«قاراڭعى تۇندە تاۋ قالعىپ...» ءانىن نەمىسكە جەتكىزگەن كىم؟

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - «جيدەباي- ءبورىلى» مەملەكەتتىك قورىق- مۋزەيىنىڭ قورىندا اباي تۇتىنعان زاتتار، قولجازبالار، سۋرەتتەر، سول زاماننان كورىنىس بەرەتىن قۇندى جادىگەرلەر ورىن العانى بەلگىلى.

سونىمەن قاتار ەلباسىنان، اباي ۇرپاقتارىنان جانە باسقا دا مۋزەي جاناشىرىنان كەلگەن سىيلار مۋزەي تورىندە تۇر.

بەلگىلى جازۋشى، دراماتۋرگ، ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ارداگەرى قالمۇقان يسابايەۆ اباي مەن گەتە اراسىنداعى رۋحاني بايلانىستى تەرەڭنەن زەرتتەپ، حاكىمنىڭ شىعارمالارىن نەمىس حالقىنا جەتكىزگەندىگىن بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەيدى. ال گەتە مۋزەيىنەن جادىگەرلەر الىپ كەلگەنىن ەستىپ پە ەدىڭىز؟

قالمۇقان يسابايەۆ پاۆلودار وبلىسىنىڭ باياناۋىل وڭىرىندە تۋعان. 1943 -جىلدىڭ قاڭتارىندا 10-سىنىپتا وقىپ جۇرگەندە كەڭەس ارمياسى قاتارىنا شاقىرىلىپ، سۇراپىل سوعىستى باستان كەشەدى.

تۇرىكمەنستاننىڭ كاركە قالاسىندا 1195-اتقىشتار پولكىنىڭ ۆزۆود كومانديرى قىزمەتىندە جۇرگەن ۋاقىتىندا، 1948 -جىلدىڭ قازانىندا گەرمانياداعى 20-مەحانيكالاندىرىلعان پولكتىڭ ۆزۆود كومانديرىن اۋىستىرۋعا بۇيرىق كەلىپ، «بۇل قىزمەتكە ءبىر قازاق كەرەك بولعان ەكەن، ول تاڭداۋعا مەن ىلىككەن بولسام، شەگىنەرگە نە بار» دەگەن ويمەن سول جاققا اتتانادى.

گەتە تانۋشىلاردىڭ ايعاقتاۋىنشا، اباي ءتارجىمالاعان «قاراڭعى تۇندە تاۋ قالعىپ...» ولەڭىنىڭ نەمىس تىلىندەگى ءتۇپنۇسقاسىن، ياعني «تۇنگى كەزبەنىڭ ءانىن» ۇلى اقىن سول كۇنى كەشتە مۇنارتقان تيۋرينگيا قىراتتارىنا قاراپ تۇرىپ، ەسىككە جازىپتى. مۋزەيدەگى گەتە «تۇنگى كەزبەنىڭ ءانىن» العاش جازعان ەسىك تاريحي مۇلىك سانالادى.

يلمەناۋ جەرىندە العاش گەتە مۋزەيىنە بارعاندا اباي اۋدارماسىن تاسقا جازىپ، سالتاناتتى ەسىك جانىنا قاعۋدى ارمانداپ كەتكەن جازۋشى قالمۇقان يسابايەۆتىڭ بەلسەندى قىزمەتىنىڭ ارقاسىندا، ابايدىڭ «قاراڭعى تۇندە تاۋ قالعىپ» ولەڭى قاشالعان ءمارمار تاقتا 1979 -جىلى 22-شىلدەدە قازاقستاننان گابەلباح مۋزەيىنە جەتكىزىلىپ، سالتاناتتى جاعدايدا اتالمىش ەسىكتىڭ جانىنا ورناتىلدى. سول ۋاقىتتان باستاپ مۋزەيگە كەلگەن شەتەلدىك قوناقتاردى اباي انىمەن قارسى الۋ داستۇرگە اينالعان.

1980-جىلى ق. يسابايەۆ گەتە مۋزەيىنە ءوزى سالعان ابايدىڭ بەينەسىن، «قاراڭعى تۇندە تاۋ قالعىپ» ءانىنىڭ نوتالىق جازباسىن، ارنايى ازىرلەنگەن دومبىرانى سىيعا تارتادى. دومبىرانىڭ سىنبايتىن شىنىمەن قاپتالعان بولىگى استىندا نەمىس جانە ورىس تىلدەرىندە: «گەتەنىڭ ازياداعى تۇڭعىش اۋدارماشىسى - اقىن، ءارى كومپوزيتور اباي وسى اسپاپتا ويناپ، «تۇنگى كەزبەنىڭ انىنە» ءان شىعارعان» دەگەن جازۋ بار.

ءوز كەزەگىندە گەتە مۋزەيى مەن نەمىستىڭ كلاسسيكالىق ادەبي مۇراسىن جيناپ، زەرتتەيتىن ۇلت ينستيتۋتى قىزمەتكەرلەرى سەمەيدەگى ابايدىڭ ادەبي- مەموريالدىق مۋزەيىنە گەتەنىڭ پورترەتىن سىيعا تارتقان.

سونىمەن قاتار اباي مۋزەيىنە ناتۋراليست، گەولوگياعا قىزىعۋشىلىق تانىتىپ، مينەرالدار جيناعان گەتەنىڭ كوللەكتسياسىنان قالمۇقان يسابايەۆ اقىننىڭ جەكە زاتى رەتىندە ساقتالعان جاپىراق بەدەرى تۇسكەن تاس اكەلگەن. يلمەناۋ قالاسىنىڭ قۇرىلعانىنا 700 جىل تولۋىنا وراي اق كەراميكادان جاسالعان تاڭباسىن سىيعا تارتقان. سونىمەن قاتار، گەتە سۋرەتىن، قولجازبالارىنىڭ كوشىرمەسىن، بۋكلەتتەردى، نەمىس تىلىندە «قاراڭعى تۇندە تاۋ قالعىپ» ءانى جازىلعان ماگنيتوفون جازباسىن جانە مەرەيتويلىق مەدالدارىن دا تاپسىرعان.

اراي تالعات قىزى، اباي مۋزەيىنىڭ باسپا ءسوز قىزمەتكەرى

شىعىس قازاقستان وبلىسى

egemen.kz