ءتىل تاريحى: ءۇندى ەۋروپا توبىنداعى تىلدەر

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - بۇل تىلدەر قالاي تارادى؟ بۇكىل ۇندىەۋروپا تىلدەرىنە تۇتاستاي قاراساق، بۇل سۇراق كۇردەلەنىپ كەتەدى.

گەرمان جانە سلاۆيان تىلدەرىنىڭ وسىنشاما كەڭ ايماققا تارالۋىندا قانداي ءمان بار؟ ۇندىەۋروپا تىلدەرىنىڭ ەۋروپا مەن ازيانىڭ ايتارلىقتاي بولىگىندە تامىر جايۋىنىڭ قۇپياسى نەدە؟

بۇعان بىرنەشە جاۋاپ ايتىلادى. قالاي ايتقاندا دا، ماڭىزدى فاكتور. بىرنەشە مىڭداعان جىل بۇرىن الەمنىڭ بارلىق تۇكپىرىندە تەرىمشىلەر مەن اڭشىلاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ سالتى ايتارلىقتاي وزگەرگەن.

شامامەن ون مىڭ جىلداي بۇرىن كەي ادامدار تاماققا جارامدى وسىمدىكتەردى ەگىپ، ودان ازىق جيناپ الا باستادى. جانۋارلاردى قولعا ۇيرەتىپ، ورىسكە ايدايتىن.

بۇل وقيعالار الەمنىڭ بىرنەشە ەلىندە - تاياۋ شىعىستا، قىتايدا جانە بۇگىنگى مەكسيكادا بولدى. ءار جەر وزىنە ءتان وسىمدىكتەر مەن جانۋارلاردى تاڭدادى. ەشقانداي ءوزارا قارىم - قاتىناسسىز ىسكە اسسا، شىنىندا دا، تاماشا بولعانى. ال ءبىراق ورتالىق امەريكا مەن ازيانىڭ اراسىندا قانداي قاتىناس بولۋى مۇمكىن؟ بۇل - الىستا قالعان وتكەننىڭ كوپ قۇپياسىنىڭ ءبىرى.

باتىس افريكا، ەفيوپيا، جاڭا گۆينەيا جانە اند تاۋلارىندا دا ەگىنشىلىكپەن جانە مال باعۋمەن اينالىسقان، ولارعا بۇل يدەيا سىرتتان كەلۋى مۇمكىن. ءبىراق ولار جەرگىلىكتى وسىمدىكتەر مەن جانۋارلارمەن اينالىستى.

سودان باستاپ ەگىن ەگۋ مەن مال باعۋ وسى جاقتان جەر ءجۇزىنىڭ بۇكىل تۇكپىرىنە تاراي باستادى. ءبىراق ول ءار جەردە ءارتۇرلى دەڭگەيدە جەتتى. ارحەولوگتار ەگىنشىلىكتىڭ تاياۋ شىعىستان العاشقى ءىزىن ون مىڭ جىل بۇرىنعى دەپ بەلگىلەدى؛ ال قىتايدان تابىلعان ءىزدى ودان ءسال كەيىنگى ۋاقىتپەن بايلانىستىرادى. بۇل سالالاردا جاڭا ادىستەر ەنگىزىلىپ، ادامداردىڭ تىرشىلىگى قاتتى وزگەردى.

بىرىنشىدەن، اۋىل شارۋاشىلىعى مەن مال ءوسىرۋ ادامدى ازىقپەن قامتاماسىز ەتە الادى. فەرمەرلەرگە تەرىمشىلەر مەن اڭشىلارداي كوپ جەر كەرەك ەمەس. اۋىل شارۋاشىلىعى بار جەردە حالىق تا تەز وسەدى.

بۇل كەنەتتەن بولعان جاعداي ەمەس. ازىق - تۇلىك ءوندىرۋدىڭ جاڭا ادىستەرى بىرنەشە مىڭداعان جىلدار بويى بۇكىل الەمگە جايلاپ تارادى، ءتىپتى قازىردىڭ وزىندە كەي جەرلەرگە ءالى جەتكەن جوق. سوندىقتان الەمنىڭ ءار تۇكپىرىندە حالىق ءارتۇرلى ۋاقىتتا ءوستى. جەرورتا تەڭىزىندە، ەۋروپادا، ءۇندىستان مەن قىتايدا جەر يگەرۋ بىرنەشە مىڭ جىل بۇرىن ءجۇردى. بۇلار مىڭداعان جىلدار بويى حالقى ءجيى ورنالاسقان جەرلەر بولىپ كەلەدى. ءبىراق اۆستراليا مەن سولتۇستىك امەريكانىڭ باتىسىندا اۋىل شارۋاشىلىعى ەۋروپالىقتار كەلگەن كەزدە عانا، ياعني بىرنەشە ءجۇز جىل بۇرىن پايدا بولدى. ول كەزدە قازىرگىمەن سالىستىرعاندا، وتە از ادام ءومىر سۇرگەن. افريكا جانە وڭتۇستىك امەريكادا كەي ادامدار وسىمدىك تەرۋمەن، اڭشىلىقپەن ⅩⅩ عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىنا دەيىن كۇنەلتتى، ال قايسىبىرەۋلەرى ءالى كۇنگە دەيىن سولاي ءومىر سۇرۋدە.

ەكىنشىدەن، ەگىنشىلىكتىڭ پايدا بولۋىمەن ادامدار وتىرىقشىعا اينالدى. توپ - توپ بولىپ جۇرمەي، جەرى مەن تابيعاتى جايلى جەرلەردە تۇراقتاپ قالاتىن بولدى. شاعىن عانا جەرگە كوپ ادام شوعىرلاندى.

ۇشىنشىدەن، ەگىن جانە مال شارۋاشىلىعى ادامداردى جەر مەن مال يەلەنۋشى ەتتى. بۇل ادامدار اراسىندا تالاس - تارتىس تۋىنداتتى، ءتارتىپ ساقتاۋعا مۇقتاجدىق ارتتى. زاڭعا ۇقساس شەكتەۋلەر مەن رۇقساتتار پايدا بولدى، ودان ءتارتىپ ساقتاۋ ورگاندارى تۋىندادى. قوعام بۇرىنعىدان كۇردەلەنە ءتۇستى.

تورتىنشىدەن، توپتار اراسىنداعى قاتىناس قيىندادى. جەكە زات يەلەنۋشىلىك بار قوعامدا مولشىلىق تا بولادى. ىقپالى، بيلىگى جۇرەتىندەر ارتىق زاتتى وزدەرىنە قالدىرىپ وتىردى. بيلىك جۇرگىزۋدىڭ ءبىر جولى - كۇش كورسەتۋ مەن قورقىتىپ - ۇركىتۋ. زورلىق - زومبىلىق پەن سوعىستىڭ قاشاننان بەرى بار ەكەنىن ءبىلۋ وڭاي ەمەس، ءبىراق ادامدار يەلەنۋشى بولعاندا، ونداي ءىس - ارەكەتتىڭ پايدا اكەلەتىنى ءسوزسىز. مۇندا دا سوعىس پەن زورلىق - زومبىلىق قالىپتى جاعدايعا اينالدى. ادام نايزانى ويلاپ تاپتى، ول جابايى جانۋارلارعا ەمەس، وزگە ادامدارعا قارسى قولدانىلدى. بەس مىڭ جىلداي بۇرىن جىلقى قولعا ۇيرەتىلدى، وعان قارۋ اسىنعان جاۋىنگەرلەر ءمىندى، قارۋ - جاراق تيەلگەن اربالار جەگىلدى. بۇل ادامعا قارسى ءتيىمدى قۇرال بولدى. وسىلاي سوعىستىڭ العىشارتتارى جاسالدى.

ازىرلەگەن بەگىمحان كەرىمحان ۇلى

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى