ءداۋىر جادىگەرى
فوتودا ايگىلى ادۆوكاتپەن يىق تىرەستىرىپ تۇرعان سماعۇل اتامىز - تورعاي جۇرتىن ءۋالى سوزىمەن ۇيىتقان، ارۋاقتى توكە ءبيدىڭ بالاسى. شىن مانىندە، رۋى مەرگەن توكە بيدەن تاراعان ۇرپاقتارىنىڭ ءبارى اتا داڭقىنا لايىق بولعان. ايتالىق، ءبيدىڭ العاشقى بايبىشەسىنەن ورماعامبەت، نۇرماعامبەت، سماعۇل تاراسا، ەكىنشى انامىزدان كاكىمبەك پەن قامبار تۋعان. وسىنداعى ەسىمى ايتىلعان نۇرماعامبەت - 1864 -جىلى تورعايداعى ىبىراي التىنسارىن اشقان مەكتەپتىڭ تابالدىرىعىن اتتاعان العاشقى ون ءتورت بالانىڭ ءبىرى. ۇلى اعارتۋشى ىرگەسىن قالاعان ءبىلىم ورداسىنىڭ اشىلۋىنا توكە ءبيدىڭ ءوزى قولداۋ كورسەتىپ، قامقورلىق جاساعان. بۇل جايىندا تاريحي قۇجاتتاردا جازىلادى.
سماعۇل توكە ۇلى دا ىبىراي مەكتەبىندە وقىپ، ءوز زامانىنىڭ كوزى اشىق، وزىق ويلى ازاماتى اتانىپ، شۇبالاڭ بولىسىن ون ەكى جىل باسقارىپ، حالىقتىڭ العىسىنا بولەنگەن. جەرگىلىكتى ولكەتانۋشى، جۋرناليست قابىلاحات سەيداحمەتوۆتىڭ ايتۋىنشا، وتكەن عاسىردىڭ باسىندا بولىستىڭ اعايىندارى ءىستى بولىپ، ول ءىس ناسىرعا شاۋىپ، اقىرى، سماعۇل توكە ۇلى تۋىستارىن اقتاپ الۋعا سانكت- پەتەربۋرگكە بارىپ، ادۆوكات فەدور پليەۆاكومەن جۇزدەسىپ، بارلىق ءمان- جايدى تۇسىندىرەدى.
الىستان ات ارىتىپ كەلگەن قىر قازاعىنىڭ ءوتىنىشىن مۇقيات تىڭداعان ادۆوكات قىلمىستىق ىسپەن ءجىتى تانىسىپ، سونىڭ ناتيجەسىندە سوت ءىسى قايتا قارالىپ، تۇرمەگە قامالعان ادامداردى بوساتىپ الادى. بۇل وقيعا شامامەن 1904-1905 -جىلدارى بولعاندىقتان، ەكەۋى سۋرەتكە سول كەزدە تۇسسە كەرەك. بۇگىندە ءبىر عاسىردان اسا ۋاقىت بولعان كونە سۋرەتتەن ولاردىڭ بايىپتى، پاراساتتى تۇلعاسىن عانا ەمەس، سول ءداۋىردىڭ بەينەسىن اڭعاراسىز.
قيىن- قىستاۋ جىلدارى قازاقتارعا كوپ قايىرىمى تيگەن فەدور نيكيفوروۆيچ پليەۆاكو 1842 -جىلى ترويتسك قالاسىندا تۋعان. اكەسىنىڭ ۇلتى - ليتۆان، 1832 -جىلعى پولشاداعى پولياك كوتەرىلىسىنە قاتىسقانى ءۇشىن رەسەيگە، ونىڭ ىشىندە ترويتسك قالاسىنا جەر اۋدارىلادى. سوندا جۇرگەندە قازاق قىزىمەن تانىسىپ، شاڭىراق كوتەرگەن. كەيبىر دەرەكتەردە زاڭگەردىڭ اناسىنىڭ اتى ولمەسەك، ءبىر اۋقاتتى كىسىنىڭ قىزى بولعان دەيدى. ءبىراق قاراقشىلاردىڭ قولىنان اكە- شەشەسى قازا تاۋىپ، قىز جەتىم قالادى. ونى ورىس ايەلى تاۋىپ، باۋىرىنا باسىپ، ەكاتەرينا دەگەن ەسىم بەرەدى. كەيىن قىز بويجەتىپ، فەدوردىڭ اكەسىمەن كوڭىل قوسادى. پليەۆاكو ءومىرباياندىق ەڭبەكتەرىندە اناسىنىڭ قازاق قىزى ەكەنىن انىق ايتقان. بۇل جايىندا ورىس عالىمى ۆ. سموليارچۋكتىڭ «ادۆوكات پليەۆاكو» دەگەن كىتابىندا جان- جاقتى جازىلعان. جيىرما ەكى جاسىندا سوت لاۋازىمىنا تاعايىندالىپ، جيىرما ءتورت جاسىندا ادۆوكات بولعان تالانتتى تۇلعانىڭ سوزگە شەشەندىگىن جوعارى باعالاعان ورىستار ونى زاڭ سالاسىنىڭ «پۋشكينى» دەپ اتاعان.
ءبىر ايتا كەتەرلىگى، سماعۇل اتامىزدىڭ سانكت- پەتەربۋرگ قالاسىنا ەكى رەت جولى تۇسكەن. ءبىرىنشىسىن تاپتىشتەپ جازدىق. ەكىنشىسى، 1916 -جىلعى تورعايداعى ۇلت- ازاتتىق كوتەرىلىسىنە قاتىستى. ارينە، كوتەرىلىس ءبىر كۇندە «بۇرق» ەتە قالعان جوق. پاتشانىڭ «يۋن جارلىعى» شىققاننان كەيىن وسى ءوڭىردىڭ بەدەلدى بەس ازاماتىنىڭ ءبىرى رەتىندە سانكت- پەتەربۋرگكە بارىپ، پاتشا وكىمەتىنە تورعاي ۋەزى قازاقتارىنىڭ قارسىلىق حاتىن تاپسىرادى. الايدا قايتار جولدا ورىنبورعا ايالداعان سماعۇل توكە ۇلىن بيلىك جاندارمدارى ەبىن تاۋىپ قولعا ءتۇسىرىپ، ەسىل ەر سولاردىڭ قولىنان قاپيادا قازا تابادى. سۇيەگى ورىنبورداعى مۇسىلماندار زيراتىنا جەرلەنگەن.
ازامات ەسەنجول
egemen.kz
