عالامدىق جىلىنۋ سوڭعى ەكى عاسىرداعى رەكوردتىق كورسەتكىشكە جەتتى. ادامزاتقا قانداي قاۋىپ ءتونىپ تۇر؟
ال برازيليادا سەل ءجۇرىپ جۇزدەگەن ادام مەرت بولدى. الەمنىڭ ءار تۇكپىرىندەگى تابيعات اپاتتارىنىڭ ءبىر- بىرىمەن بايلانىسى بار ما؟ جاھاندىق جىلىنۋ ادامزاتقا قانداي قاۋىپ توندىرەدى؟
لاي كوشكىنى: قازا بولعاندار سانى ارتىپ بارادى
برازيليا جۇرتى قارا جامىلدى. تولاسسىز جاڭبىر سوڭى تاسقىنعا ۇلاسقان. تاۋلى ايماقتاعى پەتروپوليس قالاسىندا جۇزگە جۋىق لاي كوشكىنى ءجۇردى. 130 دان استام تۇرعىن مەرت بولدى. 200 دەي ادام ءىز- ءتۇزسىز جوعالعاندار قاتارىندا. بىرنەشە تۇرعىن ءۇي قيرادى. عالىمدار جاڭبىردىڭ ءبىر ايلىق مولشەرى نەبارى 5-6 ساعاتتا جاۋعانىن ايتادى. مۇنداي جاعداي كەيىنگى 90 جىلدا بولماعان. قالادا ءۇش كۇن ازا تۇتۋ كۇنى دەپ جاريالاندى.
جاير بولسونارۋ، برازيليا پرەزيدەنتى:
- لاي كوشكىنى جۇرگەن جەرلەردى ارالاپ جاعدايدى كورىپ شىقتىم. تابيعي اپاتتان زاردان شەككەن اۋداندار قۇددى ءبىر سوعىس بولعانداي اسەر قالدىرادى. جۋىق ارادا ىزدەستىرۋ- قۇتقارۋ جۇمىستارىنا اسكەريلەر جۇمىلدىرىلادى. جاپا شەككەن تۇرعىندارعا قولدان كەلگەن كومەكتىڭ ءبارىن كورسەتەمىز.
ەۋروپا ەلدەرىندە داۋىل باسىلماي تۇر
ەۋروپا ەلدەرىندە دە تابىت توسىن مىنەز تانىتتى. گەرمانيادا «يلەنيا» داۋىلى سوعىپ، 3 ادام وپات بولدى. جەلدىڭ جىلدامدىعى ساعاتىنا 152 شاقىرىمعا جەتكەن. اۋە رەيستەرى كەيىنگە شەگەرىلىپ، تەمىر جول قاتىناسى توقتادى. سينوپتيكتەر كارى قۇرلىققا «يۋنيس» داۋىلى دا جاقىنداپ كەلە جاتقانىن ايتتى. «يۋنيس» داۋىلى سوقتى «يۋنيس» داۋىلى نيدەرلاندتا 3 ادامنىڭ ءومىرىن جالمادى. مارقۇمداردىڭ ەكەۋى اعاش باسىپ قالعان. مۇندا جەل ەكپىنى ساعاتىنا 130 شاقىرىمعا جەتكەن.
ۇلىبريتانيادا قاۋىپتىڭ قىزىل دەڭگەيى جاريالاندى. تۇرعىندارعا سەبەپسىز سىرتقا شىقپاۋعا كەڭەس بەرىلدى. ەلدىڭ وڭتۇستىك- باتىسىندا ەلەكتر سىمدارى ءۇزىلىپ، 50 مىڭعا جۋىق ءۇي جارىقسىز قالعان. ۋەلستە مەكتەپتەر جابىلىپ، پويىز قوزعالىسى توقتادى. ايماقتاعى اسكەريلەر جوعارى دايىندىق رەجيمىنە كوشكەن. كاليفورنيادا قۇرعاقشىلىق ال سولتۇستىك امەريكاداعى ا ق ش- تى قۋاڭشىلىق جايلاپ بارادى.
وسى قاڭتار كاليفورنيا شتاتى ءۇشىن 38 جىلدان بەرگى ەڭ قۇرعاق اي بولدى. قازىر وڭىردە جاۋىندى ماۋسىم. ءبىراق سينتوپتيكتەر الداعى ءۇش ايدا جاۋىن شاشىن بولۋى ەكى تالاي دەگەن بولجام جاسادى. رەسمي مالىمەت بويىنشا شتاتتىڭ 99 پروتسەنتىن قۋاڭشىلىق جايلاعان. تابيعات جاناشىرلارى وزەن كولدەردى، ونداعى تىرشىلىكتى ساقتاپ قالۋعا جانتالاسىپ جاتىر.
ەندريۋ رايپەل، كاليفورنيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى:
- وسىدان 300 جىل بۇرىن بۇل جەردە الىپ وزەن بولعان. بالىقتىڭ سيرەك كەزدەسەتىن تۇرلەرى بار ەدى. قازىر كوبى جويىلىپ كەتتى. ەلدەگى كۇرىشتىڭ دە باسىم بولىگى وسى شتاتتا وسىرىلەتىن. قازىر ەگىس القابى ازايىپ جاتىر. ءبىز بالىقتى ەگىس القابىندا بولسا دا ءوسىرىپ، تۇقىمىن ساقتاپ قالۋعا تىرىسىپ جاتىرمىز. انتاركتيدادا اۋا تەمپەراتۋراسى +12,7 گرادۋسقا كوتەرىلدى ال الەمدەگى ەڭ سۋىق جەر سانالاتىن اركتيدادا اۋا تەمپەراتۋراسى نولدەن جوعارىلاپ كەتتى. ءتىپتى +12,7 گرادۋسقا جەتىپ، كەيىنگى ەكى عاسىرداعى رەكوردتى كورسەتكىش تىركەلدى.
ماماندار وزگەرىستى تروپيكالىق ايماقتان جىلى اۋانىڭ كەلۋىمەن بايلانىستىردى. وسى ايدا مۇندا مۇزدىقتاردىڭ ەرۋى دە جىلدامداعان. عالىمدار مۇنىڭ سوڭى تەڭىز دەڭگەيىنىڭ كوتەرىلۋىنە اكەلۋى مۇمكىن ەكەنىن ەسكەرتىپ جاتىر. 2050 -جىلعا قاراي ا ق ش- تا تەڭىز دەڭگەيى 30 سانتيمەترگە دەيىن كوتەرىلۋى عاجاپ ەمەس. مۇنداي بولجام امەريكانىڭ مۇحيتتار مەن اۋا قاباتىن زەرتتەۋ جونىندەگى ۇلتتىق باسقارما سايتىندا جاريالاندى. مامانداردىڭ پىكىرىنشە، كومىرقىشقىل گازى اۋاعا از بولىنسە دە، تەڭىز دەڭگەيى كوتەرىلە بەرمەك. كليمات زەرتتەۋشىلەر «سۋ تاسقىنى كوبەيەدى» دەپ دابىل قاقتى.
پول كاتلەر، ا ق ش ۇلتتىق عىلىمي قورىنىڭ مۇزدىقتاردى زەرتتەۋ بويىنشا ديرەكتورى:
- الىپ مۇزدىقتار ءبولىنىپ، سۋعا اينالىپ جاتىر. بۇل مۇحيتتاردىڭ تۇراقتىلىعىنا كەرى اسەر ەتەدى. ەگەر ەرۋ پروتسەسى وسىلاي جالعاسا بەرسە الداعى مىڭجىلدىقتا انتاركتيكانىڭ باتىس بولىگى جويىلىپ كەتۋى مۇمكىن.
ەندي شەفەرد، پوليارلى باقىلاۋ مەن مودەلدەۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى:
- زەرتتەۋ جۇمىستارى تاۋ مۇزدىقتارىنداعى مۇزدىڭ جالپى كولەمى بۇعان دەيىنگى بولجامعا قاراعاندا 20 پروتسەنتكە از ەكەنىن كورسەتتى. مۇز ەرىگەن سايىن، وزەندەرگە تۇسەتىن سۋ كولەمى دە كەمىپ بارادى. بۇلاي جالعاسا بەرسە، وزەندەر مۇلدە جويىلىپ كەتۋى ابدەن مۇمكىن. تازا سۋ تاپشىلىعىنا اسەر ەتەتىن تاعى ءبىر فاكتور بار. ول تابيعي سۋ قويمالارىنىڭ لاستانۋى. كەيىنگى جىلدارى تەڭىزدەردەن ءدارى- دارمەك قالدىقتارى ءجيى تابىلاتىن بولدى. بريتانيالىق عالىمدار مىڭداعان وزەندى زەرتتەپ، وسىنداي قورىتىندىعا كەلدى. وزەندەردەن اسىرەسە پاراتسەتامول، ەپيلەپسيا مەن ديابەتكە قارسى دارىلەر كوپ تابىلىپتى. بۇل قالدىقتار قورشاعان ورتاعا عانا ەمەس، ادامداردىڭ دەنساۋلىعىنا دا ۇلكەن قاتەر توندىرەدى.
تالعاتبەك ءابدىقوجا
www.24.kz
