگەندەر اتالعان ايماقتارعا قونىس اۋدارۋ وقيعاسى XIX عاسىردىڭ سوڭىنان باستاپ ورىن الدى.

ولار بۇل ايماققا قونىس اۋدارۋدان بۇرىن قىتايدىڭ سولتۇستىك- باتىس بولىگىندەگى پروۆينتسيالاردى مەكەندەگەن قىتاي ءتىلدى جالپىلاما «حۋەيحۋەي» (Huihui) دەپ اتالىپ كەلگەن مۇسىلماندار بولاتىن.

قىتايلىق دۇڭگەنتانۋشىلاردىڭ پىكىرىنە جۇگىنەر بولساق، قىتاي مۇسىلمان قاۋىمىنىڭ قالىپتاسۋى مەن ەتنوس رەتىندە قالىپتاسۋىنا ەڭ اۋەلى ارابتار مەن پارسىلار، سونان سوڭ موڭعول ءداۋىرى كەزەڭىندە قىتايعا بارعان - ورتا ازياداعى مۇسىلمان تۇركى حالىقتارى نەگىزگى ءرول اتقارعان دەپ سانايدى.

ءتۇرلى تاريحي دەرەكتەرگە قاراعاندا، ارابيالىق، پەرسيالىق مۇسىلمانداردىڭ الدىڭعى لەگى VII عاسىردىڭ ورتاسىنان باستاپ قىتاي جاعالاۋلارىنا دەيىن بارىپ، ساۋدا جاساپ تۇرعان. وسى ساۋداگەرلەردىڭ كەيبىرى قىتاي جەرىندە ۇزاق ۋاقىت تۇرىپ، جەرگىلىكتى حالىقپەن ءسىڭىسىپ، وتباسىن قۇرىپ، مەكەندەپ قالدى. قىتايلار ولاردى «فانكە» (番客 - fаnkе ، ياعني «شەتەلدىك قوناقتار») دەپ اتاپ ولارعا ەرەكشە جەڭىلدىكتەر جاساپ وتىردى. فانكەلەر مۇسىلمان الەمىمەن بايلانىسىن جوعالتپادى. مۇسىلمان ارابتار مەن پارسىلاردىڭ قىتاي ەلىمەن اراداعى بۇل قارىم- قاتىناسى VII- XII عاسىرلار اراسىندا تۇتاستاي جالعاسىن تاۋىپ وتىردى. قىتايلىق دۇڭگەنتانۋشىلاردىڭ پايىمداۋىنشا، مۇسىلمان قاۋىمىنىڭ العاشقى توبى وسى كەزەڭدە قالىپتاستى دەپ سانايدى. قىتايدا مۇسىلماندار سانىنىڭ ەسەلەپ ارتۋى، سونداي-اق بۇكىل قىتاي اۋماعىندا اۋقىمدى تۇردە تارالۋى موڭعول جورىعىنان باستالدى.

XIII عاسىردىڭ ءبىرىنشى جارتىسىنان باستاپ شىڭعىس حان مەن ونىڭ مۇراگەرلەرىنىڭ باتىس ازيا، ورتا ازيا، پەرسيا جانە ارابياعا جاساعان جورىقتارىنان كەيىن موڭعولدار جاۋلاپ الىنعان ەلدەردىڭ مۇسىلماندارىنان ارناۋلى قوسىندار جاساقتاپ، ولاردى قىتايعا جورىقتارعا اتتاندىردى. ولاردىڭ قاتارىندا تەك جاۋىنگەرلەر عانا ەمەس، عۇلاما عالىمدار، ءدىني ادامدار، ءتۇرلى سالانىڭ بىلىكتى ماماندارى، قولونەر شەبەرلەرى، ارحيتەكتورلار، قۇرىلىس شەبەرلەرى، قارۋ-جاراق جاساۋشى ۇستالار، دارىگەرلەر، ءىرى ساۋداگەرلەر، تالانتتى قولباسشىلار جانە ت. ب. بولدى. ولار شىڭعىس ۇرپاقتارىنىڭ قىتايدا قۇرعان مەملەكەتىنىڭ دامۋى مەن كەمەلدەنۋىنە دە ايتارلىقتاي ۇلەس قوستى.

قۇبىلاي قۇرعان يۋان پاتشالىعى داۋىرىندە (1271-1368 ج ج. ) مۇسىلمانداردىڭ قوعامدىق ورنى باسقالارعا قاراعاندا جوعارى بولدى. سەبەبى يمپەريانىڭ ءبىرىنشى دەڭگەيلى حالقى - موڭعولدار بولدى. مۇسىلماندار بولسا يمپەريادا موڭعولداردان كەيىن ەكىنشى ساناتتاعى ازامات سانالعان «سىمۋجەن» توبىنا جاتتى. «سىمۋجەن» توبىنا جاتقاندار اراسىندا ارابتار مەن پارسىلار، موڭعول داۋىرىنە دەيىن ورتالىق ازيادا بيلىك ەتكەن ءبىرقاتار مۇسىلمان تۇركى تايپالارى، سونىڭ ىشىندە قىپشاقتار، قاڭلىلار، قارلۇقتار، ارعىندار، جەتىسۋلىق باسقا دا تۇركى تايپالارى، كاۆكازدىق حالىقتاردىڭ ۋاكىلدەرى، ورىستار، شىعىس تۇركىستاندىق تۇركى ءتىلدى مۇسىلماندارى، اسۋتتار بولدى.

يسلام ءدىنىنىڭ جەتكىلىكتى دەڭگەيدە ۋاعىزدالۋى اسەرىندە ءدىن دوگمالارى مەن راسىمدەرىن تاراتاتىن يسلام ورتالىقتارى قالىپتاستى، مۇسىلماندار بار جەردىڭ بارىندە دەرلىكتەي مەشىت- مەدرەسەلەر بوي كوتەردى. مۇسىلمانداردى جاپپاي «حۋەيحۋەي» (دۇڭگەن) دەپ اتاۋ رەسمي تۇردە ورنىعا باستادى.

1368 -جىلى يۋان پاتشالىعى جويىلىپ، موڭعول اقسۇيەكتەرىنىڭ قىتايداعى بيلىگى قۇردىمعا كەتتى. قىتايدا ەتنيكالىق قىتايلار قۇرعان مين ديناستياسى ورنادى. موڭعول اقسۇيەكتەرىنىڭ ءبىر بولىگى موڭعولياعا كوشىپ كەتتى. الايدا موڭعولدارمەن بىرگە قىتاي جەرىنە كەلگەن مۇسىلمانداردىڭ ۇرپاقتارى قىتاي جەرىندە قالا بەردى. ولار قىتايدىڭ سولتۇستىك باتىس جانە وڭتۇستىك باتىس اۋداندارىندا شوعىرلى تۇردە قونىستانىپ وتىردى. ولار يۋان داۋىرىندە قالىپتاسقان ءداستۇر بويىنشا «حۋەيحۋەي» دەپ اتالدى. كەي جەردە «حۋەيرەن» (回人 ) دەپ اتالدى. يۋننان پروۆينتسياسى اۋماعىنا قونىستانعان توبى «حان چۋان حۋەي» (汉穿回 - قىتايشا كيىنەتىن مۇسىلماندار) دەپ تە اتالدى.

مانجۇرلەردىڭ شيڭ پاتشالىعى بيلىك جۇرگىزگەن داۋىردە (1636 -1912 ج ج. ) كۇللى مۇسىلمانداردى جاپپاي «حۋەيحۋەي» نەمەسە «حۋەيمين» (Huіmіn) دەپ اتادى. XVIII عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا شيڭ پاتشالىعى قاشقاريانى جاۋلاپ العاننان كەيىن ونداعى تۇركى ءتىلدى مۇسىلمانداردى (كەيىن كەلە ءبىر تۇتاس ۇيعىر اتانعان مۇسىلمان تۇركىلەر) قىتاي جەرىندەگى مۇسىلمانداردان پارىقتاۋ ماقساتىندا «چان حۋەي» نەمەسە «چانمين» دەپ اتاي باستادى.

شيڭ پاتشالىعى داۋىرىندە دۇڭگەندەردىڭ نەگىزگى بولىگى شانسي، گانسۋ جانە يۋننان پروۆينتسيالارىندا شوعىرلى تۇردە قونىستاندى. ولار ءوز اتا- بابا ءتىلىن بىرەر ۇرپاق وتكەننەن كەيىن مۇلدە ۇمىتىپ، قونىستانعان ايماقتارىنداعى ەتنيكالىق قىتايلاردىڭ جەرلىك ديالەكتىسىندە سويلەيتىن بولدى.

قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسى قۇرىلعاننان كەيىن رەسمي بەيجىڭ ولاردى «حۋيزۋ»(回族 ) دەپ اتاپ، «ۇلت» مارتەبەسىن بەردى ءارى رەسمي تۇردە ەلدەگى 56 ۇلتتىڭ ءبىرى دەپ سانادى. 2010 -جىلعى ساناق بويىنشا قىتايدا حۋيزۋلاردىڭ (دۇڭگەن) سانى 10586087 ادام بولعان.

XIX عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا شيڭ پاتشالىعى جىل سايىن سالىقتى ءوسىرىپ وتىردى. سودان 1862 -جىلى شانسي- گانسۋ پروۆينتسياسىنداعى مۇسىلمان دۇڭگەندەردىڭ كوتەرىلىسى باستالىپ، ونىڭ سوڭى الاپات اۋقىمدى قانتوگىس شايقاسقا ۇلاستى. 1874 -جىلى شيڭ ۇكىمەتى شىعىس تۇركىستاندا ورىن العان ۇلت- ازاتتىق كۇرەستەردى جانىشتاۋعا بەل بۋدى. شيڭ پاتشالىعى گەنارالدارى جو جۋنتان مەن شانسي- گانسۋي جانە كوتەرىلىسشىلەردىڭ باسشىلارى بيانحۋ (باي يانحۋ)، ما دارەن (ما دالاو- ە)، ما احۋن، دا سىفۋلار (ديداو ادە نەمەسە يۋسۋف حاجى) اراسىنداعى شايقاس شينجاڭدا ءوز جالعاسىن تاپتى. 

1875 -جىلى كوكتەمىندە شيڭ اسكەرى شينجاڭنىڭ شىعىس بولىگىندەگى قالالاردى باسىپ الدى. 1876 -جىلدىڭ كۇزىندە جو جۋنتانعا «دۇڭگەن قاراقشىلارىنىڭ كوزىن ءبىر جولا قۇرتۋ» تۋرالى پاتشا جارلىعى ءتۇستى. 1877 -جىلى شيڭ پاتشالىعى توقسۋن، تۇرفان، كورلا، قارا ءشار، اقسۋ، ءۇش- تۇرفان جانە قاشقاريانى تولىعىمەن باسىپ الدى. ەندى دۇڭگەندەرگە رەسەيگە (رەسەيگە تاۋەلدى ورتا ازياعا) قاشۋدان باسقا امالى جوق ەدى.

ما دارەن باسقارعان دۇڭگەندەر جازالاۋشى قوسىنداردان جەڭىلىپ 1000 اداممەن وش قالاسىنا كەلىپ جەتتى. دا سىفۋ باستاعان گانسۋلىق دۇڭگەندەر 1878 -جىلى كوكتەمدە 1130 اداممەن پرجيەۆالسك قالاسىنا (قاراكول) جەتتى. بيانحۋ باستاعان توپ (3314 ادام) قىرعىزستان اۋماعىنداعى توقماققا كەلىپ جەتتى.

ودان جەتىسۋ جەرىنە قونىس اۋدارعان دۇڭگەندەرگە قازاق حالقى ىستىق قۇشاعىن اشىپ، جەرىنەن ەنشى ءبولىپ بەردى. اتاپ ايتقاندا، قورداي اۋدانىنا كەلگەن دۇڭگەن جۇرتىنىڭ الدىنان شىعىپ، قازاق حالقىنىڭ تۋا ءبىتتى دارقاندىعىن تانىتقان، شۇرايلى جەرىنەن جەر ءبولىپ بەرىپ، قونىستاندىرعان نوعايباي ءبيدىڭ (نوعايباي داۋلەتباق ۇلى) جومارتتىعى مەن ىزگى ىستەرى كۇنى بۇگىن ەل اۋزىندا اڭىز بولىپ ايتىلىپ كەلەدى.

دۇڭگەن كوشىنىڭ ەكىنشى لەگى 1881 -جىلى رەسەي مەن قىتايدىڭ ىلە ايماعىنداعى شەكارا ماسەلەسىن ايقىنداۋعا ارنالعان «پەتەربۋرگ شارتى» نەگىزىندە مۇمكىن بولدى. اتالعان كەلىسىمشارتتىڭ قاتىستى تارماقتارىندا دۇڭگەندەر مەن ۇيعىرلاردىڭ قىتايدىڭ ىلە ايماعىندا قالۋىنا نەمەسە رەسەي اۋماعىنا قونىس اۋدارۋىنا بولاتىنى تۋرالى ناقتى قۇقىقتارى قاراستىرىلعان. وسى تارماقتارعا بايلانىستى جەتىسۋ وڭىرىنە دۇڭگەندەر مەن ۇيعىرلار كەلە باستادى. سەبەبى دۇڭگەن كوتەرىلىسىن جانشۋ كەزىندەگى شيڭ جازالاۋشىلارىنىڭ قاتىگەزدىگىنەن ابدەن تۇڭىلگەن قۇلجا اتىرابىنداعى ۇيعىرلار مەن دۇڭگەندەردىڭ بەلگىلى بولىگى شيڭ پاتشالىعىنىڭ تاعىلىق بيلىگىنەن قۇتىلۋ ءۇشىن اتا مەكەندەرىن تاستاپ، رەسەيگە كەتۋگە ىنتالى بولدى. 1884 -جىلعى مالىمەت بويىنشا ىلە (قۇلجا) ولكەسىنەن جەتىسۋ وڭىرىنە 4682 دۇڭگەن قونىس اۋدارىپ، جاركەنت، ۆەرنىي، پىشپەك ۋەزدەرىنە قونىستانعان.

دۇڭگەندەردىڭ قازاقستانعا كەلۋى وتكەن ⅩⅩ عاسىردا دا جالعاستى. بۇل جولعى قونىس اۋدارۋشى دۇڭگەندەر نەگىزىنەن سينجياندىق دۇڭگەندەر بولدى. ولاردىڭ ەلەۋلى توبى 1950-1966 -جىلدارى ك س ر و مەن ق ح ر قارىم- قاتىناسىندا قالىپتاسقان جاعدايلارعا بايلانىستى قازاقستانعا قونىس اۋدارىپ، الماتى قالاسىنا، جاركەنتكە جانە ت. ب. جەرلەرگە ورنىقتى. دۇڭگەندەر قازاقستانعا قونىستانعاننان كەيىن ولاردىڭ ءومىرى قازاق حالقىنىڭ تاريحي تاعدىرىمەن ساباقتاسىپ كەتتى. جەرگىلىكتى قازاقتار ولاردى بارىنشا باۋىرىنا باسىپ، ولاردىڭ ۇرپاقتارىنىڭ وسى توپىراقتا بەيبىت ءومىر سۇرۋىنە، ءوسىپ- وركەندەۋىنە اسا زور قامقورلىق جاساپ كەلەدى.

150 -جىلداي دۇڭگەندەر مەن قازاقتار ءبىر شاڭىراق استىندا تاتۋ- ءتاتتى ءومىر ءسۇرىپ، دوستاسىپ، اعايىن- تۋىس بولىپ كەتتى. دۇڭگەندەر قازاقتارمەن XX عاسىردىڭ باسىندا ورىن العان جۇت پەن اشارشىلىق قيىنشىلىعىن بىرگە كورگەن. رەسەي پاتشالىعىنا قارسى كوتەرىلىستە دۇڭگەندەر قازاقتارمەن بىرگە بەلسەندىلىك تانىتقان. مىسالى، دۇڭگەن ەتنوسىنىڭ باتىرى ماعاز ماسانشى 1916 -جىلعى ۇلت- ازاتتىق كوتەرىلىسىنىڭ باسشىسى، اتاقتى قازاقتىڭ باتىرى امانگەلدى يمانوۆپەن بىرگە بولعان.

دۇڭگەندەر قازاق جەرىنە ورنىققاننان بەرى قازاق حالقىنىڭ وزدەرىنە جاساعان باۋىرمالدىعى مەن جاناشىرلىعىن ءبىر ءسات ەستەرىنەن شىعارماي كەلەدى. بۇل رەتتە، اسىرەسە دۇڭگەن حالقىنىڭ باتىر ۇلى بۇلار ماگۋيەۆتىڭ قازاق حالقىنا جاساعان جاقسىلىعىن ايرىقشا اتاپ ايتۋعا بولادى. بۇلار باتىر 1870 -جىلى قىتايدىڭ شانسي ولكەسىندە ومىرگە كەلگەن. 1877 -جىلى دۇڭگەن كوتەرىلىسشىلەرىنىڭ باسشىسى بيانحۋ باتىر باستاعان 3314 ادامنان تۇراتىن بوسقىن توپتىڭ ىشىندە بۇلاردىڭ اكەسى ماگۋي باتىر دا بار ەدى.

قازاق، قىرعىز، دۇڭگەن حالىقتارىنىڭ تاربيەسىن تەڭ كورىپ، مادەنيەتى مەن ءداستۇرىن تەل ەمىپ وسكەن جاس بۇلار ىسكەر، شەشەن، ادىلەتشىل، باتىر بولىپ ەسەيەدى. وسە كەلە بۇلار ماگۋيەۆ قاراقوڭىز (نيكولايەۆ) بولىسىنا بولىس بولىپ سايلانادى. ول قازاق- قىرعىزدىڭ شابدان جانتايەۆ، ءدۇر ساۋرانبايەۆ، عالي وزبەكوۆ، بارلىبەك سىرتانوۆ، ىدىرىس سادىبەكوۆ، بەكبولات اشەكەيەۆ، ءسات نيابەكوۆ، ىبرايىم جايناقوۆ سەكىلدى بەلگىلى كىسىلەرىمەن تىعىز قارىم- قاتىناستا بولىپ، جەتىسۋ وڭىرىندەگى ساياسي جانە مادەني- كوپشىلىك ءىس- شارالارعا دا بەلسەندى تۇردە قاتىسىپ وتىرادى.

1916 -جىلعى كوتەرىلىس باستالعاندا دۇڭگەندەردىڭ باسىم بولىگى قازاق- قىرعىزعا تىلەۋلەس بولدى. ەلگە تونگەن تاۋقىمەتتى جىلداردا قازاقتار وزگە ەتنوس وكىلدەرىنە، سونىڭ ىشىندە دۇڭگەندەرگە قامقورلىق كورسەتىپ وتىردى. ال دۇڭگەن ەتنوسى ءوز تاراپىنان قولدان كەلگەن كومەگىن بەردى. مىسالى، قاراقوڭىز بولىسى بۇلار ماگۋيەۆتىڭ باسشىلىعىمەن ەل بولىپ، جابىلا جۇرگىزگەن سۋلاندىرۋ جۇيەلەرى قوردايلىقتارعا ءالى كۇنگە قىزمەت ەتىپ كەلەدى. قازاقستانداعى دۇڭگەندەردىڭ 70 پايىزىنا جۋىعى قورداي وڭىرىندە تىرشىلىك ەتۋدە. سونىڭ بىراز بولىگىن بۇلار باتىردىڭ ۇرپاقتارى جانە اعايىن- تۋىستارى قۇراپ وتىر. سونداي-اق بۇلار باتىردىڭ تىكەلەي ۇرپاقتارى قازاقستاننىڭ عىلىم، ءبىلىم، ءوندىرىس، اۋىل شارۋاشىلىعى سالالارىندا دا جەمىستى ەڭبەك ەتۋدە. سولاردىڭ ءبىرى - كورنەكتى قوعام قايراتكەرى ءىلياس ءجۇسىپ ۇلى بۇلاروۆ.

ول 30 جاسىندا-اق «كوممۋنيستيچەسكي» (قازىرگى سورتوبە) اۋىلىنىڭ كولحوز ءتوراعاسى قىزمەتىنە كوتەرىلىپ، نارىقتىق ەكونوميكاعا كوشۋدىڭ العاشقى قيىندىقتارى تۇسىندا باسشىلىق قىزمەتتە بولدى. ءارىسى تۇتاس ەلىمىزدەگى، بەرىسى قورداي وڭىرىندەگى كوپتەگەن قايىرىمدىلىق ىس- شاراعا مۇرىندىق بولعان ىلياس ءجۇسىپ ۇلى رەسپۋبليكامىزداعى ەكى بىردەي جوعارعى وقۋ ورنىن بىتىرگەن ينجەنەر، ۇزاق جىلدار «كازترانسگاز- الماتى» اكسيونەرلىك قوعامىندا ابىرويلى قىزمەت ەتتى. بۇگىندە ءماجىلىس دەپۋتاتى.

جالپى، دۇڭگەن حالقى قازاق حالقىنىڭ، ونىڭ ىشىندە نوعايباي بي باستاعان ەل ازاماتتارىنىڭ قامقورلىعى مەن جاقسىلىعىن ەشقاشان ەستەن شىعارعان ەمەس، اسىرەسە دۇڭگەن حالقىنىڭ ۋاكىلدەرى وزدەرىنىڭ العاش قازاق اراسىنا كەلگەن كەزدەگى ازىپ- توزعان تاعدىرىن ءالى كۇنگە ءجيى ەسكە الادى ءارى قازاق حالقىنىڭ «باۋىرىم» دەپ اشقان ىستىق قۇشاعىن ۇرپاقتان- ۇرپاققا جەتكىزىپ، ماڭگى ەستە ساقتاۋدى ناسيحاتتاپ كەلەدى.

تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىندا قوردايداعى دۇڭگەندەر نوعايباي ءبيدىڭ باسىنا ەسكەرتكىش ورناتىپ، جانىنان شاعىن مەشىت سالدى. 2013 -جىلى دۇڭگەندەر قازاق حالقىنا تاعى ءبىر ەرەكشە قۇرمەت كورسەتتى. بيانحۋ باتىر ۇرپاقتارى مەن حالىق بىرىگىپ «سيان - ماسانچي» اتتى قاشىقتىعى 6300 شاقىرىم بولاتىن حالىقارالىق ۆەلوشەرۋ وتكىزدى. ۆەلوكوماندا ماسانشى اۋىلىنا قايتا ورالعان ساتىندە «ۇلى قازاق حالقىنا دۇڭگەن ەتنوسىنان» دەگەن ەسكەرتكىشتىڭ اشىلۋ ءراسىمىن جاسادى. 2018 -جىلى «ۆەنحۋا» دۇڭگەن ەتنومادەني ورتالىعى، اقساقالدار جانە اكىمشىلىك بىرىگىپ سورتوبە اۋىلىندا نوعايباي بيگە ەسكەرتكىش ورناتتى.

دۇڭگەندەر وزدەرىنىڭ ادال ەڭبەگىمەن قازاق حالقىنا زور قۇرمەت كورسەتىپ، ەل ەكونوميكاسى مەن ءوڭىردىڭ دامۋىنا ۇلەسىن قوسىپ كەلەدى. سونىمەن قاتار دۇڭگەندەر ەلىمىزدىڭ سپورت سالاسىنىڭ دامۋىنا دا ايتارلىقتاي ۇلەس قوسىپ كەلەدى. ەسىمى كۇللى الەم جۇرتىنا بەلگىلى مايا مانەزا، زۋلفيا چينشانلو، راشيد داۋروۆ، شاميل فۋشانلو، يسكاندەر حارسان سەكىلدى جەرلەستەرىمىز قازاقستاننىڭ كوك تۋىن الەمدىك ارەنادا سان مارتە جەلبىرەتتى.

كەڭەس وداعىنىڭ ىدىراۋى قارساڭىندا، ياعني 1989 -جىلعى ساناق بويىنشا قازاقستانداعى دۇڭگەن حالقىنىڭ سانى 30165 ادام بولسا، 2014 -جىلعى سوڭعى مالىمەتتەردە دۇڭگەن حالقىنىڭ سانى 62029 ادامعا جەتكەن. مۇنى قازاقستان دۇڭگەندەرىنىڭ تاريحىندا دۇڭگەندەردىڭ باسىنا «قوي ۇستىنە بوز تورعاي جۇمىرتقالاعان» بەيبىت زامانى ورناپ، باي-باقىتتى ءومىر كەشە باستاعانىنىڭ ناقتى دالەلى دەۋگە بولادى.

دۇكەن ءماسىمحان ۇلى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور،

جانىمحان وشان ۇلى، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، دوتسەنت

Egemen Qazaqstan