ستراتەگ جولى: تۇڭعىش پرەزيدەنت مۋزەيىنىڭ استانا زالىنان فوتورەپورتاج
قىسقا مەرزىمدە ەلوردا قارقىندى دامىپ كەلە جاتقان، زاماناۋي قالاعا اينالدى، وندا جاڭا عيماراتتارمەن قاتار بۇگىنگە دەيىن ساقتالعان تاريحي نىسانداردى كورۋگە بولادى.
قازاقپارات ءتىلشىسى ەلوردانىڭ پايدا بولۋى مەن دامۋ تاريحى تۋرالى تۇڭعىش پرەزيدەنت مۋزەيىنىڭ «ستراتەگ جولى» زالىنان فوتورەپورتاج ۇسىنادى.
تۇڭعىش پرەزيدەنت مۋزەيى سول جاعالاۋداعى جاڭا عيماراتتا ورنالاسقان. وندا ەلوردانىڭ دامۋىن تاريحي قۇجاتتار مەن فوتوسۋرەتتەردەن بولەك، LED- ەكراندار ارقىلى كورۋگە بولادى، وندا قالانىڭ كارتاسى: جول توراپتارى، ەلوردانىڭ باستى كورىكتى جەرلەرى مەن ەلەمەنتتەرى ۇسىنىلعان.
زالدىڭ ورتاسىندا 2030 -جىلعا دەيىنگى پوليتسەنترلىك قالانى دامىتۋ جوسپارى، جول توراپتارى، ۆەلوسيپەد باعدارلارى، سونداي-اق استانانىڭ اۋىسۋ تاريحى، باس جوسپاردى قۇرۋ تۋرالى مالىمەتتەر بار. ارينە، قازىرگى ەلوردا بوس جەردە پايدا بولعان جوق. 1998 -جىلى ەسىل ارحەولوگيالىق ەكسپەديتسياسىنىڭ جەتەكشىسى كەمەل اقىشەۆ ورتاعاسىرلىق بوزوق قالاشىعىن اشتى.
بۇل قالانىڭ تاريحى تەرەڭگە بويلايتىنىن دالەلدەيدى. بوزوق ۇلى جىبەك جولى تارماقتارىنىڭ توعىسىندا ورنالاسقاندىقتان، اكىمشىلىك بيلىك ورتالىعى، قولونەر مەن حالىقارالىق ساۋدانىڭ شوعىرلانعان جەرى بولدى. 1830 -جىلى مۇندا اقمولا بەكىنىسى سالىندى. ۋاقىت وتە كەلە ادامدار اقمولانىڭ اينالاسىنا قونىستانا باستادى. ەلدىمەكەنگە قالا مارتەبەسى 1862 -جىلى بەرىلدى. سوعىستان كەيىنگى جىلدارى ك س ر و ۇكىمەتى تىڭ جانە تىڭايعان جەرلەردى يگەرۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى. وسى كەزدەن قالا ءومىرىنىڭ جاڭا كەزەڭى باستالدى. قالا قارقىندى دامىپ، 1961 -جىلدان 1992 -جىلعا دەيىن تسەلينوگراد دەپ اتالدى.
اقمولا رەسپۋبليكانىڭ سولتۇستىگىندەگى ەسىل وزەنىنىڭ كەڭ القابىنداعى مەملەكەتتىڭ نەگىزگى ەكونوميكالىق ورتالىقتارى مەن ارتەريالارىنا جاقىن ورنالاسقان، ورتا ازيانىڭ بارلىق ءىرى قالالارىمەن تەمىرجول جانە اۆتوموبيل قاتىناسى بار ءىرى كولىك تورابى بولدى. ال 1994 -جىلى 6-شىلدەدە ق ر جوعارعى كەڭەسى ەل استاناسىن الماتىدان اقمولاعا اۋىستىرۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى.
قازاقستان استاناسىنىڭ اقمولاعا كوشىرىلۋى قالا دامۋىنىڭ جاڭا پاراقتارىن ا مۋزەيدە فوتوسۋرەتتەن نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ 1997 -جىلعى 11-جەلتوقساندا جاڭا استانانىڭ باس جوسپارىمەن تانىسقانىن كورۋگە بولادى.
تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ يدەيالارى ەلوردانىڭ ساۋلەتتىك كەلبەتىندە كورىنىس تاپتى. زال كورمەسىندە نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ بولاشاق ساۋلەت تۋىندىلارىن سىزعان ەسكيزدەرى قويىلعان.
نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قالا قۇرىلىسىن دامىتۋعا جانە جاڭا ەلوردا قۇرۋدىڭ قالا قۇرىلىسى جوباسىن ىسكە اسىرۋعا قوسقان زور ۇلەسى ءۇشىن قازاقستان قالا قۇرىلىسى وداعىنىڭ التىن مەدالىمەن ماراپاتتالعان. وعان قوسا، ەلباسىعا سىيلانعان ق ر قۇرىلىسشىلار قاۋىمداستىعىنىڭ «قازاقستاننىڭ باس قۇرىلىسشىسى» قالاقشاسى دا مۋزەيگە قويىلعان.
1998 -جىلى 10-ماۋسىمدا قازاقستان استاناسىنىڭ حالىقارالىق تۇساۋكەسەرى ءوتتى. تۇساۋكەسەر قۇرمەتىنە ەستەلىك مەدال شىعارىلدى. ال 1998 -جىلدىڭ 10-جەلتوقسانىندا نۇرسۇلتان نازاربايەۆقا قالانىڭ سيمۆولدىق كىلتى تابىس ەتىلدى. ۇلكەن زالدا ەلوردا رامىزدەرىنە ارنايى ورىن بولىنگەن. 2008 -جىلى ەلوردانىڭ ەلتاڭباسى بەكىتىلدى. ونداعى باستى ەلەمەنت - بايتەرەك پەن شاڭىراقتى بىرىكتىرۋ بولدى. بۇل كوركەمدىك شەشىم قالانىڭ بەلگىسى مەن ەلدىڭ سيمۆولىن بىرىكتىرەتىن زاماناۋي قازاقستاننىڭ دامۋ ۆەكتورىنىڭ بەينەلەدى.
زالدىڭ ورتاسىندا «قالانىڭ دامۋى» مەپپينگ شوۋى كورسەتىلەدى. شوۋ جەر شارىنداعى استانامىزدىڭ ورنىن كورسەتۋدەن باستالىپ، ءداستۇرلى كىلەم بەينەسىمەن جالعاسادى. كىلەم - قالانىڭ كورىنىسى.
كىلەمنىڭ «سۋ»، «قورعان»، «كول» نەمەسە «تاباق» اتتى ارحيتەكتونيكاسى قازاق حالقىنىڭ ميفوپوەتيكالىق كونسەپتسياسىن بىلدىرەدى.
ياعني، «قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالاعان» زاماننىڭ «ماتەريالدانعان» كورىنىسى. ال 1999 -جىلى قازاقستاننىڭ جاڭا استاناسى يۋنەسكو- نىڭ شەشىمىمەن «بەيبىتشىلىك قالاسى» اتاعىنا يە بولدى. ەلوردا قۇرىلعان ساتتەن بەرى كوپ نارسە وزگەردى. بىرتە- بىرتە زاماناۋي ينفراقۇرىلىم دامي باستادى، جاسىل ساياباقتار سانى كوبەيدى، جاڭا ءزاۋلىم عيماراتتار ەسكىلەرىن الماستىردى.
الايدا قالانىڭ وڭ جاعالاۋىندا تاريحي عيماراتتار ءالى دە ساقتالعان. وسى ورايدا زال ىشىندەگى مەديا- ۇستەلدە مۇراعاتتىق قۇجاتتار، فوتو جانە ۆيدەو ماتەريالدار، باس قالانىڭ «وتكەنى مەن بۇگىنى» ۇسىنىلعان. وندا پلانشەت كومەگىمەن ەلوردانىڭ ساۋلەتتىك نىساندارىن جاقىنداتىپ كورىپ، كولىك جولدارىمەن، قالانىڭ اكىمشىلىك- اۋماقتىق بولىنىسىمەن تانىسۋعا بولادى. مىسالى وڭ جاعالاۋداعى اكىمدىك جانىنداعى ساۋدا ءۇيىنىڭ ورنىندا 130 جىل بۇرىن قىزۋ جارمەڭكەلەر وتكەن. 1890 -جىلى اقمولاداعى ورتالىق الاڭدا قازىنا قاراجاتىنا جەرگىلىكتى جانە سىرتتان كەلگەن ساۋداگەرلەرگە جالعا بەرىلەتىن قوناق قاتارلارى سالىندى. وندا 72 دۇكەن مەن 10 دۇڭگىرشەك جۇمىس ىستەگەن. كەڭەس زامانىندا بۇل دۇكەندەردىڭ ەسىكتەرى جاسىل بوياۋمەن بويالعاندىقتان ساۋدا كەشەنى «جاسىل قاتارلار» دەپ اتالدى.
«جاسىل قاتارلار» 1970 -جىلدارى قيراتىلدى جانە ورنىنا ورتالىق امبەباپ دۇكەن (س ۋ م) سالىندى. 2000 -جىلعا دەيىن ءو ا د- دە 400 ادام جۇمىس ىستەدى. 2000 -جىلى شۆەيتساريالىق «Mabetex Project Engineering» كومپانياسى قايتا وڭدەۋدەن وتكىزىپ، عيمارات «Sine tempore» دەپ اتالدى. عيماراتتىڭ اۋماعى 16 مىڭ شارشى مەترگە جەتەدى»، - دەيدى نۇر-سۇلتان مەملەكەتتىك مۇراعاتىنىڭ عىلىمي- زەرتتەۋ ءبولىمىنىڭ باسشىسى عازيزا يساحان.
قالا تىڭ جانە تىڭايعان جەرلەردى يگەرۋ ماقساتىندا كۇننەن-كۇنگە دامي ءتۇستى. وبلىستىڭ ورتالىعىندا ءتۇرلى ءىس- شارالار وتكىزىلەتىن كەڭ قوعامدىق عيمارات سالۋ قاجەت بولدى. 1961 -جىلى حرۋشەۆ تسەلينوگرادقا كەلگەندە، ونەركاسىپتىك كاسىپورىنداردىڭ بىرىندە جينالىس وتكىزۋگە ءماجبۇر بولدى. وسى وقيعادان كەيىن تىڭ يگەرۋشىلەر سارايىن سالۋ تۋرالى شەشىم قابىلداندى. ونىڭ جوباسىن ريگاداعى «لاتگيپروگورستروي» ينستيتۋتىنىڭ ساۋلەتشىلەرى پ. يۋ. فوگەلس، د. ك. داننەبەرگ جانە و. ن. كراۋكليس ازىرلەگەن.
«تىڭ يگەرۋشىلەر سارايى» 1963 -جىلى 6-قاراشادا پايدالانۋعا بەرىلدى. 2340 ورىندىق ساراي جانە 150 ورىندىق كافە قالانىڭ مادەني ءومىرىنىڭ ورتالىعىنا اينالدى، وندا پارتيالىق جينالىستار، كونسەرتتەر، كينوكورسەتىلىمدەر، جاڭا جىلدىق مەرەكەلەر، فەستيۆالدەر ءوتتى. 1990 -جىلداردىڭ اياعىندا عيماراتقا كۇردەلى جوندەۋ جۇرگىزىلدى جانە 1999 -جىلدان باستاپ «تىڭ يگەرۋشىلەر سارايى» «كونگرەسس- حولل» دەپ اتالدى.
2016 -جىلدان باستاپ «كونگرەسس حولل» «استانا» كونسەرت زالى بولىپ وزگەرتىلدى. قازاقستاننىڭ جاڭا ەلورداسى ق ر تۇڭعىش پرەزيدەنتىنىڭ ءتول تۋىندىسى دەسەك قاتەلەسپەيمىز.
ن. نازاربايەۆقا بەرىلگەن استانانىڭ قۇرمەتتى ازاماتى ديپلومى مەن مەدالى دە مۋزەيگە قويىلعان.
قازاقستاننىڭ باس قالاسى - ساياسي عانا ەمەس، مادەنيەت پەن كوممۋنيكاتسيا ورتالىعىنا دا اينالدى. ۋنيۆەرسيتەتتەر، تەاترلار، كونسەرت الاڭدارى ەلوردامىزدى مادەني وشاق رەتىندە تانىتتى. بايتەرەك، بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايى، حان-شاتىر، استانا ارەنا، تاۋەلسىزدىك سارايى - قالانىڭ باستى برەندتەرىنە اينالدى. ودان بولەك، نۇر-سۇلتان بۇگىندە ماڭىزدى ساياسي، ەكونوميكالىق جانە سپورتتىق ءىس- شارالار وتەتىن حالىقارالىق الاڭ سانالادى. قالادا الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرىنىڭ سەزى، ە ق ى ۇ، ي ك ۇ سامميتتەرى، ەكونوميكالىق فورۋم، ازيادا، ەكسپو-2017 حالىقارالىق مامانداندىرىلعان كورمەسى سياقتى شارالار ءوتتى.
«استانا - قازاقستاننىڭ جاڭارۋىنىڭ نىشانى، ونىڭ كوپ ۇلتتى حالقىنىڭ جاسامپاز كۇش- قۋاتىنىڭ كۋاسى. بۇل - سونشالىقتى جەڭىل تيمەگەن زاماننىڭ وزىندە جاڭا استاناسىن تۇرعىزۋعا بەل شەشىپ كىرىسكەن حالىقتىڭ ءوزىنىڭ كۇش- جىگەرىنە دەگەن سەنىمىنىڭ بەلگىسى. بۇل - ازاتتىق العان ۇلتتىڭ ءوزىنىڭ گۇلدەنگەن بولاشاعىنا، ۇرپاعىنىڭ كەلەشەگىنە زور ءۇمىتىنىڭ كورىنىسى»، - دەپ جازدى ن. نازاربايەۆ ءوزىنىڭ «ەۋرازيا جۇرەگىندە» كىتابىندا.
راسىندا دا، قازىر نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ يدەيالارى شىندىققا اينالعانىن، ال ەلوردا وتكەن، قازىرگى جانە بولاشاق ەلەمەنتتەرىن بىرىكتىرەتىن قارقىندى دامىپ كەلە جاتقان قالاعا اينالعانىن كورىپ وتىرمىز.
اۆتور: ايجان سەرىكجان قىزى
