جالاڭ قولمەن قاسقىر العان انا
ۇلت تاريحىنىڭ ءار كەزەڭدەرىن قامتيتىن جازبالاردىڭ سوڭىندا اۆتور ءوز اتا- اناسى تۋرالى جىلى ەستەلىكتەر قالدىرادى. سونىڭ ءبىرى - اناسى كاماليا اسەيىن قىزىنىڭ جالاڭ قولمەن قاسقىر ۇستاعانى تۋرالى حيكايا.
**
كۇندىز كەشكە شەيىن قي تاسىعان، ماڭعاسقانى جوقتاپ سىلەم قاتقانشا جىلاعان مەن كەشكە ەرتە جاتىپ ۇيىقتاپ قالىپپىن. ون بىرگە تولعان جىگىت بولسام دا، اپامنىڭ قوينىندا جاتام، ومىراۋىن ەمەم، ومىراۋدا ءسۇت بار ما، جوق پا بىلمەيمىن، ايتەۋىر ەمبەسەم ءبىر نارسە جەتپەي تۇرادى. كەنجەسى بولعاندىقتان با، مەنى شاماسى كەلگەنشە ەركەلەتتى. مەن دە شەشەمدى وتە جاقسى كوردىم. تۇنىمەن قوي كۇزەتىپ، تاڭ اتا توڭسيراق بولىپ قوينىما كىرگەندە، جالاڭاش ەتىممەن اياعىن جىلىتاتۇعىم. ەس بىلگەننەن ول دۇنيەلىك بولعانشا، شامام كەلگەنشە ەركەلەتتىم. تۇندە قوي ۇرىكتى دەپ اپام تۇرعاندا وياندىم.
تاس ءۇيدىڭ ارتقى قاناتى قويدىڭ قوراسىنىڭ ءبىر قاناتى ەسەپتى، مالدىڭ ءاربىر قيمىلى ەستىلىپ تۇرادى. قوي ۇركىپ ءدۇر ەتكەنى ەستىلمەي قويمايدى، تۇندە ءدۇر ەتكەنى قاۋىپتى ەكەنى بەلگىلى. اپام كويلەكشەڭ تۇرا جۇگىردى. قوراعا بارسا، قويدىڭ ىشىندە ءبىر قاسقىر جۇرەدى. قويلار ۇركىپ ءبىر بۇرىشقا تىعىلعان. قاسقىر كىسىنى كورە سالىپ، قورادان قارعىپ شىقپاقشى بولىپ، الدىڭعى ەكى اياعىن ورگە كوتەرىپ، قورانىڭ قابىرعاسىنا جارماسادى. قورانىڭ قابىرعاسى بيىك، بۇگىن عانا جاڭا ويعان قيمەن بيىكتەتىپ جيىلعان. سول كۇنى اي سۇتتەي جارىق بولاتىن. قاسقىر قوراعا جارماسىپ شىقپاقشى بولىپ جۇرگەندە، اپام قاسقىردىڭ ارتىنان كەلىپ، ەكى قۇلاعىنان شاپ بەرەدى. ونداعى ويى - ەكى قۇلاقتان ۇستاپ، تۇمسىعىن قاناتتاعى تاسقا ۇرىپ ولتىرمەكشى. ءبىراق قاسقىر ۇلكەن، اپام قولىن قاسقىردىڭ ەكى قۇلاعىنا جەتكىزە الماي، قاسقىرمەن الىسىپ، ەكەۋى قورانى جاعالاپ وتىرىپ ەسىككە كەلەدى. قوي شىعا المايتىنداي ەتىپ كولدەنەڭ تاستالعان سىرعاۋىلدىڭ اراسىنان، كەۋدەسى قورادان شىعىپ قويعان قاسقىردىڭ ارتقى سيراعىنان اپام ۇستاپ الادى.
«قاسقىر ۇستاپ الدىم، قارۋ اكەلىڭدەر» دەگەن داۋىس شىققاندا وكتيابر اعامىزدىڭ قولىنا ماتقاپىدا بالتا تۇسپەي، كۇل شىعارىپ جۇرگەن، سولداتتاردىڭ وكوپ قازۋعا ارنالعان ءتورت بۇرىش كۇرەگى تۇسەدى. وكتيابر اعامىز بارسا، قاسقىر ۇزىنىنان قورانىڭ ەسىگىندە جاتادى. بەلدەن كۇرەكپەن ءبىر سالعاندا، جارالى قاسقىر قايتا بۇرىلىپ سيراقتى ۇستاپ تۇرعان اپامنىڭ قولىن قاۋىپ الادى. قولى جارالى بولعان اپام قاسقىردى قويا بەرەدى. قاسقىر ءبىراز جەرگە بارىپ ءولىپتى. ءتۇن ىشىندە قاسقىر ۇستادىم دەگەن داۋىستى ەستىگەن اۋىلداستار جينالدى. ايتىپ ءسوز جەتپەيتىندەي ۇرەيىمىز ۇشىپ قورىقتىق، جىلادىق. ماڭعاسقاما جىلاعان كۇندىزگى جىلاۋىم سول كۇنى تۇندە مىنا جىلاۋعا ۇلاستى. قاسقىرمەن الىسىپ اپام جارالى بولعان ساتتە، كوكەن كوزگە كورىنسە، اعالارىم ونى ولتىرەر مە ەدى، كىم بىلەدى.
زاستاۆاعا كىسى جىبەرىپ ەدىك، دارىگەر كەلدى. حالىق ەمىن بىلەدى- اۋ دەگەن ادامدار جينالدى. ءزۇرا اتتى ۇلكەن بايبىشە ساندىعىنىڭ تۇبىنەن قاسقىردىڭ ءتىسىن اكەلدى. اقساقالى زاحاري قاسقىر، تۇلكى، قارساق سياقتى ازۋلى اڭداردى اتاتىن اڭشى بولىپتى. ومىردەن العان تاجىريبەسى بار، اۋىلدان شىققان تاقۋالار كورگەن- بىلگەندەرىن ەلىنىڭ پايداسىنا جاراتىپ وتىرعاندىعى كوز الدىمىزدان ءوتتى. بۇلدانباي، ءساتتى كۇنى قولدان كەلگەن جاقسىلىعىن جەتكىزۋگە دايار تۇراتىندىعىن، كوپتى كورگەن كونەلەردىڭ باعا جەتپەس جاقسىلىعىن سول كۇنى كوردىك. ۇلكەندى سىيلاۋ، قادىرلەۋ دەگەن بوس ءسوز ەمەس ەكەندىگىن باستان كەشىردىك. ساندىقتىڭ ىشىندە قانشا جىل جاتقان ءتىس ەكەنىن كىم بىلەدى، ايتەۋىر سەبەبى ءتيدى. ءتىستى تابادانعا سالىپ، وتقا قىزدىرىپ الىپ، بالعامەن ۇساقتاپ، قولدىڭ جارالانعان جەرىنە سالدى. «قاسقىردىڭ ءتىسىنىڭ ۋىتى دەنەگە جايىلماۋ ءۇشىن ءوزىنىڭ تىسىمەن قايتاردىم»، - دەدى كوپتى كورگەن ءزۇرا شەشەي.
قاسقىردىڭ ءتىسى تەگى قانتامىرعا تيمەسە كەرەك. قولدىڭ ەتى جالبىراپ تۇرسا دا قان اعۋ باسەڭدەپ، جول جۇرۋگە جارايدى دەسىپ، تاڭ اتا سولداتتار شانامەن ءبىر ءجۇز ەلۋ شاقىرىمداعى اۋدان ورتالىعى قوشاعاشقا اۋرۋحاناعا الىپ كەتتى. جان باسقا، شۋىلداپ جىلاعاننان باسقا قولدان كەلەر جوق، اكەسىز جەتىمدىككە كوندىگىپ قالعاندا، ەندى شەشەسىز جەتىمدىكتى كورۋگە اللا جازدىڭ با دەپ، ەڭسەمىز ءتۇسىپ، جۇيە- جۇيەمىز بوساپ، ەگىلىپ جىلاي بەردىك. ءوسىپ كەلە جاتقان بويىمىز شوگىپ، ءبىراق كۇندە كىشىرەيىپ قالدىق. بويدا جان بار دەمەسە، قۇر سۇلدەرى سۇمىرەيىسىپ، جاۋتاڭداپ قالا بەردىك. قىزىل وڭەش تىگۋگە كەلمەيدى، جىلاي ءجۇرىپ، ءبىر قورا قويعا يە بولىپ، اللاعا كۇندىز- ءتۇنى جالىنىپ قالعۇتىدا شەشەمىزدى توسىپ جاتتىق. قۇداي تىلەگىمىزدى بەرىپ، شەشەمىزدىڭ جاراسى جازىلىپ، ءبىر جارىم اي دەگەندە امان- ەسەن ۇيگە كەلدى.. .
ءيت اتىلعانىن بىلگەندەي، قاسقىردىڭ سول كۇنى قوراعا ءتۇسۋىنىڭ قيسىنى كەلە كەتۋىنە تاڭ قالاسىڭ، اللانىڭ جازۋى سولاي بولعان دەگەنگە ەرىكسىز يلاناسىڭ. اپامنىڭ قاسقىر الماس بۇرىن ءوزىن- ءوزى ۇستاعان قايراتى دا تاڭعالارلىق. جەتىم بالالار، جەسىر ايەل جان ساقتاپ وتىرعان، مالىمىزدىڭ كۇزەتشىسى ءيتىمىزدى جازىقسىز نەگە اتاسىڭ دەپ ەر جەتكەن بالالارىن كوكەنگە ايداپ سالىپ، يتشە تالاتسا، ارتى نە بولار ەدى؟! ۇستىندە كيىم دە جوق، جەيدەشەڭ قاسقىردىڭ قۇلاعىنا جارماسىپ جۇرگەن شەشەمىزدى، قاسقىر جارىپ تاستاسا نە بولماق ەدى؟ وزىنە تيىسپەگەن قاسقىردى قۋىپ ءجۇرىپ، سيراعىنان ۇستاعان شەشەمىزدى پەرىشتەسى قاعىپ، امان قالدى... باتىرلىعىن زاڭ باعالادى، ۋاقىتىندا ەمدەپ جاراسىن جازدى. «جالاڭاش قولمەن قاسقىر ۇستاعان انا» دەپ گازەتكە جازدى. جۇمىسقا جاراعان جاسىمنان شەشەم قايتىس بولعانشا ءوزىمنىڭ قولىمدا بولدى. كەنجە ۇلىنىڭ پارىزىن وتەپ، اق ءسۇتىن اقتايىن دەپ شامام كەلگەنشە قاباعىنا قاراپ اسىرادىق. اللا قولداپ بالالارىنىڭ جاماندىعىن كورمەي، الپىس التى جاسىندا بۇل دۇنيەدان ءوتتى ...
دايىنداعان زاڭعار كارىمحان
e-history.kz
