جىن مەن اقىن

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - بۇرىن ادەبي ورتادا جۇرگەندەر باسقالاردان ءبىر باس بيىك تۇراتىن.

قازىر كىم قايدا جۇرسە، سول جەر ادەبي ورتا بولاتىن بولدى.

ءبىراق سەمەيدە تىنىشتىقبەك ابدىكاكىم ۇلى، قاراعاندىدا سەرىك اقسۇڭقار ۇلى، ماڭعىستاۋدا سۆەتقالي نۇرجان بولماسا بۇل ءسوزدى ايتپاس ەدىك. ۇشەۋى ءۇش جاقتا جاتىپ ولەڭ ءورىسىن تاقىرىپ جاعىنان قالاي كەڭەيتكەنىن كورمەۋ مۇمكىن ەمەس.

ءبىر سوزبەن ايتقاندا ولار تاپتاۋرىن ادەبي ورتادان تاۋەلسىزدىك العان اقىندار دەۋگە تولىق نەگىز بار. ەندەشە بىزگە نەگە ولاردى تاۋەلسىز، ەركىن تالداۋعا تالاپتانىپ كورمەسكە دەگەن وي تۋادى. بۇعان اسىرەسە كەيىنگى كەزدەرى قاراپايىم وقىرمان تۇگىلى، كاسىبي سىنشىلاردى دا اڭتارىلتىپ قويعان تىنىشتىقبەك ابدىكاكىم ۇلى سۇرانىپ- اق تۇر.

ءسوزدىڭ باسىن تىنىشتىقبەكتىڭ شىعارماشىلىعى ۇلتتىق كودپەن تىكەلەي بايلانىستى دەپ باستاعان ءجون دەسەك قاتەلەسپەسپىز. ءبىراق باسىن اشىپ الاتىن ءبىر جايت، بىزدە «كود» ءسوزىنىڭ قازاقشا بالاماسى «قۇپيا كىلت» دەگەن سياقتى ەستىلەدى. سودان بارىپ ەلدىڭ ءبارى الدەبىر قۇپيا كىلتتى ىزدەپ جۇرگەندەي كۇي كەشۋدەمىز.

«ۇلتتىق كود» ۇلتتىق كود بولماي تۇرعاندا، «كون قاتسا - قالىبىنا» دەيتىن ەدىك. مىنە، وسى «كودتى» «كون» دەپ السا، تىنىشتىقبەكتەي اقىنعا بەك جاراسادى. سەبەبى ول تاۋەلسىز سانا باستاۋىن بۇل كۇندە ماعىناسى وزگەرگەن نە ۇمىتىلعان كونە سوزدەردەن ىزدەۋمەن كەلەدى.

«كولەڭكەلەر شيىرلاپ

مازارىڭنىڭ ەلەسىن،

كون توپىراق بۇيىرماق.

كونەسىڭ عوي، كونەسىڭ»

دەيدى «قۋ تىرلىك» ولەڭىندە.

مۇنداعى «كون توپىراقتى» «كونە» دەپ تە، «كونتەرىلى» دەپ تە تۇسىنۋگە بولادى. ءبىراق نەگىزگى ماعىناسىن «ءتۇپنۇسقا» دەپ ۇقتىق. ياعني ادام شىققان، ادام جارالعان توپىراق. ەگەر وسىلاي قابىلداساق، جەر- انا ءسوزىنىڭ توركىنى تەرەڭدەي تۇسپەك. بۇل ايتىلىپ جۇرگەن پايىم بولعانمەن، «كون توپىراق» ءتۇپنۇسقالىق مانگە يە جاڭا تىركەس دەۋگە تولىق نەگىز بار.

بىزدىڭشە ونىڭ ولەڭدەرى ءبىر بولەك، كەيىنگى ىزدەنىستەرى ءبىر بولەك دۇنيە ەمەس. اڭگىمە اقىننىڭ «قاس ساق اڭقىماسى» اتتى ءپالساپالىق كىتابى تۋرالى بولىپ وتىر. ونىڭ «اقشام حاتتارى» اتتى ولەڭ كىتابىن وزىمسىنە قارسى العان وقىرمان، وسى كەيىنگى ەڭبەگى قولىنا تيگەندە توسىلىڭقىراپ قالدى. دانىشپان اتاسى زامانىندا ولەڭدەرىن جيىپ قويىپ، قارا سوزدەرىن جازعانى ەسەپكە كىرگەن جوق.

جۇرتشىلىققا بىردەن سۇيكىمدى اقىن رەتىندە تانىلعان تىنىشتىقبەكتىڭ بۇل جولعا نەلىكتەن باس تىككەنىن ءتۇسىنۋ دە قيىن. ءتىپتى بىرنارسەنى دالەلدەگەن كۇننىڭ وزىندە، ونىڭ رۋحاني اينالىسقا تۇسۋىنە ەشقانداي كەپىلدىك جوق. كەشە عانا بارىنە تۇسىنىكتى اقىن، بۇگىن ەشكىمگە تۇسىنىكسىز دۇنيە جازسا نە بولادى؟

كەي وقىرمان مۇندا نە سىر بار دەپ، بۇرىنعى جازعاندارىن قايتا پاراقتايتىن شىعار. كۇدىكتى دەگەن جولدار مەن كۇماندى دەگەن تارماقتاردى قايتادان وي ەلەگىنەن وتكىزەتىن بولار. ايتەۋىر بۇل جازعاندارىنىڭ بەكەر دۇنيە ەمەس ەكەنىن تۇسىنۋگە تىرىسار. بۇگىنگى وقىرمان جىلى جاۋىپ قويعاننىڭ وزىندە، ەرتەڭگى وقىرمان بار ەمەس پە؟

اۋەلگىدە ءبىز دە ونىڭ ولەڭدەرىنەن قالاي تىلسىم سىر، قۇپيا استار ىزدەپ كەتكەنىمىزدى ءوزىمىز دە بايقاماي قالدىق. ءوزى ايتقانداي: «تاڭبالاردىڭ ءتىلىن بىلسەم سەندەگى» دەگەن اڭسار بويىمىزدى بيلەپ اكەتتى. مىنا جولدا قانداي وي بار، انا جولدا نەندەي يدەيا جاتىر دەگەن سۇراقتار دا قاۋمالاي جونەلدى. اندا جىننىڭ سىبىرى، مۇندا رۋحتىڭ كۇبىرى، وندا پەرىشتە قاناتىنىڭ ءدىرىلى بارداي كورىندى.

جوق، بۇعان تاڭعالماڭىز دا، شوشىماڭىز دا. ونىڭ ولەڭدەرىندە جىن دەگەن ءسوز ءجيى قايتالانادى. تىنىشتىقبەكتىڭ بۇل ءسوزدى ەركىن قولدانۋى ونى وقىرماننان الىستاتپايدى. قايتا كۇنىنە ايتەۋىر «جىن» دەگەن ءسوزدى ءبىر رەت ايتىپ قالاتىن حالىقتىق ساناعا جاقىنداتا تۇسەدى.

«جارىق دۇنيە

ءبىر كۇنى جارىلىپ كەتەردەي

جىن- اقپاردان!

جان دۇنيە -

- ەسۋاستىعى مەن دالباسالىعى

تۇراقتى ارمان...

كەشە، شىداماي،

كۇن سەكىلدى ءوزىم دە قۇلاقتانعام.

الدەقايدا شىعىپ كەتكەم...

جارىم جىلاپ قالعان...»

ەگەر «الدەقايدا شىعىپ كەتكەنى» بولماسا «جىن- اقپاردى» كادىمگى پۋبليتسيستيكالىق ۇعىمدا تۇسىنەر ەدىك. ءبىراق «جىن- اقپار» اقىنعا باسقا جاقتان كەلىپ تۇرعان ءتارىزدى اسەرلى شىققان. وسىنداعى «الدەقايدا» دەپ تۇرعانى «بەيۋاقتا» دەگەن سياقتى ويىڭدى سان- ساققا جۇگىرتەتىنى دە راس. الدەقايدا، بەيۋاقتا، بەيمەزگىل دەگەن سوزدەر يەسىزدىكتى ءبىلدىرىپ تۇراتىن سەكىلدى.

جالپى، «يەسىز قالعان دۇنيەنى جىن يەكتەيدى» دەگەن ءسوز بار. مۇقاعاليدا: «اتى- ءجونى، كىم ەكەنى بەلگىسىز، قارا كيىم عايىپ بوپتى انتۇرعان» دەلىنەدى. بەيۋاقتا كەلەدى، الدەقايدا كەتەدى، ءبىراق سودان ۇلى شىعارما تۋىپ وتىر. ەگەر سول قارا كيىمدى بەلگىسىز ادامنىڭ ماگيالىق تۇلعاسى بولماسا بۇل رەكۆيەمگە كىلت تابىلار ما ەدى؟!.

تىنىشتىقبەك تە «جىن» ءسوزىن ءوزىن اشۋ ءۇشىن قولداناتىن سەكىلدى. ونىڭ ادامعا جاماندىق ىستەيتىن ناقتى جىن ەمەس، شارتتى وبراز سەكىلدى بەرىلۋى سوندىقتان. اقىن ايتەۋىر بىرەۋمەن تىلدەسۋ كەرەك بولعاندىقتان دا جىن وبرازىن نىسانا ەتىپ العانعا ۇقسايدى. ايتپەسە جانىن جىنعا ساتقان، جىندى سۇحباتتاسىم دەپ بىلگەن ادام ەمەس.

«ءجا، سونىمەن، كوشە كەزىپ كەلە

جاتسىڭ كەشقۇرىم.

الدەقايدان ءۇنى ەستىلىپ جىننىڭ،

الدە، ەشكىنىڭ»

دەسە، وندا دا تىلسىم سىردان گورى، پوەتيكالىق بوياۋ باسىم.

وسى «قالاداعى ىمىرت اۋەنى» ولەڭىندەگى:

«بۇل قالا دا جاراتىلعان -

قۇدايلىق ءبىر بۇيىمنان.

ىمىرت شىركىن - قويۋ اۋەن،

ومىرتقاڭا قۇيىلعان»

دەگەن جولدار دا ويىمىزدى نىقتاي تۇسەدى. مۇنداعى كۇشتى وبراز «ىمىرتتاعى ەشكى مەن جىننىڭ ۇنىنەن» تۋىپ تۇرعان جوق، «ومىرتقاعا قۇيىلعان بوياۋدان» تۋىپ تۇر. ءبىراق تابيعي شىققانى ونىڭ الدىنداعى «ىمىرتتاعى ەشكى مەن جىننىڭ ءۇنىن» ەستىگەندەي بولعان ءساتى دەر ەدىك.

وعان سەبەپ اقىننىڭ حالىقتىڭ ويىمەن ويلاپ، حالىقتىڭ سوزىمەن سويلەپ وتىرعانىندا بولسا كەرەك. قاراپايىم ومىردە «مىناۋ جىن با، نەمەنە» دەگەن ءسوزدى مىڭ رەت ەستيتىن شىعارسىز. الايدا ونىڭ ءبارى ادەبيەتىمىزدەن وتكەن سوتسرەاليزم تۇسىندا- اق الاستالعان. ءبىر قاراساڭىز، سانادا بار وبراز ءتارىزدى، ءبىراق بۇگىنگى ادەبيەتتە ول جوق.

ال تىنىشتىقبەك جىندى دا، پەرىنى دە، پەرىشتەنى دە رەالدى ومىردەن كۇندە كورىپ جۇرگەندەي وزىنە وتە سەنىمدى سويلەيدى. جىنعا سىرتتان تاس اتپاي، ىشتەن شالۋعا قابىلەتى جەتىپ تۇرعانداي ءسوزى نىق، ويى دا ايقىن. ادەبي ورتاداعى تىم مادەنيەتتى بولىپ كەتكەن اقىندار بۇل سوزدەن سانالى تۇردە قاشادى. تىنىشتىقبەك بولسا سولاردىڭ بويىنداعى جاساندىلىقپەن كۇرەسكەندەي ەرەگىسە تۇسەدى.

«و، تۋعان جەر،

سەنسىز كىممىن مەن؟

سورلاپ ءبىر جۇرگەن سۇمدايمىن.

سوندىقتان اقىل ايتقىش

جۇرتتان گورى، قۋارعان

قۋرايىڭدى تىڭدايمىن».

مۇنداعى قۋارعان قۋراي دا شىن مانىندە وبرازدى تۇردە بەرىلگەن. اقىن يەسىز دالادا كومۋسىز قالعان سۇيەكتەردى مەڭزەپ وتىرماعان شىعار. ءبىراق قۋارعان قۋرايدىڭ ۋىلىندە ارۋاقتىڭ سىرى بارداي سەزىلەدى. كوز كورىپ، قۇلاق ەستيتىن انىق نارسەنى ايتىپ وتىرعانمەن، كوڭىلىڭ ءبارىبىر الدەنەگە ەلەگىزەدى. قۋرايدىڭ ۋىلىنە ەلتىگەن ەلسىز دالا يەسىز بە؟

كەيدە كۇندەلىكتى قولدانىپ جۇرگەن ءسوزدىڭ ءوزى وي- سانامىزعا قالاي اسەر ەتەتىنىنە ءمان بەرە بەرمەيدى ەكەنبىز. ماسەلەن، وسى ەلسىز دالا دەگەن ءسوزدىڭ ارتىنان يەسىز دەگەن ءسوز ەرەدى. يەسىز بولعاندىقتان نە جىن- جىبىر باسادى، نە كەزبە، نە كەلىمسەك قونىس ەتكىسى كەلەدى. اتا- بابامىزدىڭ تاستا تاڭباسى بار، جىعىلسا جامباسى تيگەن جەردى قالاي ەلسىز، يەسىز دەيمىز. سول ەلسىز دەگەن دالادا كەلە جاتساڭ، ايتەۋىر ءبىر جەرىندە قارايىپ قورىم جاتادى ەمەس پە.

«قايران عانا اتا-بابا -

اق جۇرتىم!..

بەس قارۋىن اسىنىپ،

و دۇنيەگە وزا شاۋىپ كەتتى ولار!» دەيدى تىنىشتىقبەك «قۇسا» اتتى ولەڭىندە.

سولارعا لايىقتى بولۋ ءۇشىن قامبار اتا كۇلىگى تيسە دەيدى تاقىمىما. ءبىز «جەلمەن جارىسىپ» دەپ جازا بەرەمىز. قۇلاققا قانداي جۇتاڭ ەستىلەدى. ونىڭ ءتۇبى، ءتۇبىرى «جىنمەن جارىسىپ» بولۋعا ءتيىس. «قوبىلاندى» ەپوسىنداعى «التى ايشىلىق جولدى التى- اق اتتاپ وتەتىن» تايبۋرىلدى «جەلمەن جارىستى» دەپ ەش ايتا المايسىز.

«ەكى كوزى - ەكى اق سايتان،

التى قۇبىلاعا ءادىل جايناعان،

ەس- اقىلى - جاسىل قاسيەت،

جايقالعان؛

ءتورت تۇياعىندا ءتورت پەرىنىڭ

ءمورى بار،

ارقاسىندا ءتاڭىرىنىڭ جەلى بار» .

تاكەن ءالىمقۇلوۆ «اقبوزات» رومانىندا «جىلقىنىڭ قۇلاعىنىڭ تۇبىندە شاراپ بولادى» دەپ جازىپ ەدى. تىنىشتىقبەكتىڭ «ءتاڭىرىنىڭ جەلى بار» دەگەنى، «ارقاسى بار» دەگەنگە كەلەدى. اتقا مىنگەن ادام ارقالانىپ كەتەدى دەگەن سول. «ەكى كوزى - ەكى اق سايتان» دەگەنى، «ىمىرت شىركىن - قويۋ اۋەن، ومىرتقاڭا قۇيىلعان» دەگەن سياقتى سۇراپىل سۋرەت.

شىن مانىندە ءبىزدىڭ حالىق بۇرىن سولاي سويلەيتىن. ونداي ءسوزدىڭ سويقانىن ءوزىمىز جاس كۇنىمىزدە قازىرگى جاسىمىزداعى ۇلكەندەردەن ءجيى ەستيتىنبىز. ولار دا كوشكەن جۇرتقا كومىپ كەتكەن قىمىزدىڭ ءدامىن تاتىرعانداي تامسانتىپ وتە شىقتى.

ايتپاقشى، قاس جۇيرىكتىڭ جەلمەن ەمەس، جىنمەن جارىساتىنىن جوعارىدا كەلتىرىلگەن جىر جولىنان دا كورۋگە بولادى. «ءتورت تۇياعىندا ءتورت پەرىنىڭ ءمورى بار» بولسا، جىنمەن جارىسپاعاندا نەسى قالدى. ازانشىنىڭ داۋىسىن ەستىگەن جىن «ا» دەگەنشە التى قىردى اسىپ كەتەتىن كورىنەدى. ەندەشە جۇيرىكتىڭ جىنمەن جارىسقانداي بولۋى قاناتتى پىراق ءۇشىن اسا تاڭ دا ەمەس.

جىنمەن الىسىپ قالعان بىرەۋدى كورسەڭىز، ونى ونەر ادامى دەي بەرىڭىز. بۇل كەيدە جىن- پەرىلەرمەن دە وي جارىستىرعانداي، ءسوز جارىستىرعانداي كورىنەتىن اقىندارعا وتە- موتە ءتان نارسە. قالا بەردى قالام ۇستاعان قاۋىم ءۇشىن باسەكەنىڭ ۇلكەنى سول بولۋى كەرەك.

«اكەمنىڭ سوڭعى دەمى» ولەڭىندەگى:

قامبار- قىمىز قانىپ ىشكەن

مۇرتىمەن

قاسقاڭ ەدىم، قالجىڭ ءسوزى -

ءبىر تۇمەن!

قانداي ەكەن، كورەيىنشى! - دەپ،

قامشىممەن

قانشاما رەت تۇلەندى ءوزىم

ءتۇرتىپ ەم!»

دەگەن جولداردا دا ءبىراز سىر جاتىر.

اكەلەرىمىز، اتالارىمىز «جىندى كوردىم، جىنمەن كەزدەستىم» دەپ جاتۋشى ەدى. سوندا ولاردىڭ الگى نەمەدەن قايمىقپايتىنداي رۋحى بيىك بولعانى عوي.

ال اقىنداردا بۇل شىعارماشىلىقتىڭ شىڭى بولۋى دا مۇمكىن. مۇنداي ارەكەت شىعارماشىلىق يەلەرىندە ترانسقا ءتۇسۋ ارقىلى جۇزەگە اسسا كەرەك. تىنىشتىقبەك تە كەيدە مەديتاتسيالىق حال كەشكەندەي توسىن سىرلى جىرلارعا كەنەلتەدى دە تاستايدى.

وندايدا تىنىشتىقبەكتىڭ ولەڭدەرى ەشقانداي تەورياعا باعىنبايدى. جىر جولدارى جەلىدەن اعىتىلا جۇگىرىسىپ كەتەدى. ولەڭدى ومىرتقا قۇساپ ۇستاپ تۇرعان بۋىندارى دا وزىنشە ورنەكتەلەدى. شۋماقتارى دا ەركىن قايىرىلىپ، بىرىمەن ءبىرى ورتاق ويلارمەن عانا تۋمالاسادى. ءبىراق بۋىن ارتىق- كەم شىعىپ جاتسا دا، ىرعاق جوعالمايتىنى عاجاپ.

«ولەڭدى ءسۇيۋ، اڭساۋ قانداي -

زال ءىشى سامسار ماڭداي!..

حاس ءانشى ءان سالعاندا،

ج ۇلىن- جۇيكەم شاتىرلاپ،

جاي اتادى،

كوركەم پەرى عايىپتان جۇرەگىمە

قول سالعانداي!»

دەيدى ءبىر ولەڭىندە.

«جۇمىس بولمەمدە - دومبىرام،

باقسىلانسام - داڭعىرام.

شايتانتيەگى - ۇمايتەرەكتەن،

اتا تەگى - بايتەرەكتەن،

ەرىككەنىمدە سويلەمەي قوياتىن

جىنى بار»

دەيدى ەكىنشى ولەڭىندە.

«كەيدە،

قانات قاعىپ كەۋدەمدەگى

ەكى ءمولدىر وكپەمەن،

ءتاڭىر ءجۇزىن كورمەك ءۇشىن كوتەرىلەم

كوككە مەن.

ءسويتىپ جاتىپ ۇيىقتاپ كەتەم،

ءتۇس كورەم:

جالاڭاياق بالا- كوكتەم...

كۇشتى ولەڭ!»

دەيدى ءۇشىنشى ولەڭىندە.

ۇيقاس، بۋىن، جول، تارماقتاردى بۇدان الدەقايدا شەبەر قۇرۋعا بولادى. ءبىراق وندا ولەڭ ىشكى- سىرتقى دۇنيەنىڭ ۇيلەسىمىن بەرىپ تۇرعان ىرعاقتان ايىرىلىپ قالۋى مۇمكىن. تىنىشتىقبەكتىڭ قاي ولەڭىن الساڭىز دا جان مەن جاراتىلىستىڭ ۇيلەسىمىن بۇزباۋىمەن ەرەكشەلەنەدى.

ال ەندى قولدانعان مەتافورالارى مەن كەلتىرگەن تەڭەۋلەرى كەيدە مىيعا سىيماي كەتەدى. ءبىر بىرىنە ۇقسامايتىن نارسەلەردى ۇقساتا سالادى. وسىنىڭ ءبارى مەديتاتسيالىق ويلاۋدىڭ اسەرى مە دەپ تە قالاسىڭ. الايدا مىيعا سىيماعان نارسە ساناعا سۋرەت بولىپ قونا كەتكەندە تاڭعالماسقا ءاددىڭ جوق.

جۇلدىزدانعان ءتۇننىڭ مىيى ەندىگى...

اقىلىمدى مۇزداتۋدا كەڭدىگى.

كوكجيەكتەن كورىنەدى قىزىل اي.

ول دا - شەكسىز كەڭىستىكتىڭ جاندىگى.

وسىنداعى مەتافورا دا، تەڭەۋ دە بۇرىن- سوڭدى قولدانىستا بولماعان. اقىن بەينە قۇلاعىنا بىرەۋ سىبىرلاپ، سونى قاعازعا ءتۇسىرىپ وتىرعانداي ەلەستەيدى. ايتپەسە وسى قالاي بولادى دەپ تارتىنىپ قالۋى كەرەك قوي. ءبىراق ونىڭ بۇل جازعاندارى سونشالىقتى سەنىمدى شىعاتىنى تاعى ءتانتى ەتەدى.

ارينە شىعارماشىلىق جۇمىستا دا بەلگىلى ءبىر ءتارتىپتىڭ بولعانى جاقسى. الايدا شىعارماشىلىق ادامىنىڭ ءوزىن جەلكەسىندە رەداكتور تۇرعانداي سەزىنۋى ەركىندىكتى شەكتەيدى. سودان ونىڭ ءوزى دە، ءسوزى دە باعىنىشتى بولۋى كەرەك دەگەن جالعان تۇسىنىك تۋىندايدى. ال بۇل شىعارماشىلىق تۇلعا ءۇشىن ولىممەن تەڭ نارسە.

«كۇنتەكتى قىدىر قۇرداسى

بولعان سول قازاق

قۇدايدىڭ ءوزىن شاقىرعان

ءدايىم قوناققا!..»

وسى «ابايعا ءمىناجاتىندا» جازعانىنداي، ول دا ءبىر الماعايىپ وبرازعا كىرگەن اقىن. ونىڭ «قاس ساق اڭقىماسى» كىتابى سونداي مەديتاتسيالىق حالدەن تۋعان دۇنيە دەسە، سەنبەسكە امالىڭ جوق. ءبىراق ونداعى كەيبىر ويلار مەن سوزدەردىڭ اقىننىڭ العاشقى ولەڭدەرىنەن باستاۋ الاتىنى بۇل كىتاپتىڭ دا تامىرسىز ەمەس ەكەنىن اڭعارتادى. سوعان بايلانىستى قىزىعۋشىلىقپەن قويعان سۇراعىمىزعا تىنىشتىقبەكتەن:

«قازاق دۇنيەتانىمىن وزىمىزشە زەرتتەپ- زەردەلەپ كورۋگە وتكەن عاسىردىڭ 90-جىلدارىنىڭ باسىندا كىرىسكەندەي ەدىك. وسى عاسىردىڭ باسىندا «قاس ساق اڭقىماسى» دەگەن اتپەن ەكى كىتاپ شىعاردىق. العاشقى قادام بولعاننان كەيىن كەمشىلىگى دە كوپ ەدى. قازىر الدىمدا ءۇش ءجۇز باسپا تاباقتاي كولەمدى قولجازبا جاتىر. سونىڭ ءوزىن ءوزىمىز الىپپەدەي عانا ەڭبەك دەپ باعالاپ وتىرمىز. باعزى بابالارىمىزدان قالعان، ءبىز شەتىن دە يگەرمەگەن قانداي الاپات ءىلىم جاتقانىن سودان- اق بىلۋگە ءتيىسسىز. ماقساتىمىز جىل سوڭىنا دەيىن سول ەڭبەكتىڭ ءتورت تومداي بولارلىق العاشقى ءبولىمىن باسپاعا دايىنداپ بەرۋ» دەگەن جاۋاپ الدىق.

بۇل ەڭبەك دانىشپان اتاسىنىڭ قارا سوزدەرىنىڭ جۇرناعىنداي دا بولماسى بىلاي دا بەلگىلى. ءبىراق باسقانىڭ جانىن جاي تاپتىرا ما، تاپتىرماي ما، ماسەلە سوندا. تاعى ءبىر ادەبيەتشى دوسىمىز ايتپاقشى، ولەڭىن جازىپ، ءجاي جاتسا نە ەتەر ەدى؟ وعان دا ءبىر- اق اۋىز سوزبەن جاۋاپ بەرۋگە بولادى. تىنىشتىقبەكتىڭ اينالاسى تىنىش كەلىپ، تىنىش كەتەتىن اتموسفەرا ەمەس.

سوندىقتان اقىنعا تۇسىنىستىكپەن قاراپ، وقىرماننىڭ دا ءبىر ساتكە ترانسقا تۇسۋىنە مۇمكىندىك تۋدىرۋ اسا قيىن شارۋا بولماسا كەرەك.

ال ازىرگە «وتىرعان جەرىمدە جىر داپتەرىم عانا قالدى ورتەنگەن» دەيتىن تىنىشتىقبەكتى عانا جەتە بىلەتىن سياقتىمىز. ەگەر بىرەۋ ۋاقىتىن ءبولىپ، ونىڭ ولەڭدەرىندەگى جىن، پەرى، سايتان، پەرىشتەلەردى ساناسا، قازىر- اق ەسەپتەن جاڭىلار ەدى. جوعارىدا ايتقان جىنمەن جارىسقان كۇلىكتەي ول دا ومىراۋلاپ، ەكپىنىن ءبىر باساتىن ەمەس. مىنە سوندىقتان دا ءبىر ءوزى ءبىر ادەبي ورتاعا اينالىپ، ءبىر شەتتە قىرۋار ەڭبەك تىندىرىپ جاتىر.

ونىڭ قازىرگى شوقتىقتى كىتابى «بەسىنشى ماۋسىم جۇپارى» اتتى ولەڭدەر، تولعاۋلار، باللادالار مەن پوەمالار جيناعى ەكەنىن وقىرمان جاقسى بىلەدى. وسى كىتابىن وقىساڭىز كوپتەگەن تىلسىم سىرلار مەن قۇپيا جايتتارعا قانىعاسىز. ول كەيدە ءبىرى ەسكى، ءبىرى جاڭا ەكى داۋىردە قاتار ءومىر ءسۇرىپ جاتقانداي سان قيلى اسەرگە بولەيدى. ءوزى ءسويتىپ جازاتىن «اۋزىنان اسپان ەستىلگەن» بالبالتاستاردىڭ اراسىندا «العان دەمى كەمپىرقوساققا اينالعان» ءبىر ءدارۋىش جۇرگەندەي ەلەستەيدى.

بالكىم اقىرى اقىن بولعان سوڭ وسىلاي ءبىر داۋىردەن ەكىنشى داۋىرگە كوك ءتاڭىرىنىڭ كۇلىگىندەي قارعىپ ءوتىپ ءجۇرۋ كەرەك شىعار. ونداي بولۋ ءۇشىن سوعان لايىقتى مازمۇن بولۋى كەرەك ەكەنىن ءتىپتى ايتىپ جاتۋدىڭ ءوزى ارتىق. ول باسقا تۇگىلى قارا ولەڭنىڭ ءوزىن قايتالاعىسى كەلمەي قاتەلىككە ۇرىنىپ جاتسا دا ءسوز جاۋاپكەرشىلىگىن بارىمىزدەن ارتىق بىلەدى. كەي- كەيدە اسىل ءدىنىمىز تۋرالى اسىلىق ايتىپ جاتسا دا ءدال سولاي دەپ تۋرا قابىلداۋدىڭ قاجەتى جوق.

ويتكەنى ول دا وزىمىزدەي:

«جازمىشتى ءوڭىم دەمەن،

ءتۇسىم دەمەن.

قۇر سوزبەن قۋ تىرلىكتى مۇسىندەمەن.

قۇبىلىپ كەتىپ بارام قۇداي جاققا،

قۇپيا جارىق دۇنيە ىشىندە مەن!

كوز الدىم - دوڭگەلەنىپ شۇبار ۇعىم…

كورمەستى كورەمىن بە؟

ءشۇبالىمىن.

بىلەرىم:

ءومىر - پويىز،

مەن - جولاۋشى.

بيلەتىم - تۋعان جىلعى كۋالىگىم.

جىبەرمەن ۇرەيىمدى ەركىنە تىم،

كورگەندە اجالىمنىڭ پورترەتىن.

قارىز ەم قارا جەرگە...

وتەۋ قيىن!

سول عوي، سول - قارا ءتاندى ولتىرەتىن!.. « دەپ تە تولعايتىن وزەكتى جاننىڭ ءبىرى!

ال ونىڭ ازاماتتىق ءۇنى دە:

«مەن - ماڭگىلىك تاۋسىلمايتىن

زارىقپىن،

ءبىراق، كوزىم - حاق كيەسى جارىقتىڭ،

سەن دەگەندە، تۋعان ەل!

ايتقان ءسوزىم سامالدان دا تازا تىم،

دالادان دا جازۋىم زور جازاتىن.

اسپاننان دا ويىم بيىك،

تۇڭعيىق،

الىپ جۇرەم ءون بويىما مۇڭ قۇيىپ،

سەن دەگەندە تۋعان ەل!

سەرتتەسسەم دە ناجاعايلى نوسەرمەن،

بۇكىل الەم كۇنالارىن كەشەم مەن،

سەن دەگەندە تۋعان ەل!

سەن دەگەندە، ارداعىم،

ينەلىكپىن كوتەرەتىن،

قۇدايدىڭ دا سالماعىن!»

دەپ وڭگەلەردەن ەرەك ەستىلەدى.

قۋ ماڭدايعا نەبىر دانىشپان اقىن- جازۋشىلارمەن بىرگە عۇمىر كەشۋدى جازباعان ەكەن. ءبىراق تىنىشتىقبەك ابدىكاكىم ۇلى سياقتى سيقىرلى ءسوز يەلەرىمەن قاتار قالام سىلتەۋ مارتەبەسى تالەيىمىزگە بۇيىرىپ تۇر. ەندەشە «ول نە ىستەپ جاتىر، مەن نە ىستەپ وتىرمىن» دەپ ءبىر ويلانىپ قويۋدىڭ ەش ابەستىگى جوق دەپ بىلدىك. وسى كوڭىل- كۇيدىڭ اسەرىمەن باسقالارعا دا ۇلگى بولسىن دەپ وسى ماقالانى جازدىق. ايتپەسە قازىر ولەڭدەرىندە جىن بار، ءبىراق دىم جوق اقىندار ەكى كەشتىڭ اراسىندا ءورىپ ءجۇر!

جۇسىپبەك قورعاسبەك، جازۋشى

egemen.kz