اسۋرلار وركەنيەتى جايلى نە بىلەمىز؟
امەريكالىق ۇندىستەردىڭ، افريكالىق جانە اۋستراليالىق حالىقتاردىڭ اڭىزدارىندا، ريگۆەدەدە، «پۋرانداردا» (ەجەلگى اريلەردىڭ جازبا ەسكەرتكىشتەرى) باستاپقىدا جەردە جارتىلاي قۇدايلار «اسۋرلار» (ەجەلگى يران جازبالارىندا «احۋرلار»، گەرمان- سكانديناۆ تىلدەرىندە «استار»، گرەك ميفولوگياسى بويىنشا «تيتاندار») ءومىر سۇرگەندىگى ايتىلادى.
اسۋرلارمەن ءبىر مەزگىلدە اتلانتتاردىڭ وزگەرىسكە ۇشىراعان جەكەلەگەن حالىقتارىن باعىندىرعان مايمىلدار دا تىرشىلىك ەتكەن. تەك سولتۇستىك- امەريكالىق ۇندىستەردىڭ اڭىزدارىندا عانا ەمەس، اريلىقتاردى ءۇندىستانعا الىپ كەلگەن. سەيلوندى جاۋلاپ العان كەزدە مايمىلداردى اسكەرى رەتىندە پايدالانعان ۇلى اۋليە راما تۋرالى باياندايتىن ۆەدالىق دەرەكتەردە دە وسىلاي ايتىلادى. اتلانتتار وركەنيەتى جويىلعان كەزدە الىپتار وركەنيەتى پايدا بولعان. ونى بورەيلەر وركەنيەتى دەپ تە اتايدى. سەبەبى گرەك تاريحشىسى گەرودوتتىڭ مالىمەتتەرىنە قاراعاندا، ولار وزدەرىن وسىلاي اتاعان.
بۇگىندە «اسۋلار» (جەر تۇرعىندارى) اتاۋىنىڭ «قۇدايلار» ماعىناسىن بىلدىرەتىن سۋرا دەگەن ەجەلگى سانسكريتتىك سوزدەن شىققاندىعى انىقتالىپ وتىر. ۆەدالاردا ولاردى «مايا» اتالاتىن سيقىرلى كۇشكە يە جارتىلاي «قۇدايلار» دەپ تە اتايدى.
ەجەلگى بيوسفەرادا ادامدار ءىرى بولعان. سوندىقتان دا بۇگىندە الىپتار تۋرالى اڭىزدار بارلىق حالىقتا كەزدەسەدى. بىزگە جەتكەن جازبا دەرەكتەردىڭ بارىندە ولار جايلى ءجيى ايتىلادى.
اسۋرلاردىڭ قازىرگى كەزدەگىدەي اتموسفەرادا ءومىر ءسۇرۋى مۇمكىن ەمەس. ويتكەنى ولار ءوز سالماقتارىن كوتەرە الماس ەدى دەپ سانايدى فيزيك عالىمدار. مۇنداي پىكىر كۇماندى بولعانىمەن دە، ادام دەنەسىنىڭ گونيومەترياسىمەن العاندا، بويى 50 مەتر ادامنىڭ سالماعى 30 توننا، يىقتارى 12 مەتر بولۋعا ءتيىس.
قازىرگى زامانعى ادام ءوزىنىڭ سالماعىنىڭ جارتىسىنداي جۇكتى وپ- وڭاي كوتەرە الادى. اسۋرلار دا سونداي بولعان. مىسالعا، انگلياداعى ستوۋنحەندج سەكىلدى ءىرى قۇرىلىستاردى سالۋ ءۇشىن ادامدارعا كومەكتەسكەن دەيتىندەر دە بار. جەر بەتىندە ساقتالعان ءبىرقاتار سيكلوپتىق قۇرىلىستار بىزگە سولاردى تۇرعىزعان قۇرىلىسشىلاردىڭ قانداي بولعاندىعىنان حابار بەرگەندەي. بۇعان بايلانىستى ە. پ. بلاۆاتسكايا ء«جۇز قىرىق كولونناسى بار «كارناك« گيپوستيل سارايىنداعى كوپتەگەن دالىزدەردىڭ بىرىنە پاريجدەگى قۇداي انا سوبورى ەركىن سىيىپ كەتەر ەدى جانە توبەسىنە تىرەلمەي، زالدىڭ ورتاسىنداعى شاعىن ساۋلەت ۇلگىسىندەي- اق بولىپ كورىنەر ەدى» دەپ جازادى.
اسۋرلار وركەنيەتى شامامەن 5-10 ميلليون جىل ءومىر سۇرگەن، ياعني 100-200 ۇرپاق اۋىسقان. مۇنداي جالعاستىقتى ۇزاق ءومىر سۇرەتىن ادامداردىڭ «پروگرەسسيۆتى» وزگەرىستەرگە بەيىم ەمەستىگىمەن تۇسىندىرۋگە بولادى. ولاردىڭ وركەنيەتىنىڭ ادام قىزىعاتىنداي تۇراقتى ءارى جاسامپاز بولعاندىعى سوندىقتان دا.
ەگەر اسۋرلار 50-100 مىڭ جىل ءومىر سۇرسە، ولاردىڭ وركەنيەتى شامامەن 100 ميللياردتاي ادامعا جەتەر ەدى. ءبىراق ە. پ. بلاۆاتسكايا «پۋراندارعا» سىلتەمە جاساي وتىرىپ، ولار نەبارى 33 ميلليون بولعان دەسەدى. اسۋرلار جويىلعاننان كەيىن ولاردان بىرنەشە ونداعان مىڭ عانا قالعان. ولاي بولسا، ولاردىڭ قالالارى قايدا ورنالاسقان.
ۆەدالىق دەرەكتەرگە قاراعاندا اسۋرلاردىڭ اسپاندا ءۇش قالاسى بولعان: التىن، كۇمىس جانە تەمىر. ال قالعان قالالارى جەردىڭ استىندا ورنالاسقان. سول سەبەپتى جەر بەتىندە بۇل وركەنيەتتىڭ ءىزى قالماعان كورىنەدى. ولاردىڭ بۇكىل ءومىرى اسپانداعى قالالاردا، نە جەر استىندا وتكەن.
بيوسفەراداعى كوپتەگەن وسىمدىكتەردىڭ جويىلۋى كەيىننەن اسۋرلاردىڭ ۇرپاقتارىن ەتپەن ازىقتانۋعا ءماجبۇر ەتكەن. مۇنىڭ سوڭى اتلانتتار وركەنيەتى تۇسىندا كانيباليزمنىڭ بەلەڭ الۋىنا اكەلىپ سوققان. ادام جەگىش الىپتار تۋرالى اڭىزدار دا وسىدان شىققان.
