ساعىنىش. اڭگىمە

نۇر-سۇلتان.قازاقپارات - ەسكى ۆاگون اراسىندا سىقىرلاعان دىبىس شىعارىپ، موڭكىپ الا جونەلگەندەي مىنەز تانىتسا، ۇستەل ۇستىندەگى سۋىپ قالعان شاي شايقالىپ توگىلە جازدايدى.

ستانتسيالار مەن اۋىلدار كوزگە ءجيى شالىنىپ، شوق- شوق بولىپ وسكەن اعاشتاردىڭ دا قاراسى كوبەيىپ كەلەدى. اسپاندى بۇلت تورلاي باستاعاندا «ەرتەڭ دە ەكى تىزەم باستىرماي، سىرقىراپ شىعاتىن بولدى اۋ» دەپ ۋايىم ەتتى.

— كۇز كەلگەندە قايدا باراسىز، ءسىزدىڭ جاسىڭىزدا الىس ساپارعا شىعۋ وڭاي ەمەس. ول كىسىنى ءومىر بويى ىزدەۋمەن كەلەسىز عوي، ءتىرى بولسا الدەقاشان تابار ەدىڭىز، ەندى جانىڭىزدى كۇتىپ وتىرساڭىزشى، — دەگەن قىزىنىڭ ءسوزىن ويىنا الدى.

— ىزدەسەم ءوز باۋىرىم، سەنەن اقشا سۇرادىم با، بولماسا ەرىگىپ ءجۇر مە ەكەنمىن، — دەپ كىلت ەتە قالعان.

ەندى كەلىپ، مۇنىڭ كوڭىلىن قيماي جولعا بىرگە شىققان قىزىن اياپ كەلەدى. وزىنە قىزى بولعانىمەن، ول دا ءۇش نەمەرەنىڭ اجەسى. جاسى ەڭكەيگەندە تۋعان جەردى ءبىر كورىپ، توپىراعىنا تابانىن تيگىزسە، باتپانداي سالماعى بىلىنەر جۇكتى كوتەرىپ جۇرگەن كارى جۇرەگى سودان ءبىر جەڭىلدىك تاباتىنداي كورەدى. سول ءوزى تۋعان ءۇيدىڭ ورنىن ءبىر كورسە.. . تانىر ما ەكەن؟ ءومىر بويعى ىزدەگەن تۋعان باۋىرىن تاپپاسا دا، سول ءوزى وسكەن اۋلانى ءبىر كورۋدىڭ ءوزى ايتىپ تىلمەن جەتكىزە الماس سەزىمگە بولەرىن ءىشى سەزەدى. ءدال وسى وتىرىسىندا جايباراقات، سابىرلى كورىنگەنىمەن، بۇكىل ىشكى دۇنيەسىندە الابوتەن تولقىنىستى باستان كەشكەن كەمپىر ۆاگوننىڭ جوعارى توسەگىندە قاننەن- قاپەرسىز ۇيقى قۇشاعىنداعى جاسامىس ايەلگە كوز سالدى دا، ءوز ويىمەن ءوزى بولىپ كەتتى.

****

قالانىڭ ەسكى بولىگىمەن كەتىپ بارا جاتىپ تاتار ۇيلەردى كورسە، كوڭىلى قاراپتان- قاراپ الابۇرتىپ كەتەتىنى بار. ول ءۇي كىمنىڭ ءۇيى بولدى ەكەن، قانداي ادامدار تۇردى ەكەن، تاعدىرلارى نە بولدى ەكەن دەگەن ويلار شىرمايدى. ەكى قاباتتى ەتىپ سالىنعان، تەرەزەلەرى قاقپاقتى سونداي تاتار ۇيلەردىڭ بىرىندە قالعان ءوزىنىڭ بالالىق شاعى تۋرالى ۇزىك- ۇزىك سۋرەتتەردى قايىرا ەسكە ءتۇسىرۋدىڭ ءوزى كەيدە ۇيقىسىن قاشىرسا، كەيدە جانىن جىلىتادى. كەمپىر تاعى دا ويعا شومىپ كەتتى.

ەسكى ۇيدەگى ەستەلىك

انام تۋرالى كوپ ەشتەڭە ەسىمە تۇسىرە المايمىن. شاشىمدى تاراپ ءورىپ بەرەتىنى، ءان سالاتىنى، داۋسى كەرەمەت ادەمى ەكەنى عانا ەسىمدە قالىپتى. سوعان قاراعاندا انامنان تىم جاس قالعان بولۋىم كەرەك. ال اكەم شەشەسىز جەتىم قالعان ءۇش بالاسىن اسىراۋ ءۇشىن اۋىر جۇمىس ىستەپ، قاراڭعى تۇسكەندە اياعىن ارەڭ سۇيرەتىپ، سىلەسى قاتىپ شارشاپ ورالاتىن. وسى كۇنى شەشەمدى بالادان قايتىس بولعان سياقتى كورەم، ويتكەنى كىپ- كىشكەنتاي شاقالاق ءسىڭلىمنىڭ ءسۇت سۇراپ قولدى- اياققا تۇرماي شىڭعىرىپ جىلايتىنى كوز الدىمدا قالىپ قويىپتى. وندايدا اكەم بەيشارا نە ىستەرگە بىلمەي، جان تەرى شىعىپ، شىرىلداعان بالانى سارىالا جايالىعىمەن قوينىنا تىعىپ الىپ، داكەگە ناندى ەزىپ، قويمالجىڭ بىلامىقتى ءسابيدىڭ اۋزىنا سالاتىن. ءبىراق ول انا سۇتىنە قايدان جەتسىن؟

كەيدە ءبىزدىڭ بوپەمىزبەن شامالاس ءسابيى بار كورشى ايەل كەلىپ ەمىزىپ كەتەتىن. انا ءسۇتىن قۇنىعا سورعان ءسابي سالدەن سوڭ قارا تەرگە ءتۇسىپ، بەتى البىراپ ۇيىقتاپ كەتەدى. ءبىراق ءسابيدى راحاتقا بولەيتىن مۇنداي ءسات كوپ بولا بەرمەيدى. ءسويتىپ اكەمنىڭ ازىرلەگەن بىلامىعىن تالعاجاۋ ەتىپ، كىشكەنتاي ءسابي ءوسىپ جاتتى. ءوزى ءالجۋاز، كىپ- كىشكەنتاي ەدى. كىپ- كىشكەنتاي بولسا دا سەزىمتال ءسابي جاۋلىق تارتقان ايەل ادامدى كورسە كوزى كۇلىپ، ۋىلدەپ قويا بەرەتىن. كوڭىلدەنىپ، ەڭبەكتەپ الدىنان شىعادى. كەيدە ءبىر شارۋاسىمەن نە وتتىق الۋ ءۇشىن كورشى ايەلدەر كەلسە، سولاردىڭ الدىنا بارىپ، ۇمىتكە تولى كوزدەرىن قاداپ، جاۋدىرەگەن كۇيى ۇزاق قاراپ تۇرار ەدى. بىردە ۇيگە اكەمنەن قارىز سۇراپ قارسىداعى كورشى ايەل كىرگەندە كىشكەنتاي ءسابيدىڭ قالاي قۋانعانىن كورسەڭىز، ونىڭ الدىنا كەلىپ، كۇلىپ، ءسابي قىلىقتارىمەن وزىنە قاراتىپ جاتىر. ەكى كوزى ومىراۋدا. ول ايەل بالاعا ونشا نازار اۋدارماستان شىعىپ كەتكەندە ماناعى ءوزىن باۋىرىنا الىپ، ەمىزە مە دەپ ۇمىتتەنىپ كۇتىپ تۇرعان ءسابي جەرگە ەتپەتىنەن ءتۇسىپ، باقىرىپ جىلاپ جاتتى. بۇل كورىنىسكە كۋا بولۋدىڭ قانداي قيىن ەكەنىن مەن ەسەيمەي جاتىپ ءتۇسىندىم.

اكەم كۇن ۇزاق جۇمىستا. كىشكەنتاي بالاعا قاراۋ مەنىڭ موينىمدا. مەن ول كەزدە 6-7 جاسار بالامىن. سوڭىمنان ەرىپ، مەن نە ىستەسەم سونى قايتالايتىن ىنىشەگىم بار. ونىڭ دا ءۇش- ءتورت جاسار كەزى بولسا كەرەك، ايتەۋىر، ەكەۋمىزدىڭ بىرەسە نانعا، بىرەسە اكەم اكەلىپ بەرگەن قوڭىر باتىڭكەگە تالاسىپ قالا بەرەتىنىمىز ەسىمدە. ەسكى ەكىقاباتتى ءۇيدىڭ ەكىنشى قاباتىندامىز. ويىن دەسە ەسىم كەتەتىن. ونىڭ ۇستىنە كورشى بالالار دا قىزىقتىرىپ قويمايدى.

— زايناب، ءبىز بۇگىن كەشەگىدەن دە كۇشتى ويىن وينايمىز.

— زايناب، بىزبەن بىرگە جۇرسەڭشى.

— كەشەگى تىعىلماقتا سەنىڭ بولماي قالعانىڭدى قاراشى.. .

«سەن دە ءبىر پالە بولدىڭ» دەگەندى قاباعىممەن ءبىلدىرىپ، ءسىڭلىمدى تەزىرەك ۇيىقتاپ قالسىنشى دەپ ودان سايىن ۇستىنەن قاققىشتايمىن. ونىڭ ۇيقىسى كەلمەيدى. تەرەزەدەن قاراسام، بالالار ءۇش توپقا ءبولىنىپ جاڭا ويىن باستاپ كەتكەن ەكەن. بوپەمدى الا- مالا كوتەرىپ قيقا- جيقا جاسالعان اعاش باسپالداقتان تۇسە بەرەم دەگەندە اياعىم تايىپ كەتىپ، ەكەۋمىز بىردەي دومالاي جونەلدىك. ءسابيدىڭ ءبىر جەرى قاتتى اۋىرىپ كەتتى مە ەكەن، باستاپقىدا دەمالا الماي قالعانىن كوردىم. سوندا دا، ءوز باسىمدى ويلاپ ۇلگەرىپ جاتىرمىن.

«كەشكە اكەم كەلگەندە ۇرىسپاسا ەكەن، الدە بالا مەنىڭ سوڭىمنان ەرەم دەپ باسپالداقتان ءوزى قۇلاپ كەتتى دەپ ايتسام با ەكەن» دەگەن، ءوزىمدى اقتاماق بولعان ءوزىمشىل ويلار كيمەلەيدى.

ءبىزدىڭ دىبىسىمىزعا كەلگەن كورشىلەر بەتى- باسى قاناپ، شىرىلداپ جىلاعان ءسابيدى جۇباتىپ، مەنىڭ ءۇستى- باسىمدى قاققىلاپ تۇرعىزدى. كەشتە اكەم بولعان جايدى كورشىلەردەن ەستىپ، ماعان ءبىراز ۇرىستى. سىپىرعىشتىڭ جۇلىنىپ قالعان تالىمەن ۇرعان بولدى. سونىڭ وزىنە اۋىرتتىڭ دەپ بايبالام سالىپ جاتىرمىن. داۋسىمنىڭ اشىلىعى سونداي، سىرت كوز مەنى بىرەۋ شىرىلداتىپ ءزابىر كورسەتىپ جاتىر ەكەن دەپ ويلار ەدى. ءىنىم مەنى اياعان كوزدەرىنە جاس تولىپ بۇرىشتان سىعالايدى. قولىنا تاياق الىپ ۇرام دەسە قولىنان قاعاتىن كىم بار، ءبىراق، قايران اكەم وندايعا بارمايدى، داۋسىن كوتەرىپ، وزىنشە قاتالدىق كورسەتىپ، تارتىپكە سالماق بولادى. سوندا دا قاتتىراق ۇرسۋعا باتىلى بارماي تۇرعانىن سەزەم.

جوعالعان بالا

بىزدە ەسكى اسپالى بەسىك بولاتىن. بىردە سول بەسىككە ءسىڭلىمدى جاتقىزدىم دا، تەربەتىپ، ۇيىقتادى اۋ دەگەندە سىرتقا بەتتەدىم. ەسى- دەرتىم ەسىك الدىنداعى بالالارعا قوسىلۋ. ول كەزدە وڭ- سولىن ءالى تانىپ ۇلگەرمەگەن مەن ءۇشىن جەر بەتىندەگى ەڭ كەرەمەت نارسە — ويىن بولىپ كورىنەتىن. ويىننىڭ قىزىعىمەن قالاي كەش ءتۇسىپ، قاس قارايعانىن بايقاماپپىن. ءتىپتى ۇيدە كىشكەنتاي بالا بارى دا ەسىمنەن تارس شىعىپ كەتىپتى. «اكەم جۇمىستان كەلگەن شىعار ەندىگى» دەگەندى ويلاۋىم مۇڭ، جۇرەگىم زۋ ەتە ءتۇستى. سۇرىنە- قابىنا جەتسەم، قولىنا پىلتە شام ۇستاپ العان اكەم قاراكولەڭكەدە قارمانىپ الدەنە ىزدەپ ءجۇر. ءۇي ءىشى تىم- تىرىس. اكەم كىشكەنتايدى ىزدەپ ءجۇر ەكەن.

— بالا قايدا؟

— بەسىكتە ۇيىقتاپ جاتقان، — دەيمىن اڭ- تاڭ بولىپ.

اينالا قارايمىز، ۇشتى- كۇيلى جوق. كورشىلەرگە جۇگىردىك، ەشكىم كورمەگەن. بىرەۋ الىپ كەتتى مە دەۋگە بەيساۋات ەشكىم كەلمەگەن بولىپ شىقتى. اكەمدە ەس جوق، ءوڭى قاشىپ كەتكەن. ەكى كەشتىڭ اراسىندا ۋ- شۋ بولدىق. ەندى قايتەمىز دەگەندە ءبىر بۇرىشتان « ءىھ، ءىھ» دەگەن دىبىس شىققانداي بولدى. جاقىنداپ بارىپ تىڭداساق، بىردەڭە قىبىرلايتىن سياقتى. پەشتىڭ تۇكپىر جاعىندا وتىن جينايتىن قۋىس بولۋشى ەدى. ول جەر كۇندىزدىڭ وزىندە قاراڭعى بولىپ تۇراتىن. قالاي- سولاي تاستالعان تومارلار مەن جاڭقالاردىڭ اراسىنان ءسابيىن تاۋىپ العان اكەم الدە قۋانعانى، الدە كوڭىل- كۇيى سولاي بولدى ما، جاس بالاشا ەڭكىلدەپ، ەڭىرەپ جىلاپ جىبەردى. ول بالانىڭ نە اسپالى بەسىكتەن ۇشىپ كەتىپ وتىننىڭ ۇستىنە تۇسكەنىن، نە بولماسا ەسى جوق نەمەنىڭ جالعىز قالعاننان قورقىپ سول جەرگە ءوزى بارعانى بەلگىسىز، بەت- اۋزى اعاشتىڭ قاتتى قابىعى مەن بۇتالارىنان ابدەن جاراقاتتانىپتى. اسىرەسە بىلەكتەرىنە اعاش شىرپىلارى اياماي كىرگەن ەكەن. اكەم الگى جاڭقالاردىڭ ءارقايسىسىن تۇيرەۋىشپەن قىل سۋىرعانداي ەتىپ العان سايىن بايعۇس بالا بەزەك قاعىپ جان داۋسى شىعادى. وسى وقيعادان كەيىن اكەم مىناداي توقتامعا كەلدى.

— مىنا بالانى بالالار ۇيىنە تاپسىرۋ كەرەك، زايناب. مەن بولسام جۇمىستامىن، ال سەن بالانى مۇلدەم قارامايسىڭ، ساعان ويىننان باسقا ەشتەڭە كەرەگى جوق، ءوستىپ ءجۇرىپ ەكەۋمىز مۇنى ءولتىرىپ الىپ، وبالىنا قالارمىز.

اكەمنىڭ بۇلاي دەۋى قاتالدىعى ەمەس، كەرىسىنشە امال ىزدەگەنى ەدى. ءسويتىپ، اكەم ءسىڭلىمدى بالالار ۇيىنە وتكىزدى، ءبىز باستاپقىدا سابيگە بارىپ، جاعدايىن ءبىلىپ تۇردىق، ءبىراق، ارادا ۋاقىت وتكەندە ودان كوز جازىپ قالدىق.

تۇلدىر جەتىم

بۇل سوعىس جىلدارى ەدى. ءبىز جوقشىلىق دەگەننىڭ تاپ نە ەكەنىن ونشا تۇسىنبەۋشى ەدىك، ويتكەنى، ول كەزدە دۇنيە- مۇلىكتىڭ، كيىمنىڭ جاڭا نە ەسكىلىگى تۋرالى ويلامايتىنبىز، ايتەۋىر، ءىلىپ الار كيىم بولسا سوعان ىرزامىز. ءبىزدى قينايتىنى تاماقتىڭ تاپشىلىعى بولاتىن.

ءىنىم مەنەن نان سۇراي بەرەتىن. وندايدا اكەم تاۋىپ اكەلگەن ۇندى سۋعا شىلاپ بەرەتىنمىن، كەيدە نان دا تابىلاتىن. قوڭىر كوزدەرى ۇشقىن اتىپ، كەكىلى جەلبىرەپ، قۇلدىراڭداپ جۇگىرىپ جۇرەتىن ءىنىم ءبىر كۇنى جاتا بەرەتىندى شىعاردى. كۇنۇزاققا تىنىم كورمەيتىن ويىن بالاسىنىڭ جاتقان ورنىنان تۇرماي قالۋى مەنى دە ەسەيتىپ جىبەرگەندەي. ءبىر كۇنى ول مەنەن نان دا سۇرامادى، كوزىن دە اشپادى.. .

اكەم اۋىر جۇمىستا ءجۇرىپ ابدەن ارىپ، قاتتى جۇدەپ، اقىرى ول كۇنى توسەك تارتىپ جاتىپ قالدى. قاتتى ارىقتاعان ادامنىڭ ىشكى قۇرىلىسى تەرىنىڭ سىرتىنان دا كورىنىپ تۇراتىنىن مەن سول كەزدە ءوز كوزىممەن كوردىم. ءبىر كۇنى اكەم ورنىنان مۇلدەم تۇرماي قالدى دەپ كورشى ايەلگە باردىم. ول ماعان «اكەڭ ءبىر ورنىنان قوزعالماي قالماسىن، ەكىنشى جاعىنا اۋدارىپ سالساڭشى»، — دەدى. ۇيىمە قايتىپ كەلىپ، اكەمدى ورنىنان قوزعاماق بولدىم. ەگەر ورنىنان قوزعاسام ودان اكەمە ءبىر جەڭىلدىك بولاتىن سياقتى كورىندى. سەگىز جاستار شاماسىنداعى كىشكەنتاي قىزبىن، بار كۇشىممەن اكەمدى اۋدارىپ جاتقىزباققا ارەكەتتەندىم. وسى جاتقان جاتىسىندا قۋ سۇيەگى قالىپ، ءارۋاققا ۇقساپ جاتسا دا اكەمدى قوزعاۋعا شامام كەلەر ەمەس. بورشا- بورشام شىعىپ اكەمنىڭ دەنەسىن ورنىنان قوزعاعان كەزدە جۇرەگىم تاس توبەمە شىقتى. اكەمنىڭ ارقاسى قاتتى قانتالاپ كەتىپتى. ىرسيعان قابىرعالارىنىڭ تەرىسى داكەدەي جۇقارىپ، قاراقوشقىلدانىپ، قورقىنىشتى كورىنەدى. كوپ ۇزاماي مەن جالعىز ارقاسۇيەرىمنەن ايرىلدىم. بۇل قازاعا مەنەن وزگە قايعىرعان ادامدى بايقامادىم. سوعىستىڭ، اۋىر تۇرمىستىڭ، اشتىقتىڭ ادامداردى قالاي وزگەرتەتىنىن سول كەزدە كوردىم.

بالالار ۇيىندە

تۇلدىر جەتىم قالدىم. اكەم ولگەننەن كەيىن مەنى ىزدەگەن ادام بولمادى. ءبىز قالادا تۇراتىنبىز. ۆوكزال جاققا بارىپ، ءوزىم سەكىلدى جەتىم، قاراۋسىز بالالارعا قوسىلدىم. جازدا ايتەۋىر، كۇن جىلى، اۋپىرىمدەپ بولسا دا كۇن كورۋگە بولادى، باستى ۋايىم تاماق تاپساڭ بولدى. جارتى بولىك نان ءۇشىن شارتپا- شۇرت توبەلەسىپ، تالاسىپ قالاتىن كەزدەرىمىز دە از ەمەس. كۇز تۇسە جىلى جەر ىزدەي باستايدى ەكەنسىڭ. دەپو- دا وت جاعىلاتىن ءبىر قۇجىرا بولۋشى ەدى، كۇندىز ول جەرگە جاقىنداۋ مۇمكىن ەمەس، ونداعى جۇمىسشىلار جاقىنداتپايدى، ال كەشتە قاراڭعىنى پايدالانىپ، الگى جەردى پانالايمىز. جەتىم بالا ءۇشىن كۇنى بويى تالعاجاۋ ەتەر تاماق ىزدەپ، اراسىندا ويناپ، ابدەن سىلەسى قاتار شاقتا ىستىق تاماققا تويىپ الىپ، جىلى جەردە ۇيىقتاۋدان اسقان باقىت بار ما! ابدەن قاراڭعى ءتۇسىپ، كوز بايلانۋىن كۇتىپ جۇرەمىز، دەپو- نىڭ اينالاسى تىنىشتالدى- اۋ دەگەندە جەتىمنىڭ جۇماعىنداي جىلى قۋىسقا قاراي جاقىندايمىز. بىردە سول قۋىسقا كىرىپ الىپ، جىلى جەردە ماۋجىراپ، راحاتتانىپ ۇيىقتاپ جاتىر ەدىم. بىردەڭە «ارر» ەتكەندەي بولدى. اياعىمنان تىستەلەپ سۇيرەپ الا جونەلدى. مەن نە بولعانىن ءتۇسىنىپ بولار ەمەسپىن، كوزىمدى اشپاستان جىلى ورنىما ەڭبەكتەيمىن. قاتتى شارشاعانىم سونداي، تەك جىلى ورنىما جاتسام، ۇيىقتاسام دەيمىن. الگى ىرىلداعان بالە قايتادان اياعىما جارماسقاندا قاتتى شوشىنىپ، اتىپ تۇردىم. بەتىندە قوراسان داعى بار ەر ادام ساۋساعىن يزەپ بەرى كەل دەگەن بەلگى بەردى. بۇل جەتىم بالالاردى يتپەن ىزدەپ جۇرگەن ميليتسيا ەكەن. ءسويتىپ، مەنى جانە ءوزىم سەكىلدى قاڭعىباس بالالاردى جيناپ، سۆەردلوۆسكىدەگى بالالار ۇيىنە اكەلدى.

ەكى قاباتتى تەرەزەلەرى كوپ ۇلكەن ۇيدە مەن قۇرالپى بالالار جەتەرلىك ەكەن. ءوزىم سەكىلدى بالالارعا قوسىلىپ كەتتىم. مەن ءۇشىن ەڭ كەرەمەت قىزىق- قۋانىش بولعانى — جاسىم 10 عا كەلگەندە پارتاعا وتىرىپ، وقۋشى اتاندىم. ساباققا زەرەك بولدىم. وقۋدى دا، جازۋدى دا تەز مەڭگەردىم. باسىما بانتيك تاعىپ، حورعا قاتىسىپ، ءان ايتقاندى جانىم سۇيەتىن. سوعىس باستالعانى تۋرالى حاباردى العاش ەستىگەنىم دە وسى كەز. سوعىستىڭ نە ەكەنىن ونشا تۇسىنبەسەك تە، ايتەۋىر، ءبىر جامانشىلىق، قيىنشىلىق ەكەنىن تۇسىنەمىز.

مەنىڭ جاڭا اتا- انام

حاليل دەگەن كىسى ايەلىمەن بىرگە بالالار ۇيىندە جۇمىس ىستەيتىن. سول كىسىنىڭ ايەلىنىڭ مەنى وزىنشە جاقسى كورىپ، باۋىرىنا تارتىپ جۇرەتىنىن بايقايتىن ەدىم. مەنىڭ فاميليام مۇحتاروۆا بولاتىن، ول كىسىنىڭ دە فاميلياسى مۇحتاروۆ ەكەنىن كەيىن ءبىلدىم. ءبىر كۇنى الگى ادام بالالار ءۇيىنىڭ ديرەكتورىمەن كەلىسىپ، مەنى ۇيىنە الىپ كەتتى.

— سەن ەندى ءبىزدىڭ قىزىمىز بولاسىڭ، زايناب! جالپاق بەت ايەل جۇپ- جۇمساق الاقانىمەن باسىمنان سيپادى.

مەنىڭ جۇرەگىم قاتتىراق سوعىپ كەتكەنىن سەزدىم. بۇل قۋانىش پا، الدە بەلگىسىزدىك الدىنداعى قوبالجۋ ما، بەلگىسىز.

— ءبىزدىڭ باسقا بالامىز جوق، ەندى سەن بىزگە بالا بولاسىڭ، — دەدى نىعارلاپ حاليل اعا.

مەن كەلگەن ءۇيدىڭ تۇرمىسى جاقسى ەكەنى الىستان بايقالاتىن. ءۇيدىڭ توبەسى ەكى ەڭىستى، شاتىرجالدى جانە شاتىرىندا شاعىن تەرەزەسى بار، ەڭسەلى قاقپاسى انادايدان كورىنەتىن. قازاقتاردىڭ ءۇي- جايىنان ەرەكشەلىگى — تاتارلار ءۇي سالۋعا ءمان بەرگەن عوي، ءۇي بولىكتەردەن — «اك ءوي» نەمەسە «كۋناك ءبۋلماسا» جانە «كارا ءوي» — اس ۇيدەن تۇرادى. قارا بولىگىندە ورىس پەشى سالىنىپ، وعان سۋ جىلىتاتىن جانە تاماق ازىرلەيتىن قازان ورناتىلعان. العاشقى ۋاقىتتا وزىمە شاپ- شاق، جاڭا ءارى ادەمى كيىمدەرگە، ماعان دەپ ارناپ ساتىپ الىنعان داپتەرلەر مەن قالامۇشتارعا قاتتى قۋانىپ ءجۇردىم. بالالار ۇيىندە توزعان نە وزىنەن ۇلكەن بالالاردان قالعان كيىم كيىپ جۇرگەن بالا ءۇشىن شىلتەرلى قىزىل كويلەك، ادەمى قىزىل ەتىك كيۋ ەرەكشە باقىت كورىندى. ءىشىپ- جەم دە مول. سوعىستىڭ ىزعارى بۇل ۇيدەن سەزىلمەيتىن. كۇنارا ىستىق تاماق جاسالاتىن، داستارحاندا نان مول، وعان جاعىلاتىن ماي دا تابىلاتىن. كوپ ۇزاماي مەن جاڭا اتا- انام تاپسىرعان جاڭا مىندەتتەرىمە كىرىستىم. تاڭەرتەڭ ۇيدەگى ەكى سيىردى تابىنعا قوسام، بۇزاۋ قارايمىن، ەكى شاقىرىم جەردەن بىلەگىم تالىپ سۋ تاسيمىن، قورا تازالاۋ، اۋلاداعى باقشانى قاراۋ، اۋلانى سىپىرىپ قويۋ.. . مەن كۇندەلىكتى ساباعىما ارەڭ ۇلگەرەتىن بولدىم. وڭاشادا ءوزىم ۇيرەنىپ قالعان بالالار ۇيىنە قايتىپ بارسام دەپ ويلايمىن. ءبىر- ءبىرىمىزدىڭ بەتىمىزگە كومىر نە سيا جاعىپ، شاشىمىزدان جۇلقىپ قالىپ قاشا جونەلەتىن دوستارىم ءدال قازىر نە ىستەپ جاتىر ەكەن دەپ ويلاپ جاتىپ ۇيىقتايمىن. ينتەرناتتىڭ تاماعى دا بۇل ۇيدىكىنەن تاتتىرەك سەكىلدى مە اۋ.. . ونداعى ۋ- دۋ ومىردەن ارتىق قىزىق جوقتاي كورىنە بەردى.

قاشىپ شىعۋ

وسىلاي كۇندەر وتە بەردى. ءبىر كۇنى شارۋامدى جايعاپ ءجۇرىپ، باسىما ءبىر وي كەلدى. ۇيدە ەشكىم جوق بولاتىن. جۇگىرە باسىپ بالالار ۇيىنە كەلىپ جەتتىم. كەلسەم، كوپ بالانى سىرتقا شىعارىپ ءتىزىپ تۇرعىزىپ قويىپتى. تۇسىنگەنىم، باسقا قالادا بالالار ءۇيى اشىلىپ، بالالاردىڭ جارتىسىن سوندا اۋدارايىن دەپ جاتىر ەكەن. ىزدەگەنگە — سۇراعان. مەن قۋانىپ كەتتىم. بۇل ماعان قۇتقارۋ امالى بولىپ كورىندى. شەتتەۋ جەرگە تاياپ كەلدىم دە، بويى ءوزىم شامالاس ءبىر قىزعا كيىمىمدى كورسەتتىم.

— كيىمىڭدى اۋىستىراسىڭ با؟

قىز مەنىڭ كيىمىمنەن كوز الماي قاراپ تۇردى. قىزىعىپ- اق تۇر. ءبىراق، اۋىستىرۋعا باتىلى جەتپەي تۇر.

— وسىلاي بەرە سالام، تەك تەزدەتىپ اۋىستىرايىق، — دەدىم.

ەكەۋمىز وڭاشا جەرگە بارىپ، قۇنجىڭداپ كيىم اۋىستىرىپ جاتىرمىز.

ۇستىمدەگى حاليل اعايدىڭ ايەلى ساتىپ اپەرگەن ماقپالدان تىگىلگەن جاڭا پالتومدى، باسىمداعى ادەمى، قالىڭ، گۇلدى ورامال، اياعىمداعى قىزىل ەتىك، ءىش جاعىمنان كيگەن بانتيكتى جاڭا كويلەكتى قىزعا شەشىپ بەرىپ، بالالار ءۇيىنىڭ قارا- قوڭىر ماتادان تىگىلگەن ءوڭسىز كيىمدەرىن كيىپ الدىم. جۇقالاۋ بولسا دا جىلۋى مول سەكىلدى كورىندى مە اۋ، ايتەۋىر، كوڭىلىمە ىستىق. بالالاردى فاميليامەن تاعى ءبىر تىزىمدەپ بولعاندا مەن دە ولاردىڭ ارالارىنا قوسىلىپ كەتتىم. اراسىندا ءوزىم تانيتىن بالالار بار ەكەن، دۋىلداسىپ، سولارمەن قوسىلىپ، پويىزعا وتىردىق. ءبىزدى قازاقستاننىڭ سەمەي دەگەن جەرىنە اكەلگەن ەكەن. كەلگەننەن كەيىن فاميليا بويىنشا تەكسەرىپ، تىزىمدەپ قابىلداپ جاتتى. ەڭ سوڭىندا مەن قالدىم. ءتىزىمدى قارايدى، مۇحتاروۆا دەگەن فاميليا جوق. تاعى ءبىر ءتىزىمدى قارايدى، وندا دا جوق. سول كەزدە ءداۋ دە بولسا بالالار ءۇيىن باسقاراتىن وسى شىعار دەپ قولىنان جارالانعان، اق شاشتى اعايعا بارىپ، جالىنا باستادىم.

— اعاتاي، مەن وسىندا قالايىنشى. مەن دە سول بالالار ۇيىندە بولعام، مەنى اسىراپ العان ەدى، ءبىراق مەن قاشىپ كەتتىم، ەندى قايتا بارعىم كەلمەيدى، اعاي، قالايىنشى. ساباعىم دا جاقسى، ءتارتىبىم دە دۇرىس. ءان دە سالام، حورعا قاتىستىم، — دەپ جاتىرمىن. سول كەزدە «ولاي بولمايدى، تىزىمدە جوقسىڭ» دەسە جۇرەگىم قارس ايرىلاتىنداي. تەك ولاي دەي كورمەسە ەكەن، قالدىرا كورسە ەكەن.. . ءوزىم جىلاپ جاتىرمىن.

ماعان تاڭىرقاي قاراپ قالعان ول كىسى «جاقسى، جاقسى» دەگەندە شىن قۋاندىم. بالالار ءۇيى مەنىڭ ءۇيىم سەكىلدى، ال ونداعى بالالار تۋىستارىم سەكىلدى كورىندى. ول جەردە جاماندىق كورمەيتىنىمە سەندىم جانە سولاي بولدى دا.

جالعىز وكىنىش

سوعىس كەزىندە مامان جەتىسپەيتىن. جەتىنشى كلاستى بىتىرگەندە باستاۋىشقا ءمۇعالىم ەتىپ جىبەردى. وسىلايشا مەن ۇلكەن ومىرگە جولداما الدىم. الدىمەن پەدۋچيليشەدە وقىدىم. ارتىنان الماتىعا بارىپ قىزدار پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنا ءتۇسىپ، ونى قىزىل ديپلوممەن ءبىتىردىم. بەدەلدى جوعارعى وقۋ ورنىندا ۇستازدىق ەتتىم. جاقسى ادامعا جولىقتىم، عالىم ەدى، ءومىر بويى سىيلاسىپ وتتىك، ەكى بالانىڭ اناسى اتاندىم.

قازىر نەمەرەدەن شوبەرە ءسۇيىپ وتىرمىن. بىلايشا ايتقاندا، مەن ەندى جەتىم ەمەسپىن. ءبىر عانا وكىنىشىم — بالا شاعىمدا بالالار ۇيىنە تاپسىرىپ كوز جازىپ قالعان ءسىڭلىمدى وندا- مۇندا حات جازىپ ىزدەسەم دە تاپپادىم. كوز الدىمداعى ءسابي بەينەسى دە جىلدار وتكەن سايىن كومەسكىلىپ بارادى. ءسىڭلىمنىڭ دۇنيەگە كەلگەن ۋاقىتى سوعىستىڭ الدىنداعى جىلدارى ەدى، مەنىڭ ءوزىم بالا ەدىم، سۋرەتكە دە تۇسپەپپىز. سونىڭ ءبارى وكىنىش. ءبىر ءۇمىت قانا ءالى كۇنگە ۇزىلمەي كەلەدى. ۇزىلسە مەن مىنا ومىردەن كوشكەن كۇنى عانا ۇزىلەتىن شىعار.. . ەندى ءسىڭلىمدى سوڭعى رەت ىزدەيمىن. كىم بىلەدى، تۋعان توپىراققا كەلۋىم دە سوڭعى شىعار.. . ***

قالتا تەلەفونىنا حابارلاما كەلىپ ءتۇستى. «رەسەي جەرىنە قوش كەلدىڭىز، ءسىز روۋمينگ ارقىلى سويلەسە الاسىز» دەگەن حابارلاما ەكەن. كەمپىر ۆاگوننىڭ تەرەزەسىنە ءۇڭىلدى. كارى جۇرەك دۇرسىلدەپ كەتكەندەي بولدى.

اۆتور: جادىرا شامۇراتوۆا