شۇجىقتان شىققان شۋ
ماسەلە مىنادا. ۇلى بريتانيا 2015 -جىلى ەلدە رەفەرەندۋم وتكىزىپ، ەۋروپالىق وداقتان شىعۋ ماسەلەسىن حالىقتىڭ تالقىلاۋىنا ۇسىنعان ەدى. داۋىس بەرۋ ناتيجەسىندە قارت قۇرلىقپەن قوشتاسامىز دەگەندەر باسىم شىقتى. ءسويتىپ، اعىلشىندار ە و- دان شىعۋعا كىرىستى.
«برەكسيت» دەپ اتالعان بۇل پروتسەسس ۇزاققا سوزىلدى. ويتكەنى پالەنباي جىل ەتەنە ارالاسىپ كەتكەندىكتەن، ۇلى بريتانيا مەن ەۋروپالىق وداقتىڭ بايلانىسى تەرەڭ ەدى. ونىڭ ءبارىن رەتتەۋ، مامىلەگە كەلۋ وڭايعا سوقپايتىنى تۇسىنىكتى. اقىرى، 2021 -جىلعى 1 -قاڭتاردا ۇلى بريتانيا رەسمي تۇردە ەۋروپالىق وداقپەن قوشتاستى. ايتسە دە، شەشىلمەگەن ماسەلە كوپ ەدى. مىسالى، «برەكسيتتە» ءجيى تالقىلانىپ، ورتاق مامىلەگە كەلۋ قيىنعا سوققان تۇيتكىل - سولتۇستىك يرلانديا مەن يرلانديا اراسىنداعى شەكارا.
بۇل ءتۇيىننىڭ كۇردەلى بولعانى سونشالىق، ءالى كۇنگە دەيىن جالعاسىپ كەلەدى. ەۋروپانى قايتا شۋلاتقان شۇجىق شۋى دا وسى شەكاراعا بايلانىستى. ويتكەنى ولاردىڭ ءبىرى - وداق قۇرامىنداعى تاۋەلسىز مەملەكەت، تاعى ءبىرى ۇلى بريتانيانىڭ اكىمشىلىك ايماعى عانا. ءبىراق ەكى ەلدىڭ اراسىنداعى شەكارا قۇجات جۇزىندە عانا. ايتپەسە، حالىقتىڭ اۋىلى ارالاس، قويى قورالاس بولىپ كەتكەلى قاشان!
مىسالى، ءدال شەكارادا ورنالاسقان ەلدى مەكەننىڭ بريتانيالىق جاعى بەلكۋ، ال يرلانديالىق جاعى بلەكلايون اۋىلى دەپ اتالادى. ەكى ورتانى بەلكۋ وزەنى ءبولىپ جاتىر. اۋىلدىڭ تۇرعىندارى دا كوپ ەمەس. بەلكۋدە بەس جۇزگە جۋىق، بلەكلايوندا ءۇش جۇزگە جۋىق ادام بار. ەلدى مەكەندەگى جالعىز ەت دۇكەنى يرلانديالىق تاراپتا ورنالاسقان. ال شاشتاراز، شارۋاشىلىق دۇكەنى ۇلى بريتانيا اۋماعىندا تۇر. تۇماندى البيوندا مۇنداي ەلدى مەكەندەر جەتىپ ارتىلادى.
بۇل تۇيتكىلدى وڭتايلى شەشۋ ءۇشىن ەۋروپالىق وداق تا، ۇلى بريتانيا دا «بەلفاست كەلىسىمىن» ساقتاۋعا تالپىندى. ەستەرىڭىزدە بولسا، XX عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا يرلانديا ارالىندا قاقتىعىس ءورتى ورشىگەنى بەلگىلى. تارازىنىڭ ءبىر باسىندا يرلاند رەسپۋبليكالىق ارمياسى (IRA) يرلانديانىڭ بىرىگۋى جانە بريتانيالىق باسقارۋدى توقتاتۋ ءۇشىن كۇرەسسە، كەلەسى جاعىندا ۇلى بريتانيا قارۋلى كۇشتەرى مەن لوياليستەر تۇردى. قاقتىعىستىڭ ورشىگەنى سونشالىق، ادام ۇرلاۋ، پارتيزاندىق سوعىس، كەك قايتارۋ كۇندەلىكتى جاعدايعا اينالىپ كەتكەن- ءدى. شيەلەنىستى رەتتەۋ ءۇشىن 1998 -جىلى «بەلفاست كەلىسىمىنە» قول قويىلدى. سوعان سايكەس ەكى تاراپ تا قارۋلى قاقتىعىستاردى توقتاتىپ، 30 جىلعا سوزىلعان تەكەتىرەسكە نۇكتە قويدى.
تاراپتار وسى كەلىسىمدى ساقتاپ قالۋ ءۇشىن «برەكسيت» اياسىندا «سولتۇستىك يرلانديا پروتوكولىنا» قول قويعان- دى. اتالعان كەلىسىمگە سايكەس، سولتۇستىك يرلانديا مەن يرلانديا اراسىندا شەكارا بولمايدى، قۇجات تەكسەرۋ، كامەرالىق باقىلاۋ ورناتىلمايدى. ياعني، سولتۇستىك يرلانديا تۇرعىنى ( ۇلى بريتانيا ازاماتى) يرلاندياعا (ەۋروپالىق وداق قۇرامىندا) وتە قالسا، ەشقانداي كەدەرگى كورمەۋى ءتيىس.
سونداي- اق تاۋارلارعا دا سالىق سالىنبايدى. ءبىراق ۇلى بريتانيادان كەلەتىن ونىمدەر سولتۇستىك يرلانديا اۋماعىنا وتكەندە تەكسەرىلۋى ءتيىس. ويتكەنى ەۋروپالىق وداق ەرەجەسىنە سايكەس، قارت قۇرلىققا ۇيىمعا مۇشە ەمەس مەملەكەتتەن كەلەتىن ءسۇت، جۇمىرتقا سەكىلدى بىرنەشە تاۋار شەكارالىق تەكسەرۋدەن ءوتۋى ءتيىس.
سونىمەن قاتار ەو ەرەجەسىندە ىستالعان ەت ونىمدەرىن شەتەلدەن اكەلۋگە مۇلدەم تىيىم سالىنعان. پروتوكولعا سايكەس، سولتۇستىك يرلانديا بۇرىنعىداي ورتاق نارىق قۇرامىندا قالا بەرەدى. الايدا ۇلىبريتانيانىڭ تەرريتورياسى بولعانىنا قاراماستان، تۇرعىندار انگليا، شوتلانديا مەن ۋەلستەن كەلگەن شۇجىقتاردى جەي المايدى.
كەزىندە «برەكسيتتىڭ» قۇجاتتارىن رەتتەگەندە ءمان بەرمەدى مە، كىم ءبىلسىن، بوريس دجونسون باستاعان داۋنينگ ستريتتەگى شەنەۋنىكتەر «سولتۇستىك يرلانديا پروتوكولىنا» وزگەرىس ەنگىزۋدى كوزدەپ وتىر. ءبىراق بۇعان ەۋروپالىق وداق مۇلدەم قارسى.
اعىلشىندار سولتۇستىك يرلاندياعا ۇلىبريتانيادان ەنگەن تاۋارلارعا كەدەندىك تەكسەرۋ جاساۋدىڭ ءبارىن جويۋ قاجەت دەپ ەسەپتەيدى. سونداي- اق ەۋروپالىق وداقتىڭ پروتوكولداعى ءرولىن ازايتپاق. وعان قوسا، وڭىردە قوس باقىلاۋ رەجىمىن قوسقان ءجون دەپ سانايدى. وسىلايشا، ۇلى بريتانيا مەن ەۋروپالىق وداق ەرەجەلەرىنە ساي كەلەتىن تاۋارلار ەركىن اينالىمدا بولۋى ءتيىس دەپ ەسەپتەيدى.
دەگەنمەن بريۋسسەلدەگى اتقامىنەرلەر مۇلدەم كەلىسپەي وتىر. تاياۋدا ەۋروپالىق كوميسسيانىڭ ۆيتسە- پرەزيدەنتى ماروچ سەفوۆيچ مۇنى تاعى قايتالادى.
«تۋراسىن ايتقاندا، پروتوكولعا سۇيەنۋ ماسەلە ەمەس. كەرىسىنشە، بۇل - قولدا بار جالعىز شەشىم عانا. وعان سۇيەنبەۋ ماسەلەنى وزگەرتپەيدى، كەرىسىنشە ونى شەشۋگە ارنالعان تاسىلدەردى قۇرتادى»، دەدى ول سولتۇستىك يرلاندياعا بارعان ساپارىندا.
سەفوۆيچ مىرزانىڭ بۇلاي ايتۋىنىڭ سىرى مىنادا. وسىدان بىرنەشە كۇن بۇرىن سولتۇستىك يرلانديا اسسامبلەياسىنىڭ قۇرامىنداعى ەڭ ۇلكەن پارتيانىڭ ءبىرى - دەموكراتيالىق يۋنيونيستىك پارتيا (ديۋپ) پروتوكولعا وزگەرىس ەنگىزىلمەسە، ءوز مانداتتارىنان باس تارتاتىنىن مالىمدەدى.
قازىرگى تاڭدا ديۋپ اسسامبلەياداعى 90 مانداتتىڭ 28 ءىن يەمدەنىپ وتىر. سونداي- اق ەلدەگى مينيسترلەر كابينەتىندەگى 5 ورىن دا وسى پارتياعا تيەسىلى. الدا- جالدا يۋنيونيستەر ستورمونتتان كەتە قالسا، وندا باسقارۋشى كواليتسيا تارقايدى. ءسويتىپ، سولتۇستىك يرلانديادا جاڭادان اسسامبلەيا سايلاۋىن وتكىزۋگە تۋرا كەلەدى.
قىسقاسى، «برەكسيت» اياقتالعانىنا رەسمي تۇردە ءبىر جىلعا تاياعانىمەن، ونىڭ داۋى ءالى بىتەر ەمەس. پروتوكولعا سايكەس، كەي تاۋارلار 30-قىركۇيەككە دەيىن كەدەندىك تەكسەرۋدەن وتپەيدى. سودان كەيىن ۇلى بريتانيادان اكەلىنگەن ءونىمنىڭ ءبارى باقىلاۋعا الىنباق. وسىلايشا، سولتۇستىك يرلانديا ماسەلەسى كۇن تارتىبىنەن تۇسپەي تۇر.
egemen.kz
