ولەڭنەن الىپ، ولەڭگە بەرگەن
سەبەبى ونىڭ جىرىندا دالا، كەڭ جايلاۋ، ارشانىڭ ءيىسى، قاراعايدىڭ قۋاتى، بۇلاقتىڭ مولدىرلىگى، سۋدىڭ پاكتىگى، كوڭىلدىڭ تازالىعى، جۇرەكتىڭ ءلۇپىلى بار ەدى. قازاقى قالىپتى، قايسار رۋحتى شىمىرلاتىپ جىبەرەردەي ولەڭ جازسا، سۇراعان راحمەت ۇلى جازسىن.
«سەن ماعان نەگە،
ۋ سىڭگەن كوزبەن قارايسىڭ؟
قارايسىڭ، سوسىن،
باستاعى قانعا تارايسىڭ.
قاباعىن تۇيگەن قاپ- قارا
ويعا ۇڭىلسەم.
ماسقارا تۇنگە مالشىنعان
مايدا ارايسىڭ.
قىرشىندى قيدىڭ قىل بۇراۋ
ارقان سالدىڭ دا.
مۇڭ جانىپ جاتىر
مۇقاندار ولگەن شالعىندا.
- كىسىمىن دەسەم.. .
- جىلقىسىڭ دەيسىڭ .. .
ەندەشە:
مىنەتىن بولساڭ كىسىنەپ
تۇرمىن الدىڭدا» .
مىنە، وسىلاي اقتارىلا توگىلىپ، بار ايتارىن جىرىمەن ايتقان اقىن، جازۋشى، تاريحشى سۇراعان راحمەت ۇلى - قازاق پوەزياسىنىڭ كورنەكتى وكىلدەرىنىڭ ءبىرى. بۇلاي دەۋىمىزگە ونىڭ ەكپىندى ولەڭدەرى مەن ويعا قۇرىلعان ماقالالارى، وقىرمان دەيتىن قازىنىڭ كوڭىلىنەن شىققان كىتاپتارى سەبەپ بولىپ وتىر.
ول بايان- ولگەي مەن استانا- الماتى اراسىن ولەڭمەن جالعاعان ادەبيەت ەلشىسى ىسپەتتى. بارىنە دانەكەر ونىڭ تۇما جىرلارى بولدى.
تالانت دەگەن ءتاڭىر بەرگەن نەسىبەنىڭ ءوزى كىم كورىنگەنگە توقتاي بەرمەيتىن سىڭايلى. سۇراعان راحمەت ۇلىنىڭ تالانتى جايلى، اقىندىق بولمىسى مەن ولەڭدەگى، ونەردەگى دابىسى، شابىسى جايلى وسىعان دەيىن اعا بۋىن اقىندار مەن قالامداستارى كوپ ايتتى. ارينە، ەستى وقىرماننىڭ پىكىرى ءبىر باسقا. ماڭىزدىسى دا سول.
«قىرباق قار ولەڭ
شۋماقتارىنداي،
مەيىرىمدى دالا كىرپىگى.
قازدىڭ قاڭقىلى ۇشادى
قالقىپ،
قۇنداقتاعى ۇلدان
اۋەنىن سانامدا ىركىدىم» .
اقىندىقتى تاقتان دا قىمبات كورەتىن ءور مىنەزدى جاندار بولادى. ولاردىڭ ارمانى، ماقساتى مەن مۇراتى تەك قانا ولەڭنىڭ ەنشىسىندە. ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىز دە - سول مۇددەنىڭ ىشىندە، ءتىپتى ۇنەمى ويدىڭ ىشىندە جۇرەتىن قالامگەر. ول بار مۇڭىن، تاعدىرىن ولەڭنەن تاۋىپ، ولەڭگە عانا سەرىك بولدى. ولەڭنەن الىپ، ولەڭگە بەردى. اسقاق ارمان، تازا جۇرەك، شىنايى ىنتىزارلىق ونى ولەڭنىڭ، ونەردىڭ جولىنان اداستىرعان جوق، قايتا الديلەپ بيىگىنە كوتەردى. سۇراعان اقىننىڭ ولەڭ قۇرلىسىندا قازىرگى جانە وتكەن اقىندارعا ۇقسامايتىن، وزىنە ءتان ستيلدىك ەرەكشەلىكتەر بار ەكەنىن دە ونىڭ ءور مىنەز جىرلارى، دالالىقتارعا ءتان اۋەنى ايتادى.
سۇراعان اقىن تۋرالى جازۋشى، عالىم مۇحتار ماعاۋين: «شىنىندا دا، سۇراعان - قازىرگى زامانعى قازاق پوەزياسىنىڭ الدىڭعى قاتارىندا تۇرعان تانىمال اقىن ەكەنى كۇمان تۋعىزباسا كەرەك. تابيعي دارىن عانا ەمەس، ۇتىمدى ىزدەنىس، تىنىمسىز ەڭبەك ناتيجەسى. بايىپتاپ قاراسام، جاڭا باستاعان جاس تالاپكەر سۇراعاننىڭ ۇلكەن ءبىر ارتىقشىلىعى جانە كەمىسكە اينالۋعا مۇمكىن شەتىن جاعدايى بولىپتى.
ارتىقشىلىعى - ەجەلگى تۇركى مەكەنى، بۇگىنگى موڭعول ۇلىسىندا، باياعى اباي زامانىنداعى، تۇرمىسى تابيعي، ءتىلى تازا، مىنەز- قۇلقى ناعىز ۇلتتىق سيپاتتى، ۋىزى شايقالماعان قازاق ورتاسىندا تۋىپ- ءوستى جانە ءبىرجولا قالىپتاستى. ىقتيمال كەمشىندىك - وسى وزگەشە ورتاداعى شالعاي جاعداياتتار ناتيجەسىندە توقىراۋعا ۇشىراۋ، ياعني رۋحاني ومىردە، تىنىم، ءبىلىم تارابىندا كەشەۋىلدەپ قالۋ قاتەرى بولاتىن. الايدا سۇراعان ءوزىنىڭ ءتاڭىر سىيلاعان تالابىنىڭ ارقاسىندا ۇلكەن قازاق جۇرتىنداعى تۇرعىلاستارىنان كەم تۇسپەي، ءتىپتى كەي رەتتەردە وزا شاۋىپ، زور بىلىككە جەتتى. بۇعان بۇگىنگى سۇراعان اقىننىڭ مازمۇندى، ويلى عانا ەمەس، تاقىرىپ تۇرعىسىنان جان- جاقتى، قۇرىلىمى مەن ءتۇر جاعىنان جاڭالىقتى ولەڭ- جىرلارى ناقتى كۋالىك بەرەدى.
قايتالاپ ايتايىق، سۇراعان راحمەت ۇلى - قازىرگى قازاق پوەزياسىنداعى ەڭ ەلەۋلى تۇلعالاردىڭ ءبىرى. سونىمەن قاتار الىمدى ادەبيەتشى جانە بىلىكتى تاريحشى رەتىندە دە جوعارى باعاعا لايىق. تەك سۇراعان عانا ەمەس، بۇگىنگى موڭعول ۇلىسىندا، قىتاي مەملەكەتىندە جاساپ جاتقان انا ءتىلدى قالامگەر اتاۋلى قازىرگى قازاق ادەبيەتىنىڭ كەڭ ءورىسىن، شىن مانىسىندەگى ۇلتتىق، ۇلكەن ادەبيەت ەكەنىن ايعاقتاي تۇسسە كەرەك. سونىمەن قاتار قادىم زاماندا تۇركى قاعاناتى قۇرامىندا بولعان، ورتا عاسىرلاردا شىڭعىس حاننىڭ الەمدىك يمپەرياسىن نەگىزدەگەن بابالار اۋلەتىنىڭ وشپەس رۋحى مەن كەيىنگىدە قازاق ورداسى اتالىپ، دەربەس تۋ كوتەرگەن اقىر تۇبىندە اۋەلگى اتىنان ايىرىلسا دا، بارلىق زوبالاڭنان امان ءوتىپ، تاۋەلسىز كۇنگە جەتكەن قازاق حالقىنىڭ ءبىرتۇتاس بىرلىگىنىڭ كورسەتكىشى. سۇراعان راحمەت ۇلىنىڭ الپىس جىلدىق مەرەيتويىنىڭ ىلگەرىندى- كەيىندى باسقا دا شارالاردان وزگەشە بولمىسىن وسى تۇرعىدان تانيمىن» ، دەپ اتالى ءسوز ايتىپ، اقىنعا شىنايى باعا بەرەدى. ايتسا ايتقانداي، سۇراعان اقىننىڭ باسقادان بولەك بولمىسى، مىنەزى، ونەرى ءبىزدىڭ ادەبيەت ءۇشىن، تاريح ءۇشىن ەلەۋلى.
«ارماندار كوگىمدى تىرنالاپ ۇشادى» دەيتىن اقىننىڭ ارمانى - ۇلتىم وزگەدەن كەم قالماسا، ونەرىمىز اسپانداسا، ولەڭ بارشا جۇرتتىڭ رۋحاني ازىعىنا اينالسا، ۇرپاقتار ەجەلگى اتا- بابالارىنىڭ جولىن قۋىپ، باقىتتى كۇن كەشىرسە دەيتىن رياسىز ءارى شىنايى ارمان ەكەنىندە داۋ جوق. اقىننىڭ ارمانى - شەكسىز ارمان. ال جىرى - قۇدىرەت!
دۇيسەنالى ءالىماقىن
egemen.kz
