استانا اينالاسىنداعى «جاسىل بەلدەۋ» ەكولوگياعا قالاي اسەر ەتتى

نۇر- سۇلتان. قازاقپارات - ەلوردا اينالاسىنداعى جاسىل بەلدەۋ قالانىڭ تازا اۋامەن تىنىستاۋىنا مۇمكىندىك بەرەتىن «وكپەسىنە» اينالدى.

اۋقىمدى جوبا 1997 -جىلى ق ر تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ باستاماسىمەن قولعا الىنعان ەدى. 24 جىلدا «جاسىل بەلدەۋ» اۋماعى كەڭەيدى، جىل سايىن اعاش وتىرعىزىلىپ، قۇستار مەن جان- جانۋارعا قولايلى ورتا جاسالادى.

قازاقپارات اگەنتتىگى «جاسىل بەلدەۋدىڭ» بۇگىنگى تىنىس- تىرشىلىگىنە شولۋ ۇسىنادى. باستاپقىدا «جاسىل بەلدەۋ» قۇرۋ يدەياسى قالانى جەلدەن قورعاۋدى جانە قولايلى ەكولوگيالىق ورتا جاساۋدى ماقسات ەتتى.

قازىر نۇر- سۇلتان قالاسىنىڭ تۇرعىندارى مەن قوناقتارى «جاسىل بەلدەۋ» اۋماعىندا ەمىن- ەركىن سەرۋەندەپ، دەمالا الادى.

«استانانىڭ اينالاسىندا ناعىز «جاسىل بەلدەۋ» ورنادى. ونىڭ جازىق دالاداعى ناعىز ورمانعا اينالعانى ماڭىزدى. ءبارى بۇل جەر جارامسىز بولعاندىقتان، اعاش وسپەيدى دەپ ساناعان ەدى. الايدا ءبىزدىڭ ورمانشىلار مەن عالىمداردىڭ بۇل ماسەلەگە بىلىكتىلىكپەن قاراپ، قاجەتتى كوشەتتەردى ىرىكتەپ الۋى عاجاپ نارسە جاساۋعا مۇمكىندىك بەردى - قالانىڭ اينالاسىندا 60 مىڭ گەكتار، قالا ىشىندە تاعى 20 مىڭ گەكتار اۋماققا اعاش ەگىلدى»، - دەگەن ەدى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ 2014 -جىلعى «جاسىل بەلدەۋدەگى» كەزدەسۋىندە.

سول جىلى ەلباسى 2020 -جىلعا قاراي ورمان كولەمى 100 مىڭ گەكتارعا جەتەدى دەپ بولجادى جانە بۇل مىندەت ورىندالدى. قازىرگى ۋاقىتتا «جاسىل بەلدەۋدە» 9 ميلليون 600 مىڭنان استام اعاش پەن 1 ميلليون 800 مىڭ بۇتا بار.

«جاسىل بەلدەۋ» ورمانى ءسوزسىز، قالانىڭ ەكولوگيالىق جاعدايىنا دا اسەر ەتىپ، اۋا ساپاسىن جاقسارتۋعا كومەكتەستى. كليمات جۇمسارا ءتۇستى، قالا جەل مەن شاڭنان قورعالدى. سونداي- اق، «جاسىل بەلدەۋ» جەل جىلدامدىعىن تومەندەتۋگە كومەكتەسەدى جانە قىستا اقتۇتەك بوراننان قورعايدى. «جاسىل بەلدەۋ» شەڭبەرىندە «جاسىل ايماق» ر م ك اۋماعى 8 ورمانشىلىققا بولىنگەن: «قىزىلجار»، «ەرەيمەنتاۋ»، «ارشالى»، «ۆياچەسلاۆ»، «بوزايعىر»، «استانا» جانە «باتىس» . بۇل ۋچاسكەلەردىڭ بارلىعى نۇر- سۇلتان قالاسىن قورشاپ تۇر. قازاقپارات تىلشىلەرى قىزىلجار ورمانشىلىعىنا باردى، وندا مەملەكەتتىك ورمان قورى 12 مىڭ گەكتاردان اسادى. مۇنداعى ءار اۋماقتا بارلىق قاۋىپسىزدىك شارالارى قاراستىرىلعان.

ورمان ءتالىمباقتارى «جاسىل ايماق» وكىلدەرىنىڭ ايتۋىنشا، ورماندى دالا جانە دالا ايماقتارىنا ءتوزىمدى اعاشتار مەن بۇتالاردىڭ ءتۇرى ۇسىنىلعان. ال اعاشتار مەن بۇتالاردىڭ 104 ءتۇرى سىنالىپ، 28 تۇقىم وندىرىسكە جىبەرىلگەن. «جاسىل ايماق» رمك- دا ەكى تۇراقتى سۋارمالى ورمان ءتالىمباعى بار: جالپى اۋدانى 110 گەكتار بولاتىن «اق قايىڭ» جانە 69 گەكتار بولاتىن «دامسا». وندا جىل سايىن 8 ميلليوننان استام كوشەت جانە تامىرلانعان شىبىقتار وسىرىلەدى، ولار نۇر- سۇلتاندا جاسىل ايماقتى جوسپارلى وتىرعىزۋ ءۇشىن ورمانشىلىقتاردا پايدالانىلادى.

جۋىرعا دەيىن اعاش جانە بۇتا تۇقىمدىلارىنىڭ ۇرىعى ورمان داقىلدارىنان، اۆتوموبيل جانە تەمىر جولدار بويىنداعى ورمان بەلدەۋلەرىنەن جانە قالالىق ورمان- ساياباق كوشەتتەرىنەن جينالدى. مۇنداي ۇرىق جيناۋ كەزىندە سەلەكتسيالىق تۇقىم شارۋاشىلىعى تالاپتارى ساقتالمادى. بۇل جاعداي سەلەكتسيالىق نەگىزدە تۇراقتى ورمان تۇقىمى پلانتاتسيالارىن ۇيىمداستىرۋدى قاجەت ەتتى.

2004 -جىلى «جاسىل ايماق» رمك ءوتىنىمى مەن تاپسىرماسى بويىنشا «قازگيپرولەسحوز» ر م ك سولتۇستىك قازاقستان فيليالى 155 گەكتار جەردە سەلەكتسيالىق نەگىزدە اعاش- بۇتا تۇقىمدىلارىنىڭ ورمان تۇقىمى پلانتاتسيالارىن قۇرۋ جوباسىن ازىرلەدى. بۇگىنگى كۇنى ورمان تۇقىمى پلانتاتسيالارىندا 53 568 دانا، اۋدانى 92,208 گەكتارعا جەتەتىن اعاش- بۇتا تۇقىمدارىنىڭ 67 ءتۇرى بار. ولاردىڭ 35 ءتۇرى جەمىس بەرۋ كەزەڭىنە جەتتى جانە «اق قايىڭ» جانە «دامسا» ءتالىمباقتارىنىڭ تۇقىمدارعا قاجەتتىلىگىن قامتاماسىز ەتەدى.

بارلىق ماۋسىمدىق جۇمىستار اياقتالعان سوڭ، اعاش تۇقىمى پلانتاتسيالارىندا كوشەتتەردى جىل سايىنعى كۇزگى تۇگەندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلەدى.

2020 -جىلى «اق قايىڭ» ءتالىمباعىندا ءبىر جىلدىق التى ءتۇرلى اعاش- بۇتا تۇقىمداس كوشەتتەر، ەكى جىلدىق التى ءتۇر، تامىرلانعان شىبىقتىڭ - ەكى ءتۇرى، مەكتەپ بولىمشەسىنىڭ كوشەتتەرىنەن - 25 ءتۇر وسىرىلگەن. مۇندا بارلىعى 33 ءتۇرلى اعاش- بۇتا بار. كۇزگى تۇگەندەۋ مالىمەتتەرى بويىنشا 50,85 گەكتار جەردە 12871562 دانا كوشەت وسەدى. جاز بويى ەگىس بولىمىندە كوشەتتەردى سۋارۋ، قاجەتتىلىگىنە قاراي قولمەن وتاۋ جانە مەحانيكالانعان كۇتىپ- باپتاۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلەدى. ال «دامسا» ءتالىمباعى اقمولا وبلىسىنىڭ «ناۋچنىي» كەنتىندە ورنالاسقان. بۇل ءتالىمباق باعالى تۇقىمداردى مامانداندىرىلعان ءوسىرۋ ءۇشىن قۇرىلعان. مۇندا اعاش- بۇتانىڭ التى ءتۇرى بار. كۇزگى تۇگەندەۋ مالىمەتتەرى بويىنشا 19,03 گەكتار اۋماقتا 9212 482 دانا كوشەت ءوسىپ تۇر. ورماندار قالاي قورعالادى جاسىل بەلدەۋدىڭ ءاربىر ۋچاسكەسىندە «جاسىل ايماق» ر م ك مەملەكەتتىك ورمان كۇزەتى جۇمىس ىستەيدى.

«جاسىل ايماق» ورمان قورىنا بارلىق ۋچاسكەلەر بويىنشا 124 ادام تارتىلعان. «ورماندا 360 گرادۋستىق ەكى ءورت باقىلاۋ مۇناراسى جۇمىس ىستەيدى. دالا جانە ورمان ورتتەرىنىڭ ىقتيمال تۇتانۋى تولىق باقىلانادى. تاۋلىك بويى كەزەكشىلىك جۇرگىزىلەدى. ورمان شارۋاشىلىعى اۋماعىندا ءبىرىنشى تيپتەگى ءورت ءسوندىرۋ ستانتسياسى بار. دالا جانە ورمان ورتتەرىن دەر كەزىندە جويۋ ءۇشىن ەكى اۆتوكولىك بار. سەبەبى ەڭ ۇلكەن ءقاۋىپ دالا ورتتەرىنەن كەلەدى»، - دەدى «جاسىل ايماق» كاسىپورنىنىڭ ورمان قورىن قورعاۋ جانە كۇزەتۋ سەكتورىنىڭ مەڭگەرۋشىسى جانايدار تەمىروۆ قازاقپارات تىلشىلەرىنە بەرگەن سۇحباتتا.

جازعى ماۋسىمنىڭ باستالۋىمەن نۇر- سۇلتان قالاسىنىڭ تۇرعىندارى مەن قوناقتارى دەمالىس جانە مەرەكە كۇندەرى ورماندا دەمالادى. سوندىقتان كەلۋشىلەرگە ورمانداعى قاۋىپسىزدىك شارالارىن ءتۇسىندىرۋ ماڭىزدى. جانايدار تەمىروۆتىڭ ايتۋىنشا، اۋماقتا ءورت وقيعالارى ورىن الۋى مۇمكىن.

«كەلۋشىلەر دەمالىس جانە مەرەكە كۇندەرى وتە كوپ بولادى. رەكرەاتسيالىق جۇكتەمە ۇلكەن. مۇندا دەمالۋعا، ءتىپتى بەلگىلى ءبىر جەرلەردە كاۋاپ پىسىرۋگە، باسكەتبول، ۆولەيبول ويناۋعا بولاتىن ارنايى ورىندار بار. سو سياقتى ورماندا جاياۋ سەرۋەندەۋگە ارنالعان بىرنەشە نۇكتە قۇرىلعان. ويتكەنى، بۇل تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ باستاماسى جانە ادامدار ءۇشىن بارلىق جاعداي جاسالۋى كەرەك. دەگەنمەن بارلىق ادام ورماندا قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرىن ساقتاۋى كەرەك. ارنايى بەلگىلەنبەگەن جەردە وت جاعۋعا، قوقىس پەن پاكەت تاستاۋعا بولمايدى»، - دەپ ەسكەرتتى ج. تەمىروۆ.

ورماندى قورعاۋدىڭ نەگىزگى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى - ونداعى اعاشتاردى زاڭسىز كەسۋدەن، دالا مەن ورمان ورتتەرىنەن قورعاۋ جانە ورمان زيانكەستەرىمەن كۇرەسۋ.

«ءبىزدىڭ مىندەتىمىز - ورمان وتىرعىزۋ عانا ەمەس، ونى ساقتاۋ جانە قورعاۋ. بۇگىنگە دەيىن «جاسىل بەلدەۋ» اۋماعىندا اعاشتاردى زاڭسىز كەسۋ فاكتىلەرى تىركەلگەن جوق»، - دەپ اتاپ ءوتتى ج. تەمىروۆ.

«جاسىل بەلدەۋ» اعاشتارىنا قانداي كۇتىم جاسالادى «جاسىل بەلدەۋدە» نەگىزىنەن ايماقتىڭ كليماتتىق جاعدايلارىنا بەيىمدەلگەن اعاشتار وسەدى. ياعني، ەلدىڭ سولتۇستىگىندە وسەتىن اعاشتار باسىم: كادىمگى قاراعاي، ۆەنگر بورتەگۇلى، جاپىراقتى ۇيەڭكى، قايىڭنىڭ بىرنەشە ءتۇرى جانە تەرەكتەر بار. اۋماقتا 1973 -جىلداردى ەگىلگەن اعاشتاردى كورۋگە بولادى. ال 2010 -جىلى وتىرعىزىلعان اعاشتار بيىل 6-7 مەترگە جەتتى.

«جىل سايىن بەس مىڭ گەكتار جەرگە كوشەت وتىرعىزىلادى. بۇگىنگە دەيىن 90 مىڭ گەكتاردان استام ورمان وتىرعىزدىق. نۇر- سۇلتان قالاسىنىڭ پەريمەترى بويىنشا وڭتۇستىك، سولتۇستىك، باتىس جانە شىعىس باعىتتاعى ورمان جاعدايى جاسالدى. ال قىس باستالىسىمەن قىلقان جاپىراقتى جاس اعاشتاردى قورعاۋ جۇمىستارى باستالادى. 1-31-جەلتوقسان كۇندەرى كوميتەتتىڭ «قىلقان جاپىراقتى جاس شىبىقتاردى قورعاۋدى كۇشەيتۋ تۋرالى» بۇيرىعىنا سايكەس، تاۋلىك بويى ءموبيلدى بەكەتتەر قويامىز، وندا قىلقان جاپىراقتى جاس شىبىقتاردى كەسۋگە جول بەرمەۋ ءۇشىن ورمان كۇزەتى كەزەكشىلىك ەتەدى. سونداي- اق براكونەرلىككە قارسى جۇمىستار دا جۇرگىزىلەدى اعاش كەسۋ جونىندە قىلمىستىق باپ قاراستىرىلعان جانە ادامدار زاڭعا باعىنادى. ءبىراق وزىنەن كەيىن قوقىس تاستايتىن قوناقتار دا بار»، - دەيدى جانايدار تەمىروۆ.

ماماننىڭ ايتۋىنشا، «جاسىل بەلدەۋدە» جىل سايىن 4 مىڭنان 5 مىڭعا دەيىن كوشەت وتىرعىزىلادى. اعاشتار كوكتەمدە شامامەن 10-ءساۋىر مەن 25 -ءساۋىر ارالىعىندا ەگىلەدى. جىلدار بويى جيدەك ماۋسىمى كەزىندە قالا تۇرعىندارى مەن جاقىن ماڭداعى اۋىلداردىڭ تۇرعىندارى قاراقات جينايدى. «جاسىل ايماق» اتاپ وتكەندەي، قاراقات جيناۋعا ەش تىيىم سالىنبايدى، كەرىسىنشە قۇپتالادى - سەبەبى بۇل ايماق تۇرعىندارعا ارنالعان.

«جاسىل بەلدەۋدە» قانداي اڭ- قۇس بار «جاسىل بەلدەۋدە» جان- جانۋارلارعا ايرىقشا كوڭىل بولىنەدى. ورمان پايدا بولعاندا جانۋارلار الەمى دە بىرگە داميدى. ايتپاقشى، «جاسىل بەلدەۋ» اۋماعىندا استانا كۇنى قارساڭىندا قىرعاۋىلداردى شىعارۋ ءداستۇرى بار. ەلوردا اكىمدىگىنىڭ اقپاراتىنا سايكەس، قۇستار سانىن، ونىڭ ىشىندە قىرعاۋىلداردى كوبەيتۋ ءۇشىن قىرعاۋىل مەكەندەرىن كەڭەيتۋ جانە رەكونسترۋكتسيالاۋ جۇرگىزىلدى. بۇل قىرعاۋىل سانىن جىلىنا ەكى مىڭ قۇسقا دەيىن ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. قىرعاۋىل ءوسىرۋ زيانكەس جاندىكتەرمەن كۇرەسۋگە جانە سانيتارلىق- قورعاۋ ايماعىن تابيعي ورمان جاعدايىنا جاقىنداتۋعا كومەكتەسەدى. ودان بولەك، «جاسىل بەلدەۋ» اۋماعىن تۇلكى، قارساق، اق جانە سۇر كەكىلىك، ەلىك، قابان مەكەندەيدى. اسىرەسە، كوپتەگەن قوياندى كەزىكتىرۋگە بولادى. ءبىراق «جاسىل بەلدەۋ» اينالاسىندا قاسقىرلار جوق. قاباندار ۆياچەسلاۆ ورمان شارۋاشىلىعىندا بولۋى مۇمكىن. بۇل اۋماقتاردا اڭ اۋلاۋعا تىيىم سالىنادى.

«جاسىل بەلدەۋ» جوسپارلارى «جاسىل بەلدەۋ» اۋماعىنداعى ۋچاسكەلەردىڭ بىرىندە ۆەلوسيپەد جولى سالىندى. ەندى تۇرعىندار «جاسىل بەلدەۋدىڭ» وڭتۇستىك- باتىس بولىگىندە ۆەلوسيپەدپەن جۇرە الادى. ۆەلوجول ەكى جولاقتى، وندا ۆەلوسيپەدتى جالعا الۋعا دا بولادى»، - دەيدى «استانا ورمانى» ج ش س كۇزەت جانە قورعاۋ ۋچاسكەسىنىڭ باستىعى قاناتبەك ابىلايحان.

سونداي- اق، «جاسىل بەلدەۋ» اۋماعىندا اتپەن سەرۋەن جولى ازىرلەنىپ جاتىر. بوس ۋاقىتتى بەلسەندى وتكىزۋ ءۇشىن اكىمدىك جوسپارىندا سكەيتبوردينگكە ارنالعان الاڭدار قۇرۋ، تەننيس، فۋتبول الاڭدارىن جانە بالالاردىڭ ويىن الاڭدارىن ورناتۋ بار.

«ورمان قىزمەتى تۇراقتى تۇردە پاترۋل جاسايدى. بارلىق قىزمەتكەرلەر راتسيامەن جابدىقتالعان. اقپارات كۇندەلىكتى جيناقتالادى. توتەنشە جاعدايعا دا ارنايى نۇسقاۋلار بار. ازىرگە ورمانىمىزدا اداسۋ، جوعالىپ كەتۋ جاعدايلارى بولعان جوق. ءبىر عانا ءوتىنىشىمىز - ادامداردىڭ شىرپىمەن اباي بولۋىن سۇرار ەدىك. مامانداردىڭ قانشا جىلدىق ەڭبەگى ءبىر شىرپىنىڭ قۇربانى بولىپ كەتۋى مۇمكىن»، - دەيدى ج. تەمىروۆ.

ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ اتاپ وتكەندەي، مۇنداي ورماندى قىسقا مەرزىمدە قۇرۋ مۇمكىن ەمەس.

«ماعان مۇنداي ورمان قۇرۋ مۇمكىن ەمەس دەپ ايتاتىن. ال ءبىز نە كورىپ وتىرمىز؟ ەلوردانىڭ باتىسىنداعى اعاشتار ودان دا ادەمى. مۇنىڭ ءبارى جاستار ءۇشىن، سىزدەر ءۇشىن. بۇل ورمان كەرەمەت بولادى. بۇل ورمان - ناعىز ارمان»، - دەدى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ 2018 -جىلعى كەزدەسۋىندە.

ايتا كەتەيىك، بيىل دا تۇڭعىش پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قالا اينالاسىنداعى ورماندى القاپتىڭ دامۋ بارىسىمەن تانىستى جانە جىلداعى ءداستۇر بويىنشا تابيعي ورتاعا قىرعاۋىل ۇشىرۋ شاراسىنا قاتىستى. ەلباسى ەلوردانىڭ «جاسىل بەلدەۋىنە» ۇلتتىق ساياباق مارتەبەسىن بەرۋدى، وكىلەتتى ورگاندارعا قالا ماڭىنداعى جەرلەرگە تەكسەرىس جۇرگىزۋدى ۇسىندى. نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ەلوردانى دامىتۋ بارىسىن قايتا قاراپ، شاھار اۋماعىنداعى بوس جاتقان جەرلەردە ءىشىنارا قۇرىلىس جۇرگىزۋگە كوشۋ قاجەتتىگىن ايتتى.

«تابيعاتتى ايالاپ، تازالىق ساقتاۋ قاجەت. اعاشتاردى ورتتەن قورعاپ، جويىلىپ كەتۋىنە جول بەرمەۋ كەرەك. مۇنىڭ ءبارى ءوزىمىزدىڭ بالالارىمىز ءۇشىن، كەلەر ۇرپاقتىڭ يگىلىگى ءۇشىن جاسالىپ جاتىر. ولار وسىنداي كەرەمەت سىي قالدىرعانىمىز ءۇشىن ءبىزدى ماقتان تۇتاتىن بولادى. تۋعان جەرگە دەگەن ماحاببات - قازاقستاندىق ءپاتريوتيزمنىڭ ماڭىزدى بولىگى. وسى ورايدا پرەزيدەنت قاسىم- جومارت توقايەۆتىڭ 2025 -جىلعا دەيىن قازاقستاندا ەكى ميلليارد اعاش وتىرعىزۋ تۋرالى باستاماسىن قولدايمىن. بۇل ماڭىزدى ءارى جاۋاپتى ءىس. سول ارقىلى ءبىز ەلىمىزدى كوگالداندىرامىز. جاسىل جەلەك ەكولوگيانى جاقسارتادى جانە حالىقتىڭ دەنساۋلىعىن نىعايتۋعا قولايلى جاعداي تۋعىزادى، - دەدى ەلباسى.