قىتايدا تانىمال بولعان وتانبەك ەڭسەحان ۇلى قازاق ساحناسىنان نەگە كورىنبەي كەتتى - انشىمەن سۇحبات
ول اڭگىمە بارىسىندا ءوزىنىڭ شىعارماشىلىق ومىرىندەگى قىزىقتى تۇستارىن ايتىپ بەرگەن بولاتىن. ءبىز سونى بۇگىن وقىرمان نازارىنا ۇسىنىپ وتىرمىز.
- وتانبەك ەڭسەحان ۇلى، ءسىز ونەر جولىن قالاي باستادىڭىز؟
- مەن ونەر جولىن ءبيشى بولىپ باستادىم. 1981 -جىلى تۋىپ-وسكەن جەرىم بۇراتالا موڭعول اۆتونوميالى وبلىسىنىڭ فيلارمونياسىنا ءبيشى بولىپ جۇمىسقا قابىلداندىم. ول مادەني وشاقتا 6 جىلعا جۋىق وسى كاسىپ بويىنشا جۇمىس اتقاردىم.
- ال انشىلىك ونەرگە قاشان بەت بۇردىڭىز؟
- 1986 -جىلى قىتايدىڭ تاريحي استاناسى سانالاتىن سيان قالاسىنداعى كونسەرۆاتوريانىڭ وكىلدەرى شىڭجاڭ ولكەسىنە وقۋشى قابىلداۋعا كەلدى. سوعان سىناق تاپسىرۋعا باردىم. قىتايدا اتاقتى سەگىز كونسەرۆاتوريا بار. سونىڭ ءبىرى - وسى شيان كونسەرۆاتورياسى بولاتىن. ولار جىلىنا ەكى-اق ستۋدەنت قابىلدايدى ەكەن. سول جىلعىسىن شىڭجاڭنان الۋدى جوسپارلاعان. سونىمەن 17-18 ميلليون حالقى بار شىڭجاڭنان 1800 گە جۋىق ۇمىتكەر باق سىنادى. سولاردىڭ اراسىنان ءارتۇرلى سىناقتان ەمتيحان تاپسىرا وتىرىپ 5 ۇمىتكەر سوڭعى اينالىمعا شىقتىق. سول بەس ۇمىتكەردىڭ دەنساۋلىعىن، جالپى ءبىلىمىن، نوتادان ساۋاتىن، قىتاي تىلىندەگى ءبىلىم دەڭگەيىن سارالاي كەلىپ، ەكى ۇمىتكەر سيان كونسەرۆاتورياسىنا قابىلداندىق.
بۇل جولعى سىناقتى ەڭ شەشۋشى ەمتيحانى قىتاي ءتىلى بولعانى ەسىمدە. سونىمەن قاتار، دۇنيەجۇزىنىڭ جانە قىتايدىڭ مۋزىكا تاريحى سياقتى ەمتيحانداردى دا تاپسىردىق. بۇنىڭ ءبارى كاسىبي جاقتاعى تاپسىرعان سىناقتارىمىز بولدى. ودان كەيىن جالپى بىلىمنەن مەكتەپ ءبىتىرۋشى وقۋشىلارىمەن بىرلىكتە تاعى مەملەكەتتىك ەمتيحان تاپسىردىق. ءسويتىپ، سول جولعى قيىن دا كۇردەلى ەمتيحانداردان دۋ لين دەگەن قىتاي قىز ەكەۋمىز ۆوكالدى ماماندىق بويىنشا وقۋعا تۇستىك.
- سول كەزدە ءسىزدىڭ باسەكەلەستەرىڭىزدىڭ دەڭگەيى قالاي بولدى؟
- ءوزىم ءبيشىمىن، ۆوكالدان نەمەسە قاندايدا ءبىر مۋزىكا سالاسىنان ساباق العان ەمەسپىن. اندا- مۇندا گيتارا مەن دومبىرا تارتقانىم بولماسا نوتادان دا حابارىم شامالى بولاتىن. ال سول كەزدە مەنىمەن بىرگە ەمتيحان تاپسىرعان ۇمىتكەرلەردىڭ كوبى مۋزىكالىق كوللەدجدەردى بىتىرگەن، مۋزىكانى دا، نوتانى دا جاقسى بىلەتىندەر ەدى. ولاردى كورگەندە باسىندا ەمتيحاننان وتەمىن دەگەن ءۇمىتىم وتە از بولدى. دەگەنمەن باعىم جانىپ قىتايداعى اتى ايگىلى كونسەرۆاتورياعا تۇسۋگە مۇمكىندىك الدىم.
- ءسىز سان ءتۇرلى سىناقتاردان سۇرىنبەي ءوتتىم دەدىڭىز. ول ەمتيحانداردىڭ ءبارى قازاقشا بولمايتىنى بەلگىلى. ءسىزدىڭ قىتاي ءتىلىن ءبىلۋ دەڭگەيىڭىز قانداي سوندا؟
- مەنىڭ سونداي جەتىستىككە جەتۋىمە قىتايشانى وتە جاقسى ءبىلۋىم دە سەبەپ بولدى دەپ ويلايمىن. راسىندا، بويىمداعى ءبىر ەرەكشەلىگىم بار - ءتىلدى تەز يگەرەمىن. مىسالى ۇيعىرشانى دا جەتىك بىلەمىن. ايتپەسە، مەكتەپتى قازاقشا وقىدىم. ءبىزدىڭ زامانىمىزدا مەكتەپتە قىتاي ءتىلىن شەتەل ءتىلى سياقتى كوپ ساباقتىڭ ءبىرى رەتىندە عانا وقىتىلدى عوي. اكەم مۇعالىم بولعاندىقتان سول كىسىنىڭ دەمەۋىمەن ءبىر جاعىنان كورشى- قولاڭدارىمىز قىتايلار مەن موڭعولدار بولعاندىقتان ورتاق ءتىل رەتىندە ءبارىمىز مەكتەپتەن تىس ۋاقىتتا ءبىر-بىرىمىزبەن قىتايشا سويلەسىپ وستىك. سونىڭ اسەرىنەن مەن مەكتەپتە وقىعان كەزدە دە قىتايشانى وقۋدا كوپ قيىندىق كورمەدىم. ءبىراق كونسەرۆاتورياعا وقۋعا تۇسكەندە سويلەۋدە ەش قينالماعانىممەن قىتاي يەروگليفىنە كەلگەندە قينالىپ قالدىم. سوندىقتان ءبىرىنشى جىلى وسى جاعىنا كوپ كۇش جۇمساۋىما تۋرا كەلدى. اتالعان وقۋ ورىنىندا تەك ۆوكالدى عانا وقىتپايدى ەكەن. قىتاي ءتىلى مەن ادەبيەتى، مادەنيەت ساباقتارىنىڭ ءارتۇرلى سالاسى ماماندىقپەن قوسا جۇرگىزىلەدى. ءوز ماماندىعىڭ بويىنشا قانشا مىقتى بولساڭ دا، باسقا ساباقتاردان ۇلگەرىمىڭ تومەن بولسا وقۋدان شىعارىپ جىبەرەدى. سودان قىتاي ءتىلىن تەرەڭدەتە وقۋىما تۋرا كەلدى.
- وقىعان ماماندىعىڭىز تۋراسىندا ازىراق توقتالىپ وتسەڭىز...
- ءيا، ۆوكاليست ماماندىعى بويىنشا وقىدىم. ءبىر قىزىعى 1986 -جىلعى ءان فاكۋلتەتىنە التى-اق ستۋدەنت قابىلداپتى. ولاردى دا «شەكەدەن شەرتىپ تۇرىپ» الادى ەكەن. ال سول 1986 -جىلعى فورتەپيانو فاكۋلتەتىنە بار جوعى جالعىز عانا ستۋدەنت قابىلدانعان. ورتالىق قىتايداعى بۇل اتاقتى كونسەرۆاتوريا ەمتيحان تاپسىرعان نەشە مىڭداعان ۇمىتكەردىڭ ىشىنەن تەك ءبىر بالانى عانا وقۋعا لايىق دەپ شەشكەن...
- ءوز ۇستازىڭىز تۋرالى دا ايتا كەتسەڭىز.. .
- مەنىڭ ۇستازىم جەتپىس جاستاعى پروفەسسور ايەل كىسى ەدى. ءوزى بەيجىڭ كونسەرۆاتورياسىن بىتىرگەن ەكەن. ونىڭ ۇستازى ماسكەۋ كونسەرۆاتورياسىن وقىپتى (1950-شى جىلدارى). ول كىسى 1986 -جىلعى ستۋدەنتتەردەن تەك مەنى عانا وقىتتى. باسقا جىلدىقتاردان دا سولاي ءبىر- ءبىر عانا ستۋدەنتتى تاڭداپتى. مىسالى كونسەرۆاتوريادا ون ءمۇعالىم بولسا ولار ءبىر جىلدىقتان تەك بىردەن عانا تاڭداپ الاتىن. ءسويتىپ، 1990 -جىلى اتالعان وقۋ ورىنىن قىزىل ديپلوممەن ءبىتىردىم.
- وقۋ بىتىرگەن سوڭ قايدا جۇمىسقا تۇردىڭىز؟
- بىتىرگەن سوڭ شىڭجاڭ ولكەلىك مادەنيەت باسقارماسىنا قاراستى بۇقارالىق مادەنيەت بولىمىنە جۇمىسقا ورنالاستىم.
- ءوز ماماندىعىڭىز بويىنشا ما؟
- جوق، ءانشى بولا المادىم. بۇگىنگى تىلمەن ايتقاندا اكىمشىلىك قىزمەتكە تۇردىم. كاسىبي ءانشى ەمەس، تەك سىرتتاي عانا ءانشى بولىپ ءجۇردىم. ءبىراق، اراسىندا تەلەۆيزيا كونسەرتتەرىنە شاقىرىلىپ تۇردىم.
- ۇلكەن ساحناعا شىققاندا ەڭ ءبىرىنشى ورىنداعان ءانىڭىز تۋرالى ايتىپ بەرسەڭىز...
- ەڭ ءبىرىنشى ورىنداعانىم - ءوز ءانىم «اناجان» ەدى. ءسوزىن جازعان بالاپان راباتوۆ.
- ءسىزدىڭ ءوزىڭىزدىڭ نەشە اۆتورلىق ءانىڭىز بار؟
- «اناجان»، «جاس ارۋ»، «جاۋاپ»، «قارا كوزىم» دەگەن ءتورت ءاننىڭ اۆتورىمىن. ول كەزدە مەن اكىمشىلىكتە وتىرعاندىقتان ءبىر جىلدا تەك ناۋرىز مەرەكەسىندە عانا ءان ايتىپ ءجۇردىم. ەندى نەگە ءانشى بولا الماي قالدىڭ دەپ سۇرامايسىڭ با؟ بىزدە ۇرىمجىدە شىڭجاڭ فيلارمونياسى بار عوي. سوعان جۇمىس ىزدەپ باردىم. ولار مەنىڭ قازاق ەكەنىمدى بىلگەن سوڭ بۇل فيلارمونياعا قازاقتاردى الا المايمىز. سەن التايعا، ىلەگە ءيا بولماسا شاۋەشەككە بار. بىزگە ۇرىمجىگە قازاقتار كەرەك ەمەس دەپ شىعارىپ سالدى. ول كەزدە زامان سولاي بولدى. ءسويتىپ، ول جەردەن جۇمىس تابا المادىم. ۇلكەن قالادا تانىس- ءبىلىسىم جوق. اقىرى ويلانا كەلىپ، نار تاۋەكەل دەپ سول كەزدەگى قازاقتان شىققان جوعارى لاۋازىمدى باسشى ءجانابىل سىماعۇل ۇلىنا بارايىن دەپ شەشتىم. مەنىڭ ءوز تۋعان جەرىمە قايتقىم كەلمەدى. سەبەبى ق ح ر قۇرىلعان (1949ج) 40 جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى قىتايدا تۇراتىن ءبىر جارىم ميلليوننان استام قازاقتان بار-جوعى 3-4 ادام عانا كونسەرۆاتوريا ءبىتىرىپتى. سودان ءجانابىل اعانى ىزدەپ باردىم. ول كەزدە جانەكەڭ شىڭجاڭنىڭ ەڭ جوعارى لاۋازىمدى تۇلعاسى بولعان سوڭ قابىلداۋىنا جەتۋ دە قيىن ەدى عوي. ايتەۋىر، ءساتى ءتۇسىپ كابينەتىنە كىرۋ باقىتىنا يە بولدىم. ءجانابىل اعامىز سول جەردە وتىرىپ بار ماسەلەمدى شەشتىرىپ بەردى. جانەكەڭنىڭ ارقاسىندا جاڭاعى مەنى جۇمىسقا الماي قويعانداردىڭ ۇستىنەن قارايتىن اكىمشىلىك قىزمەتكە جۇمىسقا كىرىسىپ كەتتىم. سودان ول جەردە 8-9 ايداي جۇمىس ىستەگەن سوڭ قازاقستاننان بىرنەشە ونەر قايراتكەرى ۇرىمجىگە وقۋشى قابىلداۋعا باردى. ول كەز سوۆەت وداعى ءالى ىدىراماعان ۋاقىت ەدى. ءجانابىل اعانىڭ باس بولۋىمەن «ۇرىمجىدەن قازاق تەاترىن اشۋ كەرەك» دەگەن باستاما كوتەرىلدى. ول ءۇشىن بۇرىن ونەر ۋنيۆەرسيتەتتەرىن بىتىرگەن 10 شاقتى تالانتتى جاستى قازاقستاننان وقىتۋ جوسپارلانىپتى. ءسويتىپ، ۇرىمجىگە وقۋشى قابىلداۋعا كاۋكەن كەنجەتايەۆ پەن ەسىم سەگىزبايەۆ اعا ەكەۋى باردى. توقان سماعۇل، تىلەۋبەك قوجان، ەرمۇرات زەيىپحان، سەرىك اۋباكىر، جانار سىندى ونشاقتى جاس قازاقستانعا كەلىپ وقىدىق. 1991 -جىلى كەلىپ، 1995 -جىلى وقۋ ءبىتىرىپ قايتتىق.
- قازاقستاندا قاي وقۋ ورنىنان وقىدىڭىزدار جانە ساباق العان ۇستازدارىڭىز كىمدەر بولدى؟
- ونەر اكادەمياسى مەن قازىرگى قۇرمانعازى اتىنداعى قازاق ۇلتتىق كونسەرۆاتورياسىنان ءبىلىم الدىق. ونەر اكادەمياسىنداعى ۆوكالدان ۇستازىم كاۋكەن كەنجەتايەۆ اعا بولدى. ال كونسەرۆاتوريادان بەكەن جىلىسبايەۆ اعادان ساباق الدىم. سول جىلدارى شاھماردان اعادان دا ساباق الىپ ەدىم. ال اكتەرلىك شەبەرلىكتەن ونەر اكادەمياسىنان ءبىلىم الدىق. بىرنەشە سپەكتاكلدەردە دە وينادىم.. . وسى جاقتان وقۋ ءبىتىرىپ شىڭجاڭعا قايتقان سوڭ ۇرىمجىدە قازاق تەاترى اشىلماي قالدى. سول سەبەپتى وقۋ بىتىرگەن تۇلەكتەر ءارتۇرلى سالاعا جۇمىسقا كەتتى. ءجانابىل اعا زەينەتكەرلىككە شىقتى دەگەندەي. ال، مەن بۇرىنعى اكىمشىلىكتەگى جۇمىسىمدا قالدىم.
- ءسىز سول كەزدەردە ءان بايقاۋلارىنا قاتىسىپ تۇردىڭىز با؟
- قىتايدا ءارتۇرلى دەڭگەيدەگى ءان بايقاۋلارى ءوتىپ تۇرادى. مەن سولارعا قاتىسىپ تۇردىم. الايدا ىستەپ جاتقان جۇمىسىم فيلارمونيا ەمەس اكىمشىلىك قىزمەت بولعان سوڭ بايقاۋلارعا اۋەسقويلار قاتارىندا قاتىسۋىما تۋرا كەلدى. ايتا كەتۋىم كەرەك، قىتايداعى 1,5 ميلليون قازاقتىڭ ىشىندە ەكى كونسەرۆاتوريا بىتىرگەن مەن عانا ەكەنمىن. بۇل دا بولسا قۇدايدىڭ ماعان بەرگەن باعى بولۋى كەرەك. قازاقستاندا جۇرگەندە ونەر اكادەمياسى مەن قاتار قازىرگى قۇرمانعازى اتىنداعى كونسەرۆاتوريادان دا وقىدىم. دەگەنمەن سول كەزدەگى تالاپ بويىنشا ماعان تەك ونەر اكادەمياسىنىڭ ديپلومى بەرىلدى.. .
سونىمەن قىتايعا بارعان سوڭ شىڭجاڭ ولكەسى بويىنشا جىل سايىن وتەتىن ءان بايقاۋىندا بەس جىل قاتارىنان ءبىرىنشى ورىندى الىپ تۇردىم. سويتە تۇرا كاسىبي ءانشى رەتىندە فيلارمونيالارعا جۇمىس سۇراپ بارسام شتات جوق دەپ ەشقايسىسى مەنى قاتارلارىنا قوسپادى. اقىرىندا 1999 -جىلى شاڭحايداعى ءبىر دوستارىمنىڭ ۇسىنىسى بويىنشا قىزمەتىمدى تاستاپ سول جاققا كەتپەك بولدىم. ءدال سولاي دەپ جوسپارلاپ جۇرگەندە شىڭجاڭ كولەمىندە وتكەن ءبىر مەگا- بايقاۋعا قاتىسىپ تاعى دا باس جۇلدەنى جەڭىپ الدىم. سول سىيلىقتى ماعان تاپسىرىپ تۇرعان ولكەلىك ۇيىمداستىرۋ باسقارماسىنىڭ ءبىرىنشى باسشىسى مەنىڭ قىزمەتتى تاستاپ كەتكەلى جۇرگەنىمنەن حاباردار ەكەنىن ايتىپ: «شاڭحايعا كەتكەلى ءجۇر ەكەنسىڭ، مەنى ەكى كۇن كۇتە تۇرشى» دەدى. وسى سوزدەن كەيىن ەرتەسىندە ولكەلىك ەڭ ۇلكەن فيلارمونيانىڭ باستىعى شاقىرتتى. بارسام بۇدان بۇرىن مەنى ماڭىنا جولاتپاي جۇرگەن باستىعى جۇمىسقا قابىلداۋ تۋرالى شەشىم شىعارىپ قويعانىن ايتتى. ءسويتىپ، ول ماعان بۇدان بۇرىن العان سىيلىقتارىڭنىڭ ءبارىن الىپ كەل دەدى. ولكە دارەجەسىندە باس جۇلدە العان 5-6 سىيلىعىمدى، سوسىن بۇكىل قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسى بويىنشا وتكەن ءان بايقاۋىندا العان ءبىر التىن، ءبىر كۇمىس جۇلدەلى ماراپاتتارىمدى الىپ كەلدىم. بۇنداي جوعارى ماراپاتتاردى كورگەن فيلارمونيا باسشىلىعى مەن ولكەلىك ۇيىمداستىرۋ باسقارماسى جەدەل جينالىس اشىپ ماعان ءبىر اپتانىڭ ىشىندە «ق ح ر- نا ەڭبەك سىڭىرگەن مادەنيەت قايراتكەرى» دەگەن مەملەكەتتىك سىيلىقتى الىپ بەردى. ويتكەنى مەنىڭ جەتكەن جەتىستىكتەرىم سونداي اتاق الۋعا ابدەن لايىقتى بولعان ەدى. ولكەلىك فيلارمونياعا قالاي جۇمىسقا تۇردىم، سودان باستاپ دۇنيەجۇزىنىڭ 39 مەملەكەتىنە گاسترولدىك ساپارمەن بارىپ قايتتىم.
- سول ساپارلاردا قانداي اندەر ايتىپ ءجۇردىڭىز؟
- الەمنىڭ قاي ەلىنە بارسامدا نەگىزىنەن «سارى جايلاۋ» مەن «سارى دالا» دەگەن ەكى ءاندى ورىنداپ ءجۇردىم. سودان 2005 -جىلى ەۋروپاداعى سەگىز مەملەكەتكە كونتسەرت قويىپ كەلگەن سوڭ، مەنىڭ ويىم بۇزىلدى. مەن نە ءۇشىن ۇرىمجىدە تۇرۋىم كەرەك، نەگە مەن قىتايدىڭ استاناسى بەيجىڭگە بارمايمىن. قىتاي مەملەكەتىنىڭ ۇلتتىق فيلارمونياسىندا جۇمىس ىستەسەم قايتەدى دەگەن وي كەلدى. سول كەزگە دەيىن قىتايدىڭ ۇلتتىق فيلارمونياسىندا قازاق انشىسىنەن ەشكىم جۇمىسقا تۇرماپتى. بيشىلەر بولعان. ولار - ءانۋار ءنۇسىپ ۇلى اعامىز بەن شۇعىلا ساپارعالي قىزى. نە بولسا دا بارىپ باعىمدى سىناپ كورەيىن دەگەن شەشىم قابىلدادىم. سول جەردە ون ءۇش جاسىنان بەرى ءبيشى بولىپ جۇمىس ىستەگەن ءانۋار اعامىزعا حابارلاسىپ، فيلارمونياعا بارىپ ەمتيحان تاپسىرعىم كەلەتىنىن، ەگەر قابىلداپ جاتسا سوندا جۇمىس ىستەيتىن ويىم بارىن ايتتىم.
قىتايدا مەملەكەتتىك شتاتپەن بەيجىڭگە جۇمىسقا ورنالاسۋ ءۇشىن پروفەسسورلىق دارەجەڭ نەمەسە مەملەكەتتىك دەڭگەيدە العان اتاعىڭ بولۋ كەرەك. ايتپەسە مۇمكىن ەمەس. اسىرەسە ءبىزدىڭ فيلارمونيانىڭ شارتى سولاي. ال مەندە ول تالاپتار دايىن. سودان بارىپ ەمتيحان تاپسىردىم. مەنىڭ اندەرىمدى تىڭداعان سوڭ ون بەس كۇنگە جەتپەي بەيجىڭدەگى ۇلتتىق فيلارمونيادان شاقىرتۋ كەلدى. ال ۇرىمجىدەگى فيلارمونيانىڭ باسشىلىعى جۇمىستان كەتۋ تۋرالى وتىنىشىمە قول قويۋدان مۇلدە باس تارتتى. ءبىر جىلعا تاياۋ ۋاقىت رۇقسات ەتپەي قويدى. بەيجىڭنەن كەلگەن شاقىرتۋدىڭ زاڭ بويىنشا ءبىر جىلدىق قانا قۇنى بار. ەگەر ءبىر جىل ىشىندە كەلمەسەڭ ول قۇجات كۇشىن جويادى.
سونىمەن نە كەرەك، سوڭىندا تاعى دا ءجانابىل اعادان كومەك سۇرايىن دەگەن وي كەلدى. ول كەزدە جانەكەڭ زەينەتكەر. سوعان قاراماستان ءبىر قايىرى بولاتىنىن ءبىلدىم.. .ۇيىنە باردىم. شاقىرتۋدىڭ ۋاقىتى بىتۋگە 2-3 كۇن عانا قالعان. ەندى «ەكى كۇننەن كەيىن ماعان جىبەرگەن قۇجات كۇشىن جويعالى تۇر» دەپ ءجانابىل اعاعا ايتتىم. ول ۋاقىتتا ءجانابىل اعانىڭ ورىنىنا اسحات كەرىمباي اعا شىققان بولاتىن. مەنىڭ ءسوزىمدى تىڭداعان سوڭ ءجانابىل سماعۇل ۇلى: «بالام، سەن قازىر اسحاتقا بارىپ ايت. ەگەر ولار قول قويماسا ماعان كەل مەن قولىمدى قويامىن»، دەدى. اسحات اعاما باردىم. مەنىڭ بۇيىمتايىمدى ەستىگەن سوڭ اسەكەڭ: «ولار نەگە جىبەرمەيدى، ءبىر قازاقتىڭ بالاسى بەيجىڭدە تۇرىپ ءان شىرقاسا بولماي ما ەكەن؟! اكەل قاعازىڭدى»، دەپ قول قويىپ بەردى. سونىمەن الىپ ۇشىپ شىڭجاڭنىڭ مادەنيەت باسقارما باسشىسىنا باردىم. ول كىسى رەنجي وتىرىپ قول قويىپ بەردى. دەرەۋ بەيجىڭگە تارتتىم.
بارعان سوڭ مەملەكەتتىك فيلارمونيانىڭ كادر بولىمىندەگىلەر مەنىڭ 43 جاستا شىڭجاڭنان بەيجىڭگە اۋىسىپ كەلگەنىمە تاڭ قالدى. ويتكەنى بۇنداي جاستاعى ادامداردىڭ ولكە، ايماقتاردان بەيجىڭگە كەلۋى وتە سيرەك كەزدەسەتىن جاعداي نەمەسە بولماعان ەكەن. ول جەرگە بارعان سوڭ بەيجىڭدىك نوپاسقا (قالالىق تۇراقتى تىركەۋ) تۇردىم.
ءبىراق، مەملەكەتتىك شتاتقا كىرۋ دەگەن ۇلكەن پروبلەما بولىپ شىقتى. ويتكەنى مەنىڭ الدىمدا باسقا وڭىردەن كەلىپ، تەك ەڭبەك كەلىسىمشارتىمەن جۇمىس ىستەپ، شتات الا الماي جۇرگەن 21 ادام بار ەكەن. 22-بولىپ مەن تۇردىم. سودان ءبىر اي كولەمىندەگى ۋاقىتتا فيلارمونيا باسشىسى مەنى كەڭسەسىنە شاقىردى. ول: «سەنىڭ الدىڭدا الدى 30 جىل، ارتى 5 جىل بولعان، شتاتتىڭ كەزەگىن كۇتىپ جۇرگەن كاسبي ءانشى، بيشىلەر بار. سولاردىڭ بارىنە قاراماستان ۇكىمەت ساعان قول قويدى» دەپ تۇر. ءبىر اي بولماي جاتىپ ەڭ سوڭىندا كەلگەن ماعان مەملەكەتتىك شتاتتى بەرە سالدى. شىنىمدى ايتسام، وزىمدە تاڭ- تاماشا بولدىم.
- 30 جىل كۇتكەندەرگە قاراماي، كەلگەنىنە 30 كۇنگە تولماعان سىزگە سونداي كوڭىل ءبولۋى نەدەن بولدى؟
- ۇكىمەت ناتيجەگە قاراپ وتىر عوي. مەنىڭ ءبىر جارىم ميلليارد حالقى بار ەلدەگى ەڭ ۇلكەن ءان بايقاۋىندا العان ءبىر التىن مەن ءبىر كۇمىس مەدال جانە مەملەكەتتىڭ دارەجەدەگى «ەڭبەك سىڭىرگەن مادەنيەت قايراتكەرى» دەگەن اتاقتارىمنىڭ پايداسى ءتيىپ كەتكەن ەكەن. ال مەنىڭ الدىمداعىلاردا ونىڭ بىرەۋى دە جوق.
- جالپى ونەر جولىڭىزدا ءوزىڭىزدى «جولى اشىق» ءانشىمىن دەپ ايتا الاسىز بە؟
- جوق، مەن جولى اشىق ءانشى بولا المادىم. ءسىز ويلاڭىزشى ون جىل از ۋاقىت پا؟ ارينە از ەمەس. مەن كونسەرۆاتوريانى ءبىتىرىپ كەلە سالىپ، كاسىبي انشىلەر جۇمىس ىستەيتىن فيلارمونيانىڭ ەسىگىنەن قاراي المادىم. سونشاما جىلدار بويى بەكەردەن بەكەر اكىمشىلىكتە وتىرىپ قالدىم. ءبىراق سوعان قاراماستان، اراسىندا ەبىن تاۋىپ ءۇنتاسپالارىمدى شىعارىپ، تەلەۆيزيا كونتسەرتتەرىنە، فەستيۆالدارعا قاتىسىپ تۇردىم. ونەر ادامى ءۇشىن ءوز كاسىبىنە ەش قاتىسى جوق جەردە جۇمىس ىستەۋدىڭ ازابىن باسىنان وتكەن ادام عانا تۇسىنەدى. ال ۇرىمجىدەگى فيلارمونياعا بارسام، جوعارىدا ايتقانىمداي جوقتى سىلتاۋ ەتىپ جۇمىسقا المادى...
- سونىمەن بەيجىڭدە قانشا ۋاقىت جۇمىس ىستەدىڭىز؟
- 2006 -جىلى 1-قاڭتاردا بەيجىڭگە جۇمىسقا باردىم. 2008 -جىلى قاڭتاردا حاينان ولكەسىندە ەلباسىمەن كەزدەستىم. ول كىسى سول جاققا بارعاندا قوياتىن كونسەرتكە شاقىرتتى. كونسەرتتىڭ سوڭىندا نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى مەنىڭ قازاقستانعا كەلۋىمە ۇسىنىس جاسادى. ەلباسى ايتقان سوڭ بىردەن كەلىسىم بەردىم.
- ەلباسىمەن ءبىرىنشى كەزدەسۋىڭىز بە؟
- جوق، ەكىنشى رەت. ونىڭ الدىندا ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ ورتالىعى اقتاۋ قالاسىندا وتكەن كونسەرتتە ءبىرىنشى رەت ەلباسىن كورىپ، امانداسقان ەدىك. ول كەزدە وبلىس اكىمى قىرىمبەك كوشەربايەۆ اعامىز مەنى بەيجىڭنەن ارنايى شاقىرتىپ، ءبىر- ەكى ءان ايتىپ بەرۋىمدى وتىنگەن ەدى. قىرىمبەك اعامىز مەن ورىنداپ جۇرگەن اندەرىمدى تىڭداپ كورىپ، جاقىندا ەلباسى اقتاۋعا كەلگەندە «وتانبەك بىرنەشە ءان ورىنداپ بەرسە» دەپ ۇسىنىس تاستاپتى. ماعان بۇل ۇسىنىستى ورىنباسارلارى حابارلاسىپ ايتقان سوڭ بەيجىڭنەن اقتاۋعا ۇشىپ كەلدىم...
- سونىمەن قازاقستانعا قاشان كەلدىڭىز؟
- 2008 -جىلى كەلدىم، ەلباسى حايناننان قايتار كەزدە قاسىندا بىرگە جۇرگەن كومەكشىلەرى ماعان بىرنەشە تەلەفون نومەردى بەرىپ، ەلگە بارعان سوڭ وسىلارعا حابارلاس دەدى. قازاقستانعا كەلە سالىپ حابارلاستىم. ەرتەسىندە استانا جاققا كەلۋىم كەرەك ەكەنىن ايتىپ، بارعان سوڭ استانانىڭ سول كەزدەگى اكىمى اسقار ماميننىڭ قابىلداۋىنا باراسىڭ دەدى. ءسويتىپ، اسقار ۇزاقباي ۇلىنىڭ قابىلداۋىندا بولىپ، ءوز وتىنىشىممەن جانە ول كىسىنىڭ قولداۋى بويىنشا استانا قالاسى اكىمدىگىنىڭ مەملەكەتتىك اكادەميالىق فيلارمونياسىنا جۇمىسقا ورنالاستىم.
- استانا قالاسى اكىمدىگىنىڭ مەملەكەتتىك اكادەميالىق فيلارمونياسىندا قانشا ۋاقىت جۇمىس ىستەدىڭىز؟
- ءۇش جىل قىزمەت ىستەدىم. قىتايدا تۋىسشىلاپ جۇرگەندە سول جاقتاعى شىڭجاڭ قازاق تەلەۆيزياسىنان ماعان ارنايى ءوتىنىش كەلىپ ءتۇستى. «ناۋرىز مەرەكەسىنە وراي ايگىلى وپەرا ءانشىسى مايرا مۇحامەد قىزى ەكەۋىڭ بىرلەسىپ شىعارماشىلىق كونسەرت بەرسەڭدەر» دەدى. قازاقتىڭ ۇلتتىق مەيرامىنا وراي بولعان سوڭ مەن بىردەن كەلىستىم. ءسويتىپ، مايرا ەكەۋمىز بىرلەسىپ تەلەۆيزايا كونتسەرتىن قويدىق. سول كونسەرتتى وتكىزۋىم قازاقستانداعى جۇمىستان شىعۋىما سەبەپ بولدى. «سەن ءبىزدىڭ زاڭ ەرەجەگە باعىنباي ءوزىڭ جەكە كونسەرت وتكىزىپ اقشا تاۋىپ ءجۇر ەكەنسىڭ، سوندىقتان جۇمىستان بوساتتىق» دەدى فيلارمونيا باسشىسى. ايتا كەتۋىم كەرەك، نەگىزىندە تەلەۆيزيا كونتسەرتىنەن اقشا تۇسپەيدى. مەن سولاي جۇمىستان كەتتىم...
- ودان كەيىن نە ىستەدىڭىز؟
- جۇمىستان شىعىپ قازاقستاندا جۇرگەندە، تاعى دا ۇرىمجىدەگى قازاق تەلەۆيزياسى مەنىمەن اقىلداساتىن جۇمىستارى بارىن ايتىپ شاقىردى. ولار: «قىتاي جانە قازاق تەلەۆيزيا تاريحىندا بولماعان «كۇمىس كومەي» دەگەن ءان بايقاۋىن وتكىزەيىك دەپ وتىرمىز، سوعان سەن جاۋاپتى بولىپ ىستەپ بەرە الاسىڭ با» دەپ سۇرادى. مەن ويلانا كەلە ولاردىڭ ۇسىنعان جوباسىن جۇرگىزۋگە كەلىستىم. ءبىراق بۇل تەلەۆيزيالىق جوبانىڭ بۇكىل قارجىسىن ءوزىمىز تابۋىمىز كەرەك بولدى. شىڭجاڭ تەلەارناسى تەك ءتۇسىرىپ، تاراتىپ بەرۋ عانا قولدارىنان كەلەتىنىن ايتتى. سول «كۇمىس كومەي» ءان بايقاۋىن اپتاسىنا ءبىر رەتتەن وتكىزىپ وتىردىق. اتالعان جوباعا قاجەتتى قارجىنى اقشاسى بار بارلىق تانىس-بىلىستەرگە ايتىپ ءجۇرىپ، سەگىز ايدان سوڭ 2 جىلدا ءبىر وتەتىن مادەني تەلەجوبا جاسادىق. وعان ءوز قالتامنان دا اقشا شىعارىپ وتىردىم. ءبىراق سول «كۇمىس كومەي» ءان بايقاۋى باستالا سالىسىمەن، وتىز جىلدان بەرى حالىق سانى از بولعان سوڭ كورىلىم جاعىنان ارتتى قالىپ كەلە جاتقان قازاق تەلەارناسى بۇكىل شىڭجاڭ بويىنشا رەيتينگىدە ءبىرىنشى ورىنعا ءبىر-اق شىقتى. بۇل نەگىزىنەن قازاقشا ءان بايقاۋى عوي، اراسىندا ازداعان قىتايشا، يتاليان اندەر ايتىلعانى بولماسا. ەڭ قىزىعى، سول ءان بايقاۋى وتكەندە بۇنى تەك قازاقتار عانا ەمەس، قىتاي، ۇيعىر، دۇڭگەن سەكىلدى باسقا ۇلتتاردا جابىلىپ قارايدى ەكەن. بۇل شىندىق. جوبامىز قىتايدىڭ تەلەۆيزيا تاريحىنداعى رەكورد جاڭارتتى. كەيىننەن قىتايلار مەن ۇيعىرلار تۋرا وسى جوبانىڭ ۇلگىسى بويىنشا ءان بايقاۋىن وتكىزە باستادى...
- سونىمەن قازاقستانعا ەكىنشى رەت قاشان قايتىپ كەلدىڭىز؟
- سول جوبادا ءتورت جىلعا كەلىسىمشارتقا وتىرعانبىز. كەلىسىمشارت اياقتالعان كۇننىڭ ەرتەسىندە قازاقستانعا ۇشىپ كەتتىم. 2016 -جىلدىڭ سوڭعى ايلارى بولاتىن. كەلگەن سوڭ بىردەن ازاماتتىققا تاپسىرىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتى دەگەن مارتەبەلى اتاققا يە بولدىم...
- ءسىزدىڭ كوپتەگەن تىڭدارماندارىڭىزبەن كەزدەسكەنىمدە «وتانبەك ەڭسەحان ۇلى نەگە ۇلكەن ساحناعا شىقپاي ءجۇر» دەپ جاتادى. وسى سۇراققا جاۋاپ بەرسەڭىز...
- مەن ءبىر مىسال ايتايىن، باياعىدا استانا قالاسى (قازىرگى نۇر-سۇلتان) اكىمدىگىنىڭ مەملەكەتتىك اكادەميالىق فيلارمونياسىندا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن ءۇش جىل ۋاقىتتىڭ ىشىندە ەكى- اق رەت عانا ساحناعا شىعىپ ءان ايتىپپىن. ءبىرى اۋىلدا، ەندى ءبىرى ەلورداداعى داۋلەت سپورت سارايىندا. ال سوڭعى كەلگەننەن بەرى ءارتۇرلى سەبەپتەرمەن ۇلكەن ساحناعا شىقپادىم.
كوپتەگەن كونسەرتتەرگە شاقىردى. بارسام جوقتى سىلتاۋ ەتىپ ساحناعا شىعارماي قويدى. بۇل ءبىر ەمەس ءتورت، بەس رەت قايتالاندى. ءتىپتى، ەلباسىنىڭ الدىندا ءان ايتاسىڭ دەپ تە شاقىرىپ الىپ، ساحنانىڭ ارت جاعىندا 3-4 ساعات وتىرعىزىپ، شىعارماي قويدى... سوسىن جاس بولسا الپىسقا تاياپ قالعاندا ءوز قازاعىممەن جاعالاسىپ قايتەمىن دەپ ساحناعا شىقپاي كەتتىم. قازىر ونەر ورتالىعىن اشىپ، بالالار تاربيەلەيىن دەگەن جوسپارلارمەن ءجۇرىپ جاتقان جايىم بار. ول ورتالىعىمىز جاقىن كۇندەرى اشىلادى دەپ جوسپارلاپ وتىرمىز.
- سۇحباتىڭىزعا راقمەت!
سۇحباتتاسقان بەيسەن سۇلتان ۇلى
