تاۋەلسىزدىك جىلدارى تاۋ-كەن سەكتورىنا قانشا ينۆەستيتسيا سالىندى

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - قازاقستاننىڭ باستى بايلىقتارىنىڭ ءبىرى - ول پايدالى قازبالارى. الەمنىڭ جەتەكشى ەلدەرى عالىمدارىنىڭ باعالاۋى بويىنشا قازاقستان تابيعي رەسۋرستار قورى بويىنشا الەمدە التىنشى ورىن الادى.

ونىڭ ىشىندە ۆولفرام قورى بويىنشا 1-ورىن، حروم كەنى- 2-ورىن، قورعاسىن جانە مىرىش - 5-ورىن، مىس - 12-ورىن، التىن بويىنشا 15-ورىن.

قازاقستانداعى نەگىزگى پايدالى قازبالار قورلارىنىڭ جالپى قۇنى 3 تريلليون ا ق ش دوللارىن قۇرادى، ال ولاردىڭ الىناتىن قۇنى 2 تريلليون ا ق ش دوللارىنان اسادى.

قازاقستاندا نارىقتىق ەكونوميكاعا كوشكەننەن كەيىن باستاپقىدا ەكونوميكالىق قۇلدىراۋ بايقالدى، كەيىننەن ول ەلەۋلى وسىممەن الماستىرىلدى. ناقتى ج ءى ءو تۇراقتى باعادا ءىس جۇزىندە ورنىقتى.

بۇل كەزەڭ ءوندىرۋشى سەكتوردىڭ، اتاپ ايتقاندا مۇناي جانە تاۋ-كەن ونەركاسىبىنىڭ ءوسىپ كەلە جاتقان تابىستارىنا بايلانىستى.

بۇگىندە ءوندىرۋشى سەكتور قازاقستان جالپى ىشكى ءونىمىنىڭ %30 عا جۋىعىن قامتاماسىز ەتەدى. مينەرالدىق وتىنعا ەكسپورتتىق تۇسىمدەردىڭ شامامەن %60 ى، ال قاتتى پايدالى قازبالار مەن مەتالدارعا %22 ى تيەسىلى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەگەمەندىككە يە بولۋىمەن، سونداي-اق نارىقتىق قاتىناستاردىڭ قالىپتاسۋىمەن مينەرالدىق-شيكىزات كەشەنىنىڭ الەۋەتىن پايدالانۋدىڭ تۇبەگەيلى جاڭا ساياساتىن ازىرلەۋ قاجەتتىلىگى تۋىندادى.

بۇل كەزەڭ بەلسەندى زاڭ شىعارۋ پروتسەسىمەن سيپاتتالادى. وسىلايشا، جەر قويناۋىن پايدالانۋ سالاسىنداعى قاتىناستاردى رەتتەۋگە باعىتتالعان ءبىرقاتار ماڭىزدى زاڭنامالىق اكتىلەر قابىلداندى.

1992-جىلى «جەر قويناۋى جانە مينەرالدى رەسۋرستاردى كەشەندى وڭدەۋ تۋرالى» كودەكس، 1994-جىلى «ينۆەستيتسيالار تۋرالى» زاڭ، 1995-جىلى «مۇناي تۋرالى» زاڭ، 1996-جىلى «جەر قويناۋى جانە جەر قويناۋىن پايدالانۋ تۋرالى» جارلىق، 2010-جىلى «جەر قويناۋى جانە جەر قويناۋىن پايدالانۋ تۋرالى» زاڭ قابىلداندى.

جەر قويناۋىن پايدالانۋ سالاسىنداعى باستى جەتىستىكتەردىڭ ءبىرى 2017-جىلى «100 ناقتى قادام» ۇلت جوسپارى اياسىندا ىسكە اسىرىلعان «جەر قويناۋى جانە جەر قويناۋىن پايدالانۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى كودەكسىنىڭ قابىلدانۋى بولدى، ول پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتە العاش رەت تاۋ-كەن سەكتورىنا اۆستراليالىق مودەلدى ەنگىزۋدى كوزدەدى.

جاڭا زاڭنامادا سالانى مەملەكەتتىك رەتتەۋدىڭ اشىق جانە تۇسىنىكتى ادىستەرىن قامتاماسىز ەتۋدە، گەولوگيالىق اقپاراتقا قول جەتكىزۋدە، ۇلتتىق ستاندارتتاردى الەمدىك ستاندارتتارمەن ۇيلەستىرۋدە ۇزدىك حالىقارالىق تاجىريبەلەر ەنگىزىلگەن.

بۇل قۇجات گەولوگيالىق بارلاۋعا شەتەلدىك ينۆەستورلاردى تارتۋعا ودان دا ۇلكەن سەرپىن جاساۋعا باعىتتالعان. جۇرگىزىلگەن ساياسي جانە قۇقىقتىق رەفورمالاردىڭ، جاڭا قارجى جانە ەكونوميكالىق ينستيتۋتتاردىڭ قالىپتاسۋىنىڭ ناتيجەسىندە مينەرالدىق-شيكىزات بازاسىن پايدالانۋدىڭ ءارى ونىڭ نەگىزىندە جوعارى تەحنولوگيالىق ونەركاسىپتى دامىتۋدىڭ نەعۇرلىم جەتىلدىرىلگەن جۇيەسى قۇرىلدى.

بەلگىلى ءبىر ساياسي تۇراقتىلىق، ءبىلىمدى ادام رەسۋرستارىنىڭ بولۋى، جيناقتالعان جانە تەكسەرىلگەن گەولوگيالىق اقپاراتتىڭ ۇلكەن كولەمى، سونداي-اق قۇرىلعان ليبەرالدى زاڭنامالىق بازا ەلدە قاجەتتى ينۆەستيتسيالىق احۋال قۇرۋعا مۇمكىندىك بەردى.

وسىنىڭ بارلىعى ەلگە ەلەۋلى حالىقارالىق ينۆەستيتسيالار تارتۋعا جانە جەر قويناۋى ۋچاسكەلەرىندە جەر قويناۋىن پايدالانۋعا ماڭىزدى ليتسەنزيالار/كەلىسىمشارتتار جاساسۋعا ىقپال ەتتى. ق ر يندۋستريا جانە ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ مينيسترلىگى مالىمەتىنشە، تاۋەلسىزدىك جىلدارى قازاقستاندا تاۋ-كەن سەكتورىندا شامامەن 189,2 ميلليارد دوللار تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيتسيا (96,5 ميلليارد دوللار تاۋ-كەن ونەركاسىبىنە، 92,7 ميلليارد دوللار گەولوگيالىق بارلاۋعا) تارتىلدى.

قاتتى پايدالى قازبالار بويىنشا جەر قويناۋىن پايدالانۋعا ينۆەستيتسيالار جىل سايىن 2 تريلليون تەڭگە قۇرايدى، ونىڭ ىشىندە ع ز ت ك ج 24 ميللياردتان استام، الەۋمەتتىك سالاعا 10 ميللياردتان استام، قازاقستاندىق كادرلاردى وقىتۋعا 4,4 ميلليارد تەڭگەدەن استام.