كىتاپقا كىرگەن كەيىپكەر

نۇر- سۇلتان.قازاقپارات - ءومىردىڭ قيلى كەزەڭدەرىن باستان كەشىپ، تاعدىردىڭ سان ءتۇرلى سىناعىنا تاپ بولسا دا دوستىققا ادال جاندار بولادى. ادام بويىنداعى وسى ءبىر اسىل قاسيەت جاستاردى دا باردى باعالاۋعا ۇيرەتەدى.

اتاقتى شەرحان مۇرتازا مەن ءابدۋالى دانايەۆتىڭ دوستىعى دا - عيبراتتى عۇمىرعا نەگىز بولعان، تالاي جىلعى تاريحى قالىپتاسقان اينىماس دوستىق. سوناۋ وتىزىنشى جىلداردىڭ قيىن دا كۇردەلى كەزەڭدەرىندە دۇنيەگە كەلگەن بۇل بۋىن سەرتكە بەرىك، دوستىققا ادال ەدى. سول بۋىننىڭ ىشىندە وسكەن شەرحان مەن ءابدۋالى دە سونداي بولدى. تاعدىر تالاي سىناسا دا ولار دوس كوڭىلىنەن تانبادى. بالا كۇندەرىنەن بەرى ەكى دوستىڭ اراسىنا سىزات تۇسكەن جوق. ءبىر- ءبىرىن سىيلاعان، قۇرمەت تۇتقان قالپىندا عۇمىر كەشتى.. .

شەرحان مۇرتازا «اي مەن ايشا» دەگەن كىتابىندا سول ۋاقىتتاعى جامبىل قالاسىنداعى مەكتەپ ينتەرناتىندا وقىعانىن جازادى. وسى جەردە ولارعا مۇحامەتجان قاراتايەۆ ساباق بەرگەن. جامبىل جابايەۆ اتىنداعى ءبىلىم وشاعى سول كەزدە قالاداعى قازاقشا ءبىلىم بەرەتىن جالعىز مەكتەپ بولعان ەكەن. بۇگىندە اتالعان ءبىلىم نىسانى جامبىل جابايەۆ اتىنداعى №5 مەكتەپ بولىپ جۇمىس ىستەپ كەلەدى. بالا شەرحان مەكتەپكە وقۋعا كەلگەندە، بۇل جەردە وزگە وقۋشىلارمەن قاتار، ءابدۋالى دانايەۆ تا بولادى. وسى ارادان، وسى كەزدەن باستالعان دوستىق ايگىلى شەراعا دۇنيەدەن وتكەنشە ۇزىلگەن جوق. 1950 -جىلى مەكتەپ بىتىرگەن سوڭ شەرحان ماسكەۋگە وقۋعا اتتانسا، ءابدۋالى دە لەنينگراد قالاسىنا ءبىلىم الۋعا جولعا شىعادى. كەيىننەن شەرحان مۇرتازا قازاق كوركەمسوزىنىڭ حاس شەبەرىنە اينالسا، ءابدۋالى دانايەۆ ۇزاق جىلدار بويى تەمىرجول سالاسىندا قىزمەت اتقاردى. ەكەۋىنىڭ سول جىلدارى ءبىر- بىرىمەن جازىسقان حاتتارى دا ساقتالعان. جالپى، ەكى دوستىڭ ومىردەگى جولى ەكى بولەك بولعانىمەن، ولاردىڭ ويى مەن كوزقاراسى ءبىر بولدى.

تۋرا سويلەۋ، ءادىلىن ايتۋ سياقتى قاسيەتتەر دە ەكى دوستىڭ ۇقساستىعىن كورسەتەدى. شەرحان مۇرتازانىڭ «ەل تەمىربەك قوجاكەيەۆتى «مىقشەگە» دەيدى. ال ءبىزدىڭ ءابدۋالى دانايەۆ «ناقشەگە». ويى تەرەڭ ازامات. بۇل كىسى جاستايىنان ۋاقىتتى باعالاي بىلەتىن، بەرگەن ۋادەسىنىڭ ۇدەسىنەن شىعاتىن، ناقتىلىقتى سۇيەتىن جان»، دەيتىنى دە سوندىقتان. بۇدان بولەك، شەرحان مۇرتازانىڭ تالاي سۇحباتىنان دا ءابدۋالى دانايەۆتىڭ ەسىمىن ءجيى كەزدەستىرەمىز.

«1950 -جىلى مەكتەپتى بىتىردىك. ءابدۋالى مەن قاراتاي مەكتەپتى كۇمىس مەدالمەن ءبىتىردى. ءومىر بويى ءبىر- بىرىمىزدەن كوز جازىپ قالعان ەمەسپىز. ولاردى مەن ۇمىتا المايمىن»، دەپتى جازۋشى ءبىر سۇحباتىندا. ال قاراتاي دەپ وتىرعانى - بەلگىلى قايراتكەر تۇلعا قاراتاي تۇرىسوۆ. قالامگەردىڭ بالا كەزدەگى دوستارىنا دەگەن العاۋسىز كوڭىلى، قيىن- قىستاۋ كەزدەردە ءبىر ناندى ءبولىپ جەگەن ساتتەرىن ۇمىتپاۋى دا دوستىققا ادالدىعى دەۋگە بولادى.

كوپشىلىك ءابدۋالى دانايەۆتى «تەمىرجول گەنەرالى» دەپ اتايدى. بۇل كىسىنىڭ تالاي جىلعى تىنىمسىز ەڭبەگى ەل ەسىندە. ەلىمىزدىڭ تەمىرجول سالاسىنا قوسقان ۇلەسى كوپ. دەگەنمەن ماماندىعى باسقا بولسا دا قازاق ادەبيەتىنە دەگەن كوڭىلى الابوتەن. وڭىرگە ولكەتانۋشى، شەجىرەشى رەتىندە بەلگىلى. ەڭبەك ادامدارىنىڭ ومىرىنەن جازىلعان ءبىرقاتار اڭگىمە، پوۆەستەرى دە بار. دوسى تۋرالى شەرحان مۇرتازا بىلاي دەپ جازادى:

«ءابدۋالى دانايەۆ ەكەۋمىز باياعىدا ءبىر مەكتەپتە، ءبىر كلاستا، ينتەرناتتىڭ ءبىر بولمەسىندە بىرگە جاتىپ وقىدىق. ونىڭ كوركەم ادەبيەتكە دەگەن ىڭكارلىگى سول كەزدە- اق بەلگىلى بولاتىن. ءبىراق ول كەيىن ينجەنەر ماماندىعىن تاڭدادى. سويتسە دە ادەبيەت سيقىرىنان ايىعا العان جوق. تەمىرجول ينجەنەرىنىڭ فورماسىن كيىپ ءجۇرىپ تە ول اڭگىمە، شاعىن پوۆەستەر جازدى. ولارى جەكە كىتاپشا بولىپ تا شىقتى». ماسەلەن، ءابدۋالى دانايەۆتىڭ «ىڭكار شاق» دەگەن كىتابى - ساعىنىشتى جىلدارعا ساپار شەككەن جيناق. ول دا وقىرمان قاۋىمنان ءوز باعاسىن العان. بۇدان بولەك، ونىڭ قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن ارتتىرۋ، تەمىرجول سالاسىن ىلگەرىلەتۋگە بايلانىستى ماقالالارى دا مەرزىمدى ءباسپاسوز بەتتەرىندە جاريالانىپ كەلەدى. ال تەمىرجول سالاسىنىڭ قىر- سىرىنا باۋليتىن جەكەلەگەن ەڭبەكتەرى وڭىردەگى جوعارى وقۋ ورىندارى مەن ارناۋلى ورتا وقۋ ورىندارىندا وقىتىلادى.

ءابدۋالى دانايەۆ - شەرحان مۇرتازانىڭ دوسى عانا ەمەس، شىعارمالارىنداعى باستى كەيىپكەردىڭ ءبىرى دە. جازۋشىنىڭ مەملەكەتتىك سىيلىقتى العان «قارا مارجان» رومانىندا ەڭبەك ادامى رەتىندە سۋرەتتەلەدى. شىعارمادا دانايەۆ بەينەسى ءتۇرلى كۇردەلى كەيىپكەرلەردىڭ اراسىنان دارالانىپ كورىنەدى. جازۋشى وسى ارقىلى سول بۋىننىڭ، جەتىمدىك پەن جوقشىلىقتىڭ تاقسىرەتىن تارتقان بۋىننىڭ ەڭبەككە ەرتە ارالاسقانىن كورسەتەدى. الايدا ول جولدا ءتۇرلى كەدەرگى كوپ بولعانىن كوركەم شىعارما ارقىلى ايتادى.

«سۇراعىڭىز كىسى تاڭعالارلىق، تاۋباي بۋراباەۆيچ. بىرىنشىدەن، دانايەۆ جولداس، ءسىز ويلاعانداي كولدەنەڭ كوك اتتى ەمەس، مينيسترلەر كەڭەسى قاۋلىسىنا ساي جولدامامەن كەلگەن. ەكىنشىدەن، ونىڭ ءنارتاس كەنىشىنىڭ باس ينجەنەرى بولىپ تاعايىندالۋى جونىندەگى كومبينات بۇيرىعى قالالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ءسىز باسقارعان بيۋروسىندا بەكىتىلگەن. ۇشىنشىدەن، كومبيناتتىڭ باس ينجەنەرى حامزين جولداس دانايەۆتىڭ كانديداتۋراسىنا العاش قارسىلىق بىلدىرگەنمەن، ارادا بىرەر ساعات وتپەي- اق كەلىسىمىن بەرگەن. تورتىنشىدەن.. .» جالپى، روماندا جازۋشى دانايەۆ دەگەن كەيىپكەر ارقىلى سول كەزدەگى ەلدە جۇرگەن ەڭبەك ادامدارىنىڭ بەينەسىن جاساعان دەۋگە بولادى. ال ەڭبەك ادامدارىنا ءتان بارلىق قاسيەتتى قالامگەردىڭ ءابدۋالى دوسىنىڭ بويىنان كورۋى دە زاڭدىلىق ەدى. ويتكەنى سول بۋىننىڭ بارلىق بەينەسى ءابدۋالى دانايەۆتىڭ دا بولمىسىندا بار بولاتىن.. .

حاميت ەسامان

جامبىل وبلىسى

egemen.kz