شەراعا ايتقان شيرىعۋ
جارىقتىق مۇرتىن كوككە شانشىپ الىپ، قىنابىنان سۋىرىلعان جالاڭ قىلىشتاي ىزعارلى جۇزبەن: - «بايقايمىن، قازىرگى جاستار شيرىعۋدى بىلمەيدى، شيرىعا المايدى، ونداي قابىلەتتەن ايىرىلعان، بۇل قاسىرەت»، دەدى مارقۇم. قايسار قالامگەردىڭ وسى ءسوزى كوكەيىمدە جاتتالىپ قالىپتى. اسىرەسە، «شيرىعۋ» جايلى ايتقانى.
راسىندا، بۇگىنگى قازاق قوعامى شيرىعۋدى ۇمىتقان. جالپى، «شيرىعۋ» ۇعىمىنىڭ ۇلكەن الەۋمەتتىك ءھام رۋحاني ءمانى بار. باتىس سوتسيولوگتارى «پسيحيكالىق شيرىعۋ» دەگەندى العا تارتادى. ولارعا سەنسەك، بۇل جاعىمسىز قۇبىلىس، ياعني ادام بويىندا قورقىنىش، الاڭداۋشىلىق سەزىمدەردىڭ پايدا بولۋى دەيدى. ءبىراق شەرحان اعامىزدىڭ ايتىپ وتىرعانى بۇل ەمەس. شەراعا ايتقان شيرىعۋ مۇلدە باسقا.
ءوز باسىم قايماعى بۇزىلماعان، جايلاۋدان قىستاۋعا، كۇزەۋدەن كوكتەمەگە كوشىپ- قونىپ ءومىر سۇرگەن قازاقى قاۋىمنىڭ تۇلەگىمىن. ءالى ەسىمدە، جۇرت قويعا مىنەتىن اتتى اۋىلدىڭ ماڭىنا ارقانداپ ۇستايدى. اكەمنىڭ بەستى شىققان قۇلا اتى بار- تىن. ونى قويعا مىنەدى. مەنىڭ مىندەتىم - تاڭمەن تۇرىپ ارقانداۋلى اتتى الىپ كەلۋ. بىردە كۇندەگى ادەتىممەن ارقانداۋلى اتتى اكەلۋگە باردىم. سول كۇنى تاڭ اتقانشا ءسىبىر جاۋىن جاۋعان ەدى. قۇلا بەستى اينالا شاۋىپ ماڭىنا جولاتپادى. ونىڭ سىرتىندا ات بايلانعان قىل ارقان جاۋىن سۋىنا شيرىعىپ، شيەلەنىپ قالىپتى، شەشىلمەدى. مەنى سىرتتاي باقىلاپ تۇرعان اكەم جارىقتىق « ءاي، بالام، انداعى ات شيرىعىپ تۇر ەكەن، تيىسپە» دەدى. ءبىز بەيباق باتىرلار جىرىنان وقىعان «قوبىلاندى مىنگەن تايبۋرىل، شيىرشىق اتىپ وينايدى» دەگەن وسى ەكەن- اۋ دەدىك.
مەندەگى قيسىنعا كەلسەك، ىشكى قۋاتى تولعان وتتى جىلقى جاۋىن سۋىمەن شيرىعادى ەكەن. ارتىنان ءبىلدىم، كارى جىلقىلاردىڭ كوڭىلى سۋىپ، قۋاتى قايتقاندىقتان ولار شيرىقپايدى. دەمەك، شيرىعۋ جاس جىلقىعا ءتان بولىپ شىقتى. ۋاقىت وتە كەلە «شيرىعۋ» دەگەنىمىز ادامنىڭ ىشكى قۋاتى مەن بويداعى نامىستىڭ ويانۋى ەكەنىن ءبىلدىم. نامىسسىز ادام كارى جىلقى سياقتى ەشقاشان شيرىقپايدى.
كەيىن اتاقتى دوسپامبەت جىراۋدىڭ: «كۇن ءتۇن قاتسا جىبىمەس. مەن كۇلىككە قوسىمدى ارتقانمىن، كومبىدەي ارۋ جالارعا، كۇرەكتەي مۇزدى توڭدىرىپ، كىرمەمبەس اۋىر قولعا باس بولىپ، كۇڭىرەنىپ كۇن تۇبىنە جورتقانمىن.. .» ، دەيتىن بۇلا تولعاۋى بويداعى الاپات شيرىعۋدىڭ قۋاتىنان تۋعان دۇنيە ەكەنىن اڭعاردىم.
قازىرگى تاڭدا قازاق قوعامىندا شەراعام ايتقان شيرىعۋ جوق. جالپاق جۇرتتى دەندەپ العان نەمقۇرايدىلىق، بويكۇيەزدىك اسىرەسە، ۇلتتىق ءتىل مەن رۋح ماسەلەسىندەگى سالعىرتتىق، ناقتىراق ايتقاندا، جاپپاي قانات جايعان نامىسسىزدىق وسى شيرىعۋ جوعالعاندىعىنىڭ كەسىرى- اۋ دەيمىن. بويىندا رۋحى جوق ادام قالاي شيرىعادى. ويتكەنى، وندا مۇنداي قاسيەت جوق.
جەكە ادامدارمەن قاتار «قاۋىمدىق شيرىعۋ» دەگەن بولادى ەكەن. ەرتەدە جاۋعا اتتانعاندا نەمەسە ۇلكەن جورىق، الاپات شايقاس الدىندا ءسوزى وقتى، رۋحى مىقتى جىراۋلار جاساقتى شيرىقتىراتىن ءۇردىس بولعان. ايتالىق، قازاق قولى قان مايدانعا تۇسكەلى سايلانىپ تۇرعان ساتتە ابىلاي حاننىڭ ۇزەڭگىلەس سەرىگى ءتاتىقارا جىراۋ بيىك توبەنىڭ باسىنا شىعىپ الىپ: «قامىستىڭ باسى مايدا، ءتۇبى سايدا، جانىبەك شاقشاق ۇلى - بولات نايزا! الدىڭنان سۋ، ارتىڭنان جاۋ قىسقاندا، ەر جىگىتتىڭ ەرلىگى وسىندايدا. بوكەيدى ايت ساعىر مەنەن دۋلاتتاعى، دەرىپسالى، ماڭدايدى ايت قىپشاقتاعى! وزگە باتىر قايتسا دا، ءبىر قايتپايتىن، سارى مەنەن باياندى ايت ۋاقتاعى! اعاشتا، بيىكتى ايتساڭ، قاراعايدى ايت، جىگىتتە، ەرلىكتى ايتساڭ، بوگەمبايدى ايت! نايزاسىنىڭ ۇشىنا جاۋ مىنگىزگەن، ەمەنالى كەرەيدە ەر جابايدى ايت.. .» دەپ، قازاق باتىرلارىنىڭ رۋحىن شىڭداپ، كۇللى قوسىندى شيرىقتىرادى.
ءدال وسى سياقتى، ەرتەدە جەكپە- جەككە شىعاتىن باتىردى تاڭداعاندا كورەگەن قولباسشىلار مەن كوسەم بيلەر كوپتىڭ ىشىنەن شيرىعىپ، شيىرشىق اتىپ تۇرعان جىگىتتى قۇپ كورەتىن بولعان. مىسالى، «جانىبەك باتىر» جىرىندا قولباسشى قابانباي كاپىر- قىرعىز باتىرى سادىرمەن ايقاسۋعا: «شيىرشىق اتىپ شوقتاعان، قولىنا نايزا وقتى العان، تۇگى شىعىپ سىرتىنا، قاھارلانىپ توپتانعان.. .» جاس جىگىت جانىبەكتى تاڭداعانى سياقتى.
دەمەك شيرىعۋ دەگەنىمىز - نامىستىڭ وت الۋى ەكەن. بۇرىنىراقتا، داعىستاندىق داڭعايىر تۇلعا راسۋل گامزاتوۆتىڭ «ءتاڭىر تاۋلىقتاردى وتپەن شيرىقتىرعان، سول سەبەپتى ولار وجەت» دەگەنىن وقىعان ەدىم. سول سياقتى، اباي اتامىز دا بويدا كۇش، جۇرەكتە نامىسى بار جىگىت جايلى:
«قىرانشا قاراپ قىرىمعا،
مۇڭ مەن زاردى قولعا الار.
كەكتەنىپ نادان، زۇلىمعا،
شيىرشىق اتار، تولعانار» ، - دەدى ەمەس پە؟ !.
بەكەن قايرات ۇلى
egemen.kz
