تاۋەلسىزدىك جىلدارى الماتىنىڭ ارحيتەكتۋرالىق كەلبەتى قالاي وزگەردى
تاۋەلسىزدىك جىلدارىنداعى الماتىنىڭ زاماناۋي ساۋلەت ونەرى تۋرالى ايتپاس بۇرىن ⅩⅩ عاسىر تاريحىنان سىر شەرتتى.
«1991-جىلعا قاراي الماتى بەكىتىلگەن باس دامۋ جوسپارى بار، ساۋلەتتىك انسامبلدەر، اسەم عيماراتتار، ساياباقتار، ماگيسترالدار مەن دامىعان ينفراقۇرىلىمى سالىنعان رەسپۋبليكانىڭ ەڭ نەگىزگى قالاسى بولدى.
1960-جىلداردىڭ ورتاسىنا دەيىن كازگورستويپروەكت (قازىرگى «KAZGOR») 35 جىل بويى قالانىڭ باس جوبالاۋشىسى بولدى. اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترى، ەسكى الاڭداعى ۇكىمەت ءۇيى، جازۋشىلار وداعىنىڭ عيماراتى، جوعارى وقۋ ورىندارى، مەكتەپتەر، تۇرعىن ۇيلەر جانە باسقا دا كوپتەگەن قۇرىلىستار 1930-جىلى قۇرىلعان وسى جوبالىق كومپانياداعى ساۋلەتشىلەردىڭ شىعارماشىلىق ەڭبەكتەرىنىڭ جەمىسى»، - دەيدى ساۋلەتشى.
ونىڭ ايتۋىنشا، الماتىدا اۋقىمدى قۇرىلىس 1960-جىلى باستالدى. جاڭا شاعىن اۋدانداردىڭ باتىس جاعىندا الەۋمەتتىك نىسانداردىڭ تولىق كەشەنى - بالاباقشالار، مەكتەپتەر، ساۋدا ورتالىقتارى مەن مادەنيەت جانە سپورت عيماراتتارى سالىندى.
«البەتتە، قالانىڭ ورتالىق بولىگىندە قايتا جاڭعىرتۋ جۇمىستارى قاتار جۇرگىزىلدى. باس جوسپارعا سايكەس سولتۇستىكتەن وڭتۇستىككە قاراي شىعىستان نازاربايەۆ داڭعىلىمەن، باتىستان جەلتوقسان كوشەسىمەن شەكتەسەتىن ورتالىقتىڭ ەسپلاناداسى توسەلدى.
1990-جىلعا قاراي ەسپلانادا دا بالالار مەن جاس وسپىرىمدەر تەاترى، ۇكىمەت ءۇيى (قازىرگى ق ب ت ۋ)، ت. جۇرگەنوۆ اتىنداعى اكادەميا، باس پوشتا، ورىس دراما تەاترى، ۇلتتىق كىتاپحانا، «جاڭا الاڭ» ءانسامبلى سالىندى. دوستىق داڭعىلىن قايتا جوندەۋ جۇمىستارى 1970-جىلى باستالدى. سونىڭ ناتيجەسىندە الماتى اباي مەن دوستىق داڭعىلدارىنىڭ قيىلىسىنداعى تاماشا قالا قۇرىلىسى ءبىلىمىنىڭ يەسى اتاندى. بۇل ساۋلەت انسامبلىندە قالانىڭ كورنەكتى عيماراتتارى - رەسپۋبليكا سارايى، «قازاقستان» قوناق ءۇيى، «ارمان» كينوتەاترى جانە بيزنەس ورتالىق كەشەنى قالا تۇرعىندارى مەن قوناقتارىنا جايلى كەڭىستىكتەر ۇيىمداستىرىلدى.
سونداي-اق دوستىق داڭعىلىنىڭ باستاۋ الاتىن وفيتسەرلەر ءۇيى بار پانفيلوۆشىلارعا ارنالعان مەموريالدىق كەشەنىن دە اتاپ وتكەن ءجون. اباي داڭعىلىنىڭ بويىندا ورتالىق ستاديون، سيرك جانە قازاق دراما تەاترى بوي كوتەردى، - دەپ ءتۇسىندىردى توقتار ەراليەۆ.
سپيكەر 1991-جىلعا قاراي الماتىدا نەگىزگى قالا قۇرىلىسى ساۋلەت ءانسامبلى قۇرىلعانىن اتاپ ءوتتى.
«تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتىڭ دانا، جىگەرلى، كوپۆەكتورلى ساياساتىنىڭ ارقاسىندا رەسپۋبليكا الەمدىك قوعامداستىققا قارقىندى تۇردە ينتەگراتسيالانا باستادى، ەلدە قولايلى ينۆەستيتسيالىق احۋال قالىپتاستى. 2000-جىلعا دەيىن شەتەلدىك كاسىپكەرلەردىڭ جايلى تۇرۋى ءۇشىن ەكى بەس جۇلدىزدى قوناق ءۇي - «راحات پالاس» جانە «انكارا» سالىنىپ جاتتى. ولار حالىقارالىق دەڭگەيدەگى سەرۆيستىك ينفراقۇرىلىمنىڭ دامۋىنا جول اشتى - تاۋارلار مەن قىزمەتتەردىڭ تانىمال برەندتەرى بار ساۋدا جانە ويىن-ساۋىق ورتالىقتارى بوي كوتەرىپ، شاعىن جانە ورتا بيزنەس اشىلىپ جاتىر.
ءبىز كاسىپكەرلەرىمىز بەن قۇرىلىسشىلارىمىزدىڭ تاجىريبەسى مەن تالانتىنا قۇرمەت كورسەتۋىمىز كەرەك. ولار كاسىبي تۇرعىدا جاقسى قارقىنمەن جاڭا ەكونوميكا مەن العا قويعان ماقساتتارعا بەيىمدەلدى.
«بازيس ا» «نۇرلى تاۋ» پوليفۋنكتسيونالدى كەشەنىنىڭ جوباسىنا كونكۋرس جاريالادى، ونى «KAZGOR» ديزاين اكادەمياسى جەڭىپ الدى.
قازىرگى ۋاقىتتا كەشەننىڭ 70 پايىزدان استامى پايدالانۋعا بەرىلدى. جالپى اۋدانى 300 مىڭ شارشى مەتر كەڭسە، تۇرعىن ءۇي، قىزمەت كورسەتۋ، ساۋدا ءۇي-جايلارى، ەكى دەڭگەيلى اۆتوتۇراعى بار «نۇرلى تاۋ» جاڭا عاسىردا باس جوسپاردىڭ تاريحي ەسپلاناداسىن اياقتايتىن نەگىزگى ساۋلەتتىك ءانسامبلى بولىپ تابىلادى.
قازىرگى ۋاقىتتا «ەسەنتاي» كەشەنىمەن جانە قارجى ورتالىعىمەن بىرگە قالانىڭ باس كىرەبەرىسى - ءال-فارابي بويىندا «ۆيزيت كارتوچكاسى» رەتىندە ۇسىنىلىپ وتىر»، - دەدى توقتار ەراليەۆ.
ساۋلەتشىنىڭ ايتۋىنشا، تاۋەلسىزدىكتىڭ 30 جىلىندا الماتىنىڭ قالا قۇرىلىسى پوليورتالىق باعىتقا يە بولدى.
«بۇل كەلەسى فاكتورلارعا بايلانىستى بولدى. قالا حالقىنىڭ سانى بۇگىندە 2 ميلليون تۇرعىنعا دەيىن ءوستى. مەگاپوليستەردىڭ الەمدىك تاجىريبەسىنە سۇيەنسەك، تاريحي ورتالىقتىڭ جۇكتەمەسىن ازايتۋ كەرەك. سونىمەن قاتار، قالانىڭ جاڭا اۋداندارىندا مادەني، ويىن-ساۋىق، سپورتتىق جانە الەۋمەتتىك نىساندار سالىنۋى ءتيىس. قازىرگى تاڭدا الماتى قالاسىنىڭ اكىمدىگى وسى باعىتتا جۇمىس ىستەپ جاتىر. ءبىر قۋانارلىعى، «ازيادا-2017» كومەكتەستى، قالانىڭ شىعىس جانە باتىس شەتتەرىندە زاماناۋي، الەمدىك دەڭگەيدەگى سپورت نىساندارى سالىندى، ونىڭ توڭىرەگىندە جاڭا تۇرعىن اۋداندار بوي كوتەرۋدە. الماتىنىڭ قولدانىستاعى شەكاراسىندا ونى قايتا قۇرۋ ءۇشىن ءالى دە كوپتەگەن رەزەرۆتەر بار. ەڭ باستىسى، قالا كەز كەلگەن اۋقىمدى جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋعا قابىلەتتى الەمدىك دەڭگەيدەگى دارىندى ساۋلەتشىلەرمەن، ديزاينەرلەرمەن، ينجەنەرلەرمەن جانە تاجىريبەلى قۇرىلىسشىلارمەن قامتاماسىز ەتىلگەن»، - دەپ تۇيىندەدى ءسوزىن توقتار ەراليەۆ.
