قازاقتىڭ ۇلتتىق سپورت ويىندارى

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - ۇلتتىق ويىندار - ۇلتىمىزدىڭ قۇندى مۇراسى.

قازاقتىڭ ۇلتتىق سپورتى مەن ويىندارىنىڭ بارلىعى حالىق جاپپاي قاتىناساتىن ويىندار قاتارىنا جاتادى. وسى ورايدا el.kz پورتالى م. تانىكەيەۆتىڭ «قازاقتىڭ ۇلت- سپورت ويىندارى» ەڭبەگىنە سۇيەنە وتىرىپ ۇلتتىق سپورت ويىندارىنىڭ پايدا بولۋى، دامۋى جونىندەگى مالىمەتتەرمەن ءبولىسۋدى ءجون سانادى.

رەسپۋبليكامىزدا جەرگىلىكتى حالىقتار تۇراتىن كولحوزدار مەن سوۆحوزداردىڭ بارلىعىندا ۇلتتىق سپورت پەن ويىندار كەڭىنەن تاراعان. ءبىراق، وقۋ- جاتتىعۋ جۇمىستارىن جانە كوپشىلىك قاتىساتىن سپورتتىق جارىستاردى ۇيىمداستىرۋدا ەداۋىر كەمشىلىكتەر بار. سپورتتىڭ ۇلتتىق تۇرلەرىمەن شۇعىلداناتىن سپورتشىلاردى ۇزبەي جاتتىقتىرۋ جولىمەن جەتىلدىرىپ وتىرۋ كەرەك. وعان قاراماستان سپورتشىلاردى ازىرلەۋ، جارىستاردى ۇيىمداستىرۋ جانە وتكىزۋ ىسىندە ۇستىرتتىك، كەزدەيسوقتىق ورىن الىپ كەلەدى. سپورتتىڭ ۇلتتىق تۇرلەرىنە تورەشى ۇيىمداستىرۋ ءىسى دە قاناعاتتانارلىق ەمەس.

قازاق س س ر مينيسترلەر سوۆەتى جانىنداعى فيزكۋلتۋرا جانە سپورت كوميتەتى جاساعان ەرەجەلەر ەسكىرىپ، «سپورتتىڭ حالىقتىق- ۇلتتىق تۇرلەرىنىڭ قىسقاشا جىيناعى» قالىڭ كوپشىلىككە جەتپەدى. مۇنىڭ ناتيجەسىندە وسى ۋاقىتقا دەيىن تورەلىك ەتۋدىڭ بەلگىلى ءبىر جۇيەسى جاسالماي كەلەدى.

بۇل سپورتتىڭ ۇلتتىق تۇرلەرىن دۇرىس باعىتپەن دامىتۋعا كەدەرگى كەلتىرىپ وتىر. سپورتتىق جارىستاردى ءوز ءىسىن جاقسى بىلەتىن، ازىرلىگى بار، كولحوزدىڭ، سوۆحوز بەن م س-تىڭ باسشىلارى رەسمي تاعايىنداعان ادامدار ۇيىمداستىراتىن بولسا ولار ساپالى وتەتىن بولادى. جارىستاردى وتكىزۋدە كەزدەيسوقتىققا جول بەرمەۋ ءۇشىن اۋداندىق فيزكۋلتۋرا كوميتەتتەرى مەن سەلولىق سپورتتىق قوعامدارى كولحوزدار مەن سوۆحوزدارعا، م س- تەرگە بولاشاق جارىستاردىڭ ەرەجەلەرىن كۇنى بۇرىن جىبەرىپ قويۋلارى كەرەك. بۇل مىندەتتى جەڭىلدەتۋ ءۇشىن ءبىز قازىر حالىق اراسىنا كوپ تاراعان سپورتتىڭ ۇلتتىق ءتۇرى مەن ويىندارىنىڭ كەيبىر تۇرلەرىنە انىقتاما بەرەيىك.

اۋدارىسپاق

اۋدارىسپاق - سپورتتىڭ ۇلتتىق تۇرلەرىنىڭ ىشىندەگى ەڭ ءبىر قىزىقتىسى. ول جارىسقا قاتىناسۋشىدان كۇشتى، سامداعايلىقتى، توزىمدىلىكتى، باتىلدىقتى، تاپقىرلىقتى، ات ۇستىندە ءوزىن جاقسى ۇستاي ءبىلۋدى تالاپ ەتەدى. اۋدارىسپاق، اتقا مىنگەن ەكى جىگىتتىڭ ءبىرىن- ءبىرى اۋدارىپ تاستاپ نە ەردەن جۇلىپ الۋ ءۇشىن شايقاساتىن ويىن.

وسى ۋاقىتقا دەيىن اۋدارىسپاقتى رەسمي جارىستاردا «سايىس» دەپ اتايدى. بۇل دۇرىس ەمەس. اۋدارىسپاق پەن سايىستىڭ اراسىندا ەداۋىر ايىرماشىلىق بار. قازىرگى كەزدەگى بار ەرەجەگە ساي اۋدارىسپاققا قاتىناساتىن ادامدار سالماقتارىنا قاراي ءۇش توپقا بولىنەدى. جەڭىل سالماق 64 كيلوگرامعا دەيىن، ورتا سالماق 80 كيلوگرامعا دەيىن، اۋىر سالماق 80 كيلوگرامنان جوعارىلار. اۋدارىسپاق ادەتتەگى سپورتتىق كۇرەسكە ەداۋىر ۇقسايتىن بولعاندىقتان سالماقتى ءۇش توپقا ءبولۋ جەتكىلىكسىز. سەبەبى كەي كەزدەردە سپورتشىلاردىڭ سالماعىنداعى ايىرماشىلىق 20 كيلوگرامنان اسىپ كەتەدى. بۇل جارىسقا قاتىناسۋشىلاردىڭ اراسىنداعى تەڭسىزدىكتى تۋدىرادى. سوندىقتان اۋدارىسپاقتاعى سالماقتى كەم دەگەندە بەس توپقا ءبولۋ كەرەك. اۋدارىسپاق ءۇشىن اتتى تاڭداپ الۋدىڭ ماڭىزى زور. وعان ءارى كۇشتى، ءارى شاپشاڭ اتتار كەرەك. ءىرى جانە بيىك اتتار اۋدارىسپاققا جارامايدى. سەبەبى ونىڭ ۇستىندەگى ادامدى وڭاي اۋدارىپ الۋعا بولادى.

بايگە

بايگە - قازاقتىڭ ات سپورتى ىشىندەگى ەل اراسىنا ەڭ كوپ تاراعان ءتۇرى. بايگە ۇزاققا شاباتىن - الامان بايگە جانە جاقىن جەرگە شاباتىن بايگە بولىپ بولىنەدى. بايگەنىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى قىرلى دوڭەسى بار تابيعي كەدەرگىلەر ارقىلى وتكىزىلەتىندىگىندە. بۇل سپورتشىلارعا تالاپتى كۇشەيتە تۇسەدى. اتقا شابۋشى تەك كۇشتى بولىپ قانا قويماي، اتقا جاقسى شابا جانە ءوز اتىنىڭ كۇشىن ءدال باعالاي ءبىلۋى كەرەك. ءبىراق سوڭعى كەزدەردە جارىستى تەگىس جەرلەردە نەمەسە يپپودرومداردا وتكىزەتىن بولدى. مۇنداي جاعدايدا قاشىقتىقتى ۇزارتادى. بايگەدە سپورتشىنىڭ تاكتيكالىق شەبەرلىگىنىڭ وراسان زور ماڭىزى بار. ءقوپ جاعدايلاردا اتى جۇيرىك جانە مىكتى سپورتشىلار ەمەس، جارىس جاعدايىن دۇرىس ءتۇسىنىپ، ءوزىنىڭ سايگۇلىگىنىڭ كۇشىن دۇرىس بىلە بىلگەن ادام ۇتىپ شىعادى.

جارىسقا اتتى دۇرىس ازىرلەۋدىڭ ماڭىزى زور. ەگەر ات جاقسى جاراتىلماسا بايگەدەن وزىپ شىعا المايدى. اتتى دۇرىس جاراتا ءبىلۋ جانە ونىڭ ەرەكشەلىكتەرىن اجىراتۋ تابىس كىلتى بولىپ تابىلادى.

قازاقتار ەجەلدەن وزدەرىنىڭ اتتى بايگەگە جاقسى جاراتا الاتىندىعىمەن كوزگە ءتۇسىپ كەلەدى. بۇلار تاجىريبەدە تالاي سىننان وتكەن ءتۇرلى ادىستەردى قولدانادى. بۇل ادىستەردى شامامەن ءۇش كەزەڭگە بولۋگە بولادى.

1) اتتى اياڭداتىپ، اندا- ساندا شوقىتا شاپتىرۋ. جالپى العاندا بۇل جاتتىقتىرۋدىڭ مىندەتى اتتى شيراتۋ بولىپ تابىلادى.

2) اتتى ءبىراز قاتتى شاپقاننان كەيىن ازداپ دەمالدىرىپ الۋ.

3) الدا بولاتىن بايگىنىڭ جاعدايىنا قاراي اتتى ۇزاققا قاتتى شاپتىرىپ، جاتتىقتىرۋ.

اتتى دۇرىس جاتتىقتىرىپ قانا قويماي سونىمەن بىرگە بايگەگە قوساتىن سايگۇلىكتى تاڭداپ الا ءبىلۋ كەرەك. جاقسى سايگۇلىكتەردىڭ مىناداي ەرەكشەلىكتەرى بولادى: ات كەۋدەلى بولسا ونىڭ جۇرەگى مەن وكپەسىنىڭ مىقتى ەكەندىگىن كورسەتەدى. شوقتىعى بيىك، تىرسەك سىڭىرلەرى جەتىلگەن، اياعى سومداي بەرىك بولۋى كەرەك. ەگەر اتتىڭ ءجۇرىسى جايلى بولسا ول ونىڭ ۇزاققا شاباتىندىعىن كورسەتەدى. قىسقاعا شاباتىن اتتار دەنەسى ءىرى، جاي جۇرگەندە جۇلقىنىپ، تىنىشسىزدانىپ تۇرادى. قازاقستاننىڭ سپورتتىڭ بۇل ءتۇرىن كەڭىنەن دامىتۋعا بارلىق مۇمكىنشىلىگى بار. جاقسى جىگىتتەر مەن تاماشا سايگۇلىكتەردى ءاربىر كولحوز بەن سوۆحوزداردان كەزدەستىرۋگە بولادى: رەسپۋبليكامىزدا جىلقى وسىرەتىن كوپتەگەن زاۆودتار دا بار. سوندىقتان دا قازاقستان تاياۋداعى ۋاقىتتىڭ ىشىندە ات سپورتى وركەندەگەن رەسپۋبليكالاردىڭ ءبىرى بولۋى كەرەك.

جامبى اتۋ

ساداق اتۋ - جەر شارى حالىقتارىنىڭ بارلىعىنا ەجەلدەن ءمالىم. ول ءقازىر دە سپورتتىڭ ءبىر ءتۇرى بولىپ سانالادى. ساداق اتۋدان رەسمي جارىستار ەۆروپا مەن ازيانىڭ ءبىرسىپىرا ەلدەرىندە وتكىزىلىپ، دۇنيە جۇزىندە ءبىرىنشى ورىن الۋ جارىستارى دا ۇيىمداستىرىلادى. دۇنيە جۇزىندە ءبىرىنشى ورىن الۋ جارىسى سوڭعى رەت فينليانديانىڭ استاناسى حەلسينكيدە وتكىزىلدى. ال بولاشاق جارىس سپورتتىڭ بۇل ءتۇرى حالىق اراسىنا كوپ تاراعان پراگادا 1957 -جىلى وتكىزىلەدى.

ساداق اتۋ ءبىر كەزدە قازاقستاندا دا كەڭىنەن تاراپ، سپورتتىڭ ۇلتتىق ءتۇرى رەتىندە بارلىق سپورتتىق مەرەكەلەردىڭ باعدارلاماسىنا ەنگىزىلەتىن. قازاق جىگىتتەرى وزدەرىنىڭ مەرگەندىكتەرىن، شەبەرلىكتەرىن كورسەتىپ ءتىپتى شاۋىپ كەلە جاتقان اتتىڭ ۇستىنەن قاراقشىعا ساداق وعىن ءدال تيگىزەتىن. ادەتتە جارىس وتكىزىلگەندە جامبىنى بيىك سىرىقتىڭ باسىنا قىستىرىپ قوياتىن. جامبىنى الۋ ءۇشىن ساداق وعىمەن كىلشىلبىردى قىيىپ ءتۇسىرۋ كەرەك بولاتىن. ايتكەنمەن سوڭعى كەزدەردە سپورتتىڭ بۇل وتە قىزىقتى ءتۇرى قازاقستاندا مۇلدە ۇمىت قالىپ كەلەدى.

ەگەر وزدەرىنىڭ ەسكى ءداستۇرىن قايتادان تۋدىرسا قازاقستان سپورتشىلارى دۇنيە ءجۇزىنىڭ تاڭداۋلى مەرگەندەرى مەن باسەكە تالاسا الار ەدى. رەسپۋبليكامىزدا سپورتتىڭ بۇل ۇلتتىق ءتۇرىن كەڭىنەن وركەندەتۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن تىڭعىلىقتى ۇيىمداستىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ، ساداق پەن ونىڭ وقتارىن كوپتەپ شىعارۋ كەرەك. ونسىز سپورتتىڭ بۇل ءتۇرى قاجەتتى دارەجەدە وركەندەي المايدى. ساداق اتۋدان حالىقارالىق ماسشتابتا وتكىزىلەتىن جارىستاردىڭ ەرەجەسىن ەسكەرە وتىرىپ، جارىستىڭ ەرەجەلەرىنە وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ كەرەك.

جاياۋ جارىس

جاياۋ جارىس - ويلى- قىرلى جەرلەردە وتكىزىلەتىن جاياۋ جارىس قازاق حالقىنا كوپتەن بەرى تانىس. بۇعان قاراماستان جارىستىڭ تۇرىنەن ەرەجە ءالى كۇنگە دەيىن ءبىر قالىپقا كەلتىرىلمەگەن. وسى ۋاقىتقا دەيىن جارىستى وتكىزۋدىڭ بەلگىلى ءبىر رەتى جوق. سوڭعى كەزدەردە جاياۋ جارىس رەسپۋبليكالىق سپارتاكيادالاردا سپورتتىڭ زاچەتتىق ءتۇرىنىڭ ءبىرى بولعاندىقتان ەداۋىر دۇرىس وتكىزىلىپ ءجۇر. جاياۋ جارىستىڭ كروستان ايىرماشىلىعى شامالى بولعاندىقتان كروستى وتكىزۋدىڭ ەرەجەسىنىڭ نەگىزگى ەلەمەنتتەرىن جاياۋ جارىسقا قولدانۋعا بولادى.

بۇل جارىستىڭ كەيبىر وزىندىك ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ، ەركەكتەر ءۇشىن 1000، 1500، 2000 جانە 2500 مەترلىك قاشىقتىقتاردى، ايەلدەر ءۇشىن 500، 800 جانە 1000 مەترلىك قاشىقتىقتاردى ۇسىنۋعا بولادى. ءجاسوسپىرىم جىگىتتەر مەن قىزداردىن 500، 800، 1000 جانە 300، 400، 500 مەتر جەرگە جارىسۋىنا بولادى. جارىستىڭ بۇل تۇرىمەن اسىرەسە 13-14 جاستاعى بالالار مەن قىزدار كوپ شۇعىلداناتىن بولعاندىقتان ولارعا 300 جانە 500 مەتر جەرگە دەيىنگى قاشىقتىقتاردىڭ كەز كەلگەنىن ۇسىنۋعا بولادى.

ءبىز ۇسىنىپ وتىرعان قاشىقتىقتار كروسس جارىستارىنىڭ ديستانتسيالارىنان ءبىراز كەم. مۇندا قازاقستاننىڭ سەلولىق جەرلەرىنىڭ جاعدايلارى مەن ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرىپ وتىرمىز. تاعى ءبىر ەسكەرەتىن جاعداي قازاق جاستارى وتە ۇزاق قاشىقتىقتارعا جارىسىپ ادەتتەنبەگەن. اۋىلداعى سپورتتىق مەرەكەلەردە جاياۋ جارىس ءتيىستى ورىن الۋى كەرەك. ەگەر جارىس ويلى- قىرلى جەرلەردەن وتكەن كۇننىڭ وزىندە ونىڭ مارەسى مەن سورەسى كوپشىلىك كوپ جينالاتىن كلۋبتىڭ، مەكتەپتىڭ، كولحوز باسقارماسىنىڭ الدىندا بولۋ كەرەك. سوندا سپورتتىڭ بۇل تۇرىنە قالىڭ كوپشىلىكتى قىزىقتىرىپ، تارتۋعا بولادى. جاياۋ جارىس جالپى دەنە شىنىقتىرۋدىڭ وتە قۇندى ءتۇرى بولىپ تابىلادى.

ول ادامدى كۇشتىلىككە، باتىلدىققا، توزىمدىلىككە، تاپقىرلىققا، جەرگىلىكتى جاعدايدى دۇرىس باعالاي بىلۋگە باۋلىيدى. جارىسقا ازىرلەنۋدىڭ ءوزى ادامنىڭ جۇيكە جۇيەسىن جەتىلدىرىپ، دەنەسىن شىنىقتىرادى. جاياۋ جارىس سپورتتىڭ باسقا تۇرلەرىنىڭ وكىلدەرى ءۇشىن دە جاتتىعۋدىڭ تاماشا ءتۇرى بولا الادى. ونى سپورتتىق جارىستاردان كەيىن شارشاعاندىقتى جويۋ ءۇشىن قولدانۋعا بولادى.

سپورتتىڭ بۇل قىزىقتى ۇلتتىق ءتۇرىن نەعۇرلىم كەڭىنەن دامىتۋ كەرەك. بۇل ءىستى دامىتۋ مەكتەپتەگى ءاربىر دەنە تاربيەسى ءپانىنىڭ وقىتۋشىسىنىڭ، كولحوز پرەدسەداتەلىنىڭ، متس جانە سوۆحوزداردىڭ ديرەكتورلارىنىڭ، كومسومول جانە فيزكۋلتۋرا كوميتەتتەرىنىڭ مىندەتى بولىپ تابىلادى.

جورعا جارىستىڭ ەرەكشەلىگى مۇندا اتتى شاپتىرماي تەك جورعالاتىپ وتىرۋ كەرەك. جورعالار ەكى ءتۇرلى بولادى. كەيبىر جىلقىلار وزدەرى تۋعاننان جورعا بولىپ تۋادى. ال كەيبىر جىلقىلاردى جاستايىنان جورعالاۋعا ۇيرەتەدى. ءبىراق، مۇنداي قولدان ۇيرەتكەن جورعالاردىڭ جورعاسى كەسەك، ءجۇرىسى جايسىز بولادى. جىلقىنى جورعاسى شىققان كەزدەن باستاپ، ياعني جاس كەزىنەن باستاپ تاربيەلەگەن ءجون. ايتپەسە جورعاسىن جوعالتىپ الۋى مۇمكىن. جورعا جارىسى جاقىن ارالىقتاردا عانا وتكىزىلەدى. ايتپەسە ات شارشاپ، شاۋىپ كەتۋى مۇمكىن.

جاقسى جورعالار جارىس كەزىندە ەش ۋاقىتتا شاپپايدى. ءۇش رەت شاۋىپ كەتكەن جورعا جارىستان شىعارىلىپ تاستالادى. ادەتتە جورعا جارىسقا قىزدار مەن ايەلدەر قاتىسادى. جورعا جارىس سپورتتىڭ ۇلتتىق تۇرلەرىنىڭ پايدالىسىنىڭ ءبىرى. ول ادامدى دەنە شىنىقتىرىپ، سپورتقا دەگەن، سونىڭ ىشىندە ات سپورتىنا دەگەن قۇمارلىعىن ارتتىرادى. ونىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى جورعا جارىس رەسپۋبليكامىزدىڭ سپورتتىق ومىرىنە قىزدار مەن ايەلدەردى كوپتەپ قامتۋعا جاعداي تۋعىزادى. بۇل وتە ماڭىزدى ءىس.

قازاقشا كۇرەس

قازاقشا كۇرەس - قازاقتىڭ ۇلتتىق سپورتىنىڭ تاماشا تۇرلەرىنىڭ ءبىرى. قازاقشا كۇرەستەن جارىس وكتيابر ريەۆوليۋتسياسىنا دەيىن جانە رەۆوليۋتسيادان كەيىن ءبىراز جىلدار سالماقتىق توپتارعا بولىنبەي وتكىزىلىپ ءجۇردى. بۇل وعان قاتىناسۋشىلاردىڭ اراسىندا تەڭسىزدىك تۋدىردى.

قازىرگى كەزدە قازاقشا كۇرەسكە قاتىناسۋشىلار سالماعىنا قاراي بەس توپقا بولىنەدى. ءبىراق ونىڭ ءوزى دە جەتكىلىكسىز. قازاقشا كۇرەس ەركىن كۇرەسكە وتە ۇقساس بولعاندىقتان مۇندا دا سالماقتىق توپتار ەركىن كۇرەستەگىدەي بولۋ كەرەك. سپورتتىڭ ۇلتتىق تۇرلەرىن مۇمكىنشىلىگىنشە قازىرگى كلاسسيكالىق تۇرلەرگە جاقىنداتا ءتۇسۋ، ولاردى ودان ءارى وركەندەتۋدىن جانە جەتىلدىرۋدىڭ نەگىزگى مىندەتتەرىنىڭ ءبىر. سپورتتىڭ ۇلتتىق تۇرلەرىن بۇل باعىتتا دامىتۋ ونى بۇرىنعىدان دا مازمۇندى جانە قىزىقتى ەتە تۇسەدى. بۇل اسىرەسە ەركىن كۇرەستىڭ تۇرەگەپ تۇرعاندا اياقتان شالاتىن جانە قولمەن بەلدەن تومەن ۇستاۋعا بولمايتىن ادىستەرىنە وتە جاقىن. قازاقشا كۇرەس ءۇشىن ءتىپتى ماڭىزدى.

مۇنداي ادىستەر ورىستىڭ، تاجىكتىڭ، قىرعىزدىڭ، ارمياننىڭ، گرۋزننىڭ تاعى باسقا حالىقتاردىڭ كۇرەستەرىندە بار. بۇل جاعداي قازاقشا كۇرەستىڭ تەحنيكاسىن، تاكتيكاسىن، جاتتىقتىرۋ ءادىسىن جەتىلدىرە تۇسۋگە مۇمكىنشىلىك تۋدىرادى. قازاقشا كۇرەستەگى ءبىر ەرەكشەلىك شالۋ جانە قايىرۋ سىياقتى ادىستەردىڭ وتە بايلىعىندا. مۇندا تۇرەگەپ تۇرىپ لاقتىرۋ نەمەسە جاتابەرىس تاستاۋ، بەلگە سالىپ لاقتىرۋ سىياقتى ادىستەرى دە قولدانىلادى. بۇل نەگىزگى ادىستەرگە پالۋان اياعىن ءجيى پايدالانادى.

EL. KZ