تەرى وڭدەۋ ىسىنە تەرەڭدەۋ كەرەك

نۇر-سۇلتان.قازاقپارات - بۇرىن اۋىل حالقى مال تەرىسىن تياناقتاپ جيناپ، ارنايى قابىلداۋ ورىندارىنا تاپسىراتىن. ودان تۇسكەن ازدى- كوپتى قارجىنى شاي- پۇلىنا جاراتاتىن.

وسى ءبىر ءۇردىس جاڭا عاسىردىڭ العاشقى جىلدارىنا دەيىن جالعاسقانى بەلگىلى. ودان كەيىن مال تەرىسى كادەگە جاراۋدان قالدى دا، اۋىل- اۋىلدىڭ ىرگەسىندە ءۇيىلىپ جاتاتىن بولدى. بالكىم، ءبىزدىڭ ەلدەگى تەرى وڭدەۋ ءىسىنىڭ تۇرالاۋ كەزەڭى دە وسى كەزدەن باستالعان شىعار. ال قازىر بۇل سالانىڭ جاعدايى ءتىپتى ناشار.

وتكەن اپتادا تەرى وڭدەۋ ماسەلەسىن ءماجىلىستىڭ جالپى وتىرىسىندا كوتەرگەن دەپۋتات يۋري جۋلين سالاداعى ءبىرشاما كەمشىلىكتى اشىق ايتتى. ونىڭ دەرەگىنە سۇيەنسەك، ەلىمىزدە جىل سايىن شيكى تەرىنىڭ تەك 10-20 پايىزى عانا ساتىلادى. ال 3 ميلليونعا جۋىق مال تەرىسى وڭدەلمەگەن كۇيى دالاعا تاستالادى. وسىنىڭ ءبارىن كادەگە جاراتقاندا شارۋالار شامامەن 14 ميلليارد تەڭگە تابىس تاپقانداي ەكەن. ءبىراق ولاي بولماي تۇر. بۇل ازداي اۋىل ىرگەسىندە تاۋ- تاۋ بولىپ ءۇيىلىپ جاتاتىن مال تەرىسى ەلدەگى سانيتارلىق- ەپيدەميالىق جاعدايدى دا ۋشىقتىرا تۇسۋدە.

- وسىدان 5-6 جىل بۇرىن اۋىل تۇرعىندارى بىلعارى شيكىزاتىنان ايتارلىقتاي اقشا تاباتىن ەدى. الايدا 2016، 2017 جانە 2019 -جىلدارى بىلعارى كاسىپورىندارىن قولداۋ ءۇشىن تەرىنى ەكسپورتتاۋعا تىيىم سالىندى. بۇل قادام ءتيىستى ناتيجە بەرگەن جوق. بۇگىندە كاسىپورىنداردىڭ جۇكتەمەسى قۋاتتىلىقتىڭ ۇشتەن بىرىنە دە جەتپەيدى. ولاردىڭ سانى دا ازايدى، - دەدى يۋري جۋلين پرەمەر- ءمينيستردىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى رومان سكلياردىڭ اتىنا جولداعان دەپۋتاتتىق ساۋالىندا.

ۇكىمەتتىڭ ەكسپورتقا سالىنعان تىيىمى سالانى تەرەڭ نوكاۋتقا جىبەردى. مۇنى دەپۋتاتتار دا، كاسىپكەرلەر دە مويىنداپ وتىر. تەرىنىڭ كوپتىگىنەن ونىڭ باعاسى وزىندىك قۇننىڭ دەڭگەيىنە دەيىن تومەندەپ كەتتى. وڭىرلەردىڭ كوبىندە تەرى جيناۋ توقتاتىلدى. سەبەبى مۇنداي ىسپەن اينالىسۋ ءتيىمسىز.

- سوندىقتان بىلعارى وڭدەۋ سالاسىن قولداۋ كەرەك. ءبىراق مۇنى شارۋالاردىڭ ەسەبىنەن جۇرگىزۋگە بولمايدى. ۇكىمەت تەرى ەكسپورتىنا سالىنعان تىيىمدى الىپ تاستادى. الايدا ونىڭ ورنىنا ەكسپورتتىق باج سالىعىن ەنگىزدى. سىرتقا ساتىلاتىن تەرىنىڭ ءار تونناسىنا 200 ەۋرو تولەۋ كەرەك. فەرمەرلەر ءۇشىن بۇل دا شەكتەۋدىڭ ءبىر ءتۇرى ەمەس پە؟ ! - دەيدى ءماجىلىس دەپۋتاتى.

تەرى وڭدەۋ ءىسىنىڭ باعى نەگە جانبادى دەسەك، بۇل سالا ەكى مەكەمەگە قارايدى ەكەن - اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى مەن يندۋستريا جانە ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ مينيسترلىگى. ماسەلەنىڭ ءبىر ۇشى وسىندا جاتىر. وسى كۇنگە دەيىن ونىمەن ناقتى ەشكىم اينالىسپاعان. ەكى مەكەمە جۇمىستى ءبىر- بىرىنە سىلتەپ كەلەدى. سالدارىنان شيكىزات كولەمى شامادان تىس ءوسىپ كەتتى. سويتە تۇرا كاسىپورىنداردىڭ جۇكتەمەسى تىم از. شەتەل نارىقتارى دا يگەرىلگەن جوق.

- مىسالى، قىتاي تەرىنى ا ق ش پەن اۋستراليادان يمپورتتاۋدا. ال ءبىزدىڭ شارۋالار دالاعا لاقتىرىپ وتىر. وسىلايشا، قوسىمشا تابىستان قاعىلۋدا. سوندىقتان بۇل ماسەلەنى رەتتەۋ كەرەك. بۇل ءۇشىن تەرى وڭدەۋ ءىسى اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنە باسى ءبۇتىن بەرىلۋى ءتيىس. سونداي- اق اۋىلدىقتاردى تەرى جيناۋعا ىنتالاندىراتىن شارالار قابىلداۋ كەرەك جانە جەر- جەردە ارنايى پۋنكتتەر اشىلۋعا ءتيىس. بۇعان قوسا وڭدەلمەگەن تەرىگە ارنالعان ەكسپورتتىق باج سالىعىنىڭ كۇشىن جويعان دۇرىس، - دەيدى يۋ. جۋلين.

بۇل ماسەلە مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىساتىن وڭىرلەر ءۇشىن وتە وزەكتى. اقمولالىق كاسىپكەر تابىلدى كەزەكبايەۆ جىلقىنىڭ، ءىرى قارا مەن ۇساق مالدىڭ تەرىسىن قوقىسقا لاقتىرۋعا ءماجبۇر ەكەنىن جەتكىزدى.

- بۇرىن تەرى تاپسىرىپ از دا بولسا قوسىمشا تابىس تاباتىن ەدىك. قالاعا بارىپ- قايتقان جول- پۇلىمىزدى وسىلاي اقتاپ الاتىنبىز. ءبىراق بىلتىردان بەرى تەرىنى وتكىزۋ ماشاقاتقا اينالدى. قابىلداۋ پۋنكتتەرى كوبىنەسە جابىق تۇرادى. قابىلداعان كۇننىڭ وزىندە كيلوسىنا 40 تەڭگەدەن بەرەدى. سوندا شىعاتىنى تيىن- تەبەن عانا. ارينە، بۇل اقشاعا بايىپ كەتپەيمىز. ءبىراق تەرى مەن ءجۇندى قابىلدايتىن ورىن بولماعاندىقتان اۋىلداردىڭ اينالاسىنداعى سانيتارلىق جاعداي ناشارلاي ءتۇستى. قوقىس شىعاراتىن ورىنعا اپارىپ توككەنىمىزبەن، جاز بويى جامان ءيىس مازانى الادى. كومگەن تەرىنى اڭ- قۇس قوپارىپ جەر بەتىنە شىعارىپ تاستايدى. مۇنى رەتتەمەسە بولمايدى، - دەيدى ت. كەزەكبايەۆ.

رۋسلان شوديەۆ قوي شارۋاشىلىعىمەن اينالىسادى. تيىسىنشە، اي سايىن ونداعان باس مالدى سويىپ، ەتكە تاپسىرادى. ءبىراق تەرى مەن ءجۇندى قوقىس جينايتىن ورىنعا اپارىپ توككەننەن باسقا امالى جوق.

- تەرى مەن ءجۇندى كەز كەلگەن جەرگە اپارىپ تاپسىرار ەدىم. قابىلدايتىن ورىن جوق. بۇل مەنىڭ باسىمداعى ماسەلە عانا ەمەس، مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىساتىن كاسىپكەرلەردىڭ بارىنە ورتاق. جەرگىلىكتى بيلىك وكىلدەرى مۇنداي ماسەلەنىڭ بار ەكەنىن جاقسى بىلەدى. الايدا ءالى كۇنگە ناقتى شەشۋ جولدارى ۇسىنىلماعان. ويتكەنى اقمولا وبلىسىندا تەرى مەن ءجۇندى قايتا وڭدەيتىن كاسىپورىن جوق. بۇل سالا سۋبسيديالانبايدى دا. نارىقتىڭ سۇرانىسى تىم تومەن. باعانىڭ ارزان بولاتىنى دا سوندىقتان. جۇمىس ىستەپ تۇرعان تەرى زاۋىتتارى ەلدەگى شيكىزاتتىڭ ساپاسى ناشار دەگەن ءۋاج ايتادى. سوندىقتان ولار تەرىنى سىرتتان يمپورتتاعاندى قۇپتايدى. بۇل جەرگىلىكتى ونىمگە دەگەن سۇرانىستى ازايتىپ وتىر، - دەيدى ر. شوديەۆ.

سويتسەك، بىلعارى، قوي تەرىسىنىڭ ءۇلبىرى، ەلتىرى، تەرى- ءجۇن شيكىزاتى ءسىبىر جاراسىنا قاتىستى زەرتتەلۋى كەرەك ەكەن. بيزنەس سۋبەكتىلەرى مۇنداي زەرتتەۋلەردى رەسپۋبليكالىق ۆەتەريناريالىق زەرتحانانىڭ جەرگىلىكتى جەرلەردەگى فيليالدارىنىڭ بازاسىندا جۇرگىزىپ كەلگەن. تەك 2021 -جىلعى 25 -مامىردان باستاپ ءبىرقاتار ايماقتىڭ وبلىستىق جانە وڭىرلىك زەرتحانالارى ءسىبىر جاراسىنا قاتىستى زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋدى توقتاتتى. وسى ءبىر جاعداي بيزنەستىڭ دامۋىنا كەرى اسەرىن تيگىزگەن. سالدارىنان وتاندىق كاسىپورىنداردىڭ جۇكتەمەسى ازايىپ، رەسپۋبليكانىڭ ەكسپورتتىق الەۋەتى تومەندەگەن.

ارقالىق قالاسىندا بىلتىر اشىلعان تەرى وڭدەۋ زاۋىتىنىڭ ديرەكتورى ەرجان ساليحوۆتىڭ ايتۋىنشا، سالانىڭ دامۋىنا كوروناۆيرۋس پاندەمياسى دا كەرى اسەرىن تيگىزدى.

- ءبىزدىڭ زاۋىت ايىنا 48 مىڭ شارشى مەتر تەرى وڭدەي الادى. كوروناداعدارىسقا دەيىن ءونىمدى يتاليا، يسپانيا، تۇركيا سەكىلدى مەملەكەتتەرگە جەتكىزىپ تۇردىق. پاندەميا سالدارىنان اتالعان نارىقتاردان ايىرىلىپ قالدىق. قازىر تەرىنى رەسەي، ۋكراينا جانە وزبەكستانعا جىبەرەمىز. ىشكى نارىقتىڭ تۇتىنۋ كولەمى از، 13 پايىز عانا، - دەيدى ە. ساليحوۆ.

ەكونوميست جانگەلدى شىمشىقوۆتىڭ پىكىرىنە قاراعاندا، جەڭىل ونەركاسىپكە مەملەكەتتەن قولداۋ كەرەك. ونىڭ ىشىندە تەرى وڭدەۋ ىسىنە قامقورلىق قاجەت- اق.

- شىنى كەرەك، ءبىز شيكىزاتقا تاۋەلدى مەملەكەتپىز. بۇل حالىقتى ونەركاسىپكە ۇيرەتپەيدى نە تابىس اكەلمەيدى. شيكىزات ساتىپ بايىعان بىردە ءبىر ەل جوق. بۇل تەرى وندىرىسىنە دە قاتىستى. مىسالى، ءبىز قويدىڭ ەتىن عانا پايداعا اسىرامىز. ال ونىڭ تەرىسى مەن ىشەك- قارىنى يت- قۇسقا جەم بولادى. وسىدان- اق ويلاي بەرىڭىز. اتا- بابامىز تەرى يلەۋدىڭ ءتۇرلى ءتاسىلىن مەڭگەرگەن. بايپاق، ءماسى، ساپتاما ەتىك تىگۋ تەحنولوگياسى قازاق توپىراعىنان شىققان. ال بۇگىندە وسىنىڭ ءبارى اڭىزعا اينالدى، - دەيدى ج. شىمشىقوۆ.

QazIndustry قازاقستاندىق يندۋستريا جانە ەكسپورت ورتالىعىنىڭ مالىمەتىنشە، ەلىمىزدىڭ 11 وڭىرىندە بىلعارى يلەۋ جانە وڭدەۋ كاسىپورىندارى بار. ونىڭ كوبى شىمكەنت قالاسىندا شوعىرلانعان - 7 كاسىپورىن. سونداي- اق الماتى، قوستاناي، جامبىل، اقتوبە، قىزىلوردا، پاۆلودار، سولتۇستىك قازاقستان، شىعىس قازاقستان وبلىستارىندا جانە نۇر- سۇلتان، الماتى قالالارىندا دا وندىرۋشىلەر بار. بۇگىنگى تاڭدا قازاقستاندا بىلعارى يلەۋمەن ءبىر ورتا كاسىپورىن (الماتى بىلعارى زاۋىتى - Almaty Tannery ج ش س) جانە 27 شاعىن كاسىپورىن («كازيتالكوجا»، Semey Tannery، «كازاحليدەرمەح»، «پەتروپاۆل بىلعارى زاۋىتى»، «تاراز بىلعارى زاۋىتى»، Turan Skin،«كامشات- اسەل» ج ش س جانە باسقالار) اينالىسادى.

2021 -جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىجىلدىعىندا وتاندىق يلەنگەن بىلعارى مەن ءىرى قارا مالدىڭ تەرىسىنەن جاسالعان بىلعارى كراستىن ساتۋدان تۇسكەن ەكسپورتتىق ءتۇسىم 2,4 ميلليون دوللاردى قۇراعان. بۇل 2020 -جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىندەگى كورسەتكىشتەن 73,3 پايىزعا جوعارى. سونداي- اق ءىرى قارا تەرىسىنەن جاسالعان بىلعارى ءوندىرىسىنىڭ كولەمى 2021 -جىلدىڭ قاڭتار- ماۋسىم ايلارىندا 54 ميلليون شارشى دەتسيمەتردى قۇراعان. كورسەتكىش - 2020 -جىلمەن سالىستىرعاندا 15,2 پايىزعا جوعارى. ىشكى نارىقتا وتاندىق بىلعارىنى از مولشەردە اياقكيىم ونىمدەرىن (نەگىزىنەن اسكەري جانە ارنايى اياقكيىم ءۇشىن) جانە بىلعارىدان جاسالعان تاۋارلاردى (سومكەلەر، بەلدىكتەر) وندىرۋشىلەر ساتىپ الادى. قالعانى ەكسپورتتالادى.

تۇيىندەي ايتساق، تەرى وڭدەۋ ىسىنە تەرەڭدەۋ كەرەك. بۇل - مال ۇستاپ وتىرعان شارۋالاردىڭ تىلەگى. ال كوپتىڭ تىلەگىنە كوڭىل بولىنگەنى دۇرىس.

فارحات قايرات ۇلى

egemen.kz