ەل باسقارۋ نەمەسە «كوپ ازىعى»

نۇر-سۇلتان.قازاقپارات -حالىقتىڭ قادىر- قاسيەتىن، ءداستۇرى مەن تاجىريبەسىن، ءپالسافالىق، الەۋمەتتىك كوزقاراسىن، قاھارماندىق رۋحىن، اتا كاسىبىن، ءتىلىن، ءدىني، دانالىق قاعيداتتارىن، تۇرمىس- تىرشىلىگىن، مادەنيەتىن، ونەرىن، مىنەزىن جەتە تۇسىنبەيىنشە، كورەگەن، بەكزات، نامىستى كوشباسشى اتانۋ قيىن.

شىنايى كوشباسشى حالىقتىڭ كەرەگىن تاۋىپ بەرەدى، كوسەمدىكپەن ءونىمدى ىسكە باعىتتايدى. «ەلدى سوكپەي، كەندى توكپەي»، تۇپ- تۋرا سيتۋاتسيانىڭ وزىمەن شۇعىلدانادى. قاڭقۋ سوزگە بەرىلمەي، بەرەكە- بىرلىكتى بەكەمدەۋگە قاجىر- قايرات جۇمسايدى. ا ق ش- تىڭ ءۇشىنشى پرەزيدەنتى توماس دجەففەرسون «تاۋەلسىزدىك دەكلاراتسياسىندا»: «ادامداردىڭ بارلىعى تەڭ جاراتىلعان»، «ابىرويىمىزدى ارداقتاپ، تازا ساقتاۋعا سەرت بەرەمىز» دەپ جازسا، ءبىرىنشى يناۋگراتسيا كەزىندەگى سوزىندە (1801 -جىل) : «جۇرەگىمىزبەن، اقىلىمىزبەن بىرىگەيىك!»، «الەۋمەتتىك قاتىناستاردى قالپىنا كەلتىرەيىك»، «ەڭبەك ادامىنىڭ ەڭبەكپەن تاپقان ءبىر ءۇزىم نانىن قولىنان تارتىپ المايتىن دانا دا بايسالدى باسقارۋ تۋرالى پايىمداۋ كەرەكتىڭ كەرەگى» دەيدى. مۇندا مەملەكەتتىڭ ۇستانىمى اقىل، جۇرەك، تەڭدىك، ەڭبەك، ابىروي، تازالىق، دانالىق ەكەنى ناقتى كورسەتىلگەن.

الماتى تراگەدياسى ءبىزدىڭ قوعامنىڭ، حالقىمىزدىڭ ءمۇساپىر ءحالىن الەمگە اشكەرەلەدى، «جاساۋىلىڭ تىرنادان بولسا، كۇنىڭ قيقۋمەن وتەر» دەگەندى دالەلدەدى، ءتۇپسىز وتىرىكتەردىڭ دەندەگەنىن، «جاعىمپازدىقتىڭ ناعىز ەپيدەمياعا اينالعانىن» (تەودور رۋزۆەلت) كورسەتتى.

حالىقتىڭ قانىن سۇلىكشە سورعان «ايۋداي اقىرعان شەنەۋنىكتەر» (جۇسىپبەك ايماۋىت ۇلى) تاۋەلسىزدىكتى «جۇگەنسىزدىك» دەپ ۇقتى. حالىقتىڭ وبال- ساۋابىنا قارامادى. پرەزيدەنت قاسىم- جومارت توقايەۆتىڭ اۋزىنان ايدىڭ- كۇننىڭ امانىندا قازاقستاندا 1 ميلليون كەدەيدىڭ بارى ايتىلدى.

ەندىگى ماقسات - جاڭا قازاقستاندى قۇرۋ، بيلىك پەن حالىق بىرىگىپ، مەملەكەتشىلدىك تۇرعىسىنان توننىڭ ىشكى باۋىنداي جاقىنداسىپ، مۇددەلەستىك تانىتا جاقسىلىققا ۇمتىلۋى كەرەك.

ا ق ش- تىڭ 26-پرەزيدەنتى تەودور رۋزۆەلتتىڭ كورسەتۋىنشە، ەل باسشىسىنىڭ ەڭ باستى مىندەتى - ۇلتى ءۇشىن كوركەم مىنەز- قۇلىقتىڭ يەسى بولۋ، ادامداردى باتىل دا ايقىن ىستەرىمەن، تۋراشىل تۇلعالىق قاسيەتتەرىمەن، بارشا وزىندىك وزگەشە مىنەز- قۇلقىمەن، تاعىلىم- ونەگەسىمەن جىگەرلەندىرۋ. سونداي- اق وي- تولعامدارىن ارەكەتكە كوشىرۋ، ءجون سىلتەۋ، جەتەكشىلىك ەتۋ، اقيقاتقا جۇگىنۋ، قانى سورعالاعان شىندىقتىڭ كوزىنە تۋرا قاراپ، حارەكەت جاساۋ، نەگىزگى ماقساتتان تايقىماۋ، ادالدىق تانىتۋ، ستراتەگيالىق، كونتسەپتۋالدى ويلاۋعا ماشىقتانۋ، قازىمىر بولۋدان باس تارتىپ، ادامدارعا قىزمەت جاساۋ.

كونستيتۋتسيانىڭ ەل مۇددەسىنە ورايلاس بولۋى، جەكە تۇلعا مەن قوعامنىڭ، ۇلتتىڭ قۇقىعىن تولىق جاراستىرۋ، كەلىستىرىپ ىمىرالاستىرۋ دا اسا ماڭىزدى. ەگەر دە ۇركەردەي توپ ەسەپسىز بايلىق پەن بيلىككە يە بولسا، حالىق قوعام بولۋدان اجىراپ- اداسىپ، مەنمەن بايلاردىڭ قۇلىنا اينالادى. ليدەر وسىنداي الەۋمەتتىك توپتاردىڭ تەپە- تەڭدىگىن ساقتاۋعا جۇمىس ىستەۋى كەرەك. بۇل ورايدا جەكە ادامداردىڭ باستاماشىلدىعىن، شىعارماشىلىق ەڭبەگىن قولداۋ دۇرىس.

ت. رۋزۆەلتتىڭ مەملەكەت باسقارۋ ونەرىندەگى ايرىقشا ءبىر ليدەرلىك حارەكەتىن ايتار بولساق، 1902 -جىلدىڭ 2-قازانىندا شاحتەرلەردىڭ جاپپاي ەرەۋىلىنە وراي اقۇيدە وتكەن ماجىلىستە ەرەۋىلشىلەردى تىلدەمەي، قوعام تىلەگىن ەسكەرىپ، ادامداردى كىنالامايىق دەپ، سيتۋاتسيانى جەڭىلدەتۋدى عانا ايتتى. سودان سوڭ تولقۋ ساپ تىيىلدى. ءيا، ت. رۋزۆەلتتىڭ ءسوزى ارەكەتتىڭ، پاراساتتىڭ ءتىلى ەدى. ەل باسقارۋ، كوش باستاۋ، تۇلعا اتانۋدىڭ شارتتارى وسىلاي بولسا كەرەك- ءتى.

اباي «كوپتىڭ قامى» ، «كوپ ازىعى» دەيتىن ۇلى ۇعىم- تۇسىنىكتەردىڭ سىرىن، كوپتىڭ تازا تىلەگى نە ەكەنىن بىلايشا ۇعىندىرادى:

«مازلۇمعا جانىڭ اشىپ، ءىشىڭ كۇيسىن،

حارەكەت قىل، پايداسى كوپكە ءتيسىن.

كوپتىڭ قامىن اۋەلدەن ءتاڭىرى ويلاعان

مەن سۇيگەندى ءسۇيدى دەپ يەڭ ءسۇيسىن!

كوپتىڭ ءبارىن كوپ دەمە، كوپ تە بولەك،

كوپ يت جەڭىپ، كوك ءيتتى كۇندە جەمەك.

عادالەت پەن مارحامات - كوپ ازىعى

قايدا كورسەڭ، بولىپ باق سوعان كومەك.»

«كوپ ازىعى» - ادىلەت، راقىم، مەيىرىم. ءاۋ باستان حالىقتىڭ مۇددەسىن «ءتاڭىرى ويلاعان»، سوندىقتان وعان جاردەمدەس، جاقسىلىق جاسا. سەبەبى حالىقتىڭ دانالىق تاجىريبەسى - مۇحيت. دەمەك ەل باسقارۋ ونەرىندە مەملەكەتكە، حالىققا، بولاشاققا ۇلاعاتتى باستى تۇلعا ۇلتتىڭ مورالدىق، ەتيكالىق، الەۋمەتتىك- ساياسي قۇندىلىقتارىن بولمىسىنا ءسىڭىرىپ، قايراتكەرلىك، ساناتكەرلىك، تۇلعالىق اسىل قاسيەتتەرىن ەلىنىڭ، جەرىنىڭ وركەندەۋىنە جۇمساۋعا ءتيىس.

سەرىك نەعىموۆ

egemen.kz