يبن كاسيردىڭ كىتابى

نۇر-سۇلتان.قازاقپارات - كوكشەتاۋ قالاسىندا ورنالاسقان وبلىستىق مادەنيەت باسقارماسىنا قاراستى ادەبيەت جانە ونەر مۋزەيى اتتى شاعىن مەكەمە بار.

وعان جۋىقتا جولىمىز ءتۇستى. كورمە زالىندا اتاقتى ءتاپسىرشى- عالىم يبن كاسيردىڭ ەڭبەگى تۇرعانىن اڭعاردىق.

بۇل عۇلامانىڭ تولىق اتى- ءجونى - ۋمار يبن كاسير ءال- بۋسراۆي اد- ديماشكي. جارىقتىق 1301 -جىلى شام ەلىنىڭ بۋسرا قالاسىندا تۋىپ، 1373 -جىلى داماسكىدە دۇنيەدەن وتكەن ەكەن. بۇل - يسلام الەمىندە ماملۇكتەر بيلىگى ۇستەمدىك قۇرعان زامان. عالىمنىڭ جازعان قۇران تاپسىرلەرى مەن فيقح- قۇقىقتانۋ جايلى جازعان ەڭبەكتەرى كۇنى بۇگىنگە دەيىن قۇنىن جويماعان ماڭگىلىك ءىلىم ەسەبىندە.

ءبىزدى تولعاندىرعان ماسەلە «مۇسىلمان الەمىندە اسا باعالى سانالاتىن عالىمنىڭ ەڭبەگى مۇندا قايدان ءجۇر؟». مەكەمەنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى باقىتبەك بەكمۇرات ۇلى ايتقان مالىمەتكە جۇگىنسەك، كىتاپتىڭ مۇقاباسى ءھام العاشقى بەتتەرى بولماۋىنان قاي جىلى، قايدا جارىق كورگەنى بەلگىسىز، تەك سىرتقى بەتىنە «3- توم» دەپ قارىنداشپەن جازىلعان بەلگى عانا بار. وتكەن عاسىردىڭ 90-جىلدارى بۇل مەكەمە اشىلعاندا جەكە ادامدار جۇزدەگەن ءدىني كىتاپتار اكەلىپ تاپسىرعان كورىنەدى. بۇل كىتاپ سول دۇرمەكتىڭ ىشىندە كەلىپ قالعان سىڭايلى.

حوش سونىمەن.. . قۇندى ەڭبەكتىڭ كەلگەن- كەتكەن ءىزىن اڭداي الماي اڭىرىپ وتىرعانىمىزدا، كەنەت ءبىر ساڭىلاۋ ساۋلە كورىنگەندەي بولدى. ناقتىراق ايتقاندا، وتكەن مامىر ايىنىڭ اياعىندا سەنات ءتوراعاسى ماۋلەن اشىمبايەۆتىڭ مۇرىندىق بولۋىمەن «اشارشىلىق. گولود. 1928-1934. دەرەكتى حرونيكا» اتتى ءۇشتومدىقتىڭ تۇساۋى ەلوردادا كەسىلدى. وسى جيناققا اشارشىلىق جايلى 1126 دەرەك توپتاستىرىلىپتى. وسىلاردىڭ ىشىندە 449 قۇجات بۇرىن- سوڭدى جارىق كورمەگەن دەيدى. سونىڭ ءبىرى - ءبىرىنشى تومىنىڭ 668-بەتىندە جارىق كورگەن №182 قۇجات.

قۇجاتتىڭ مازمۇنى - اقمولا وكرۋگى اسان- قايعى رايون (قازىرگى جاڭاارقا اۋدانى) تۇرعىنى احمەت ادىلبايەۆتىڭ بواك- ءنىڭ ءتورالقاسىنا جانە ي. ستالينگە جازعان حاتى ەكەن. جولدانعان ۋاقىتى: 1928 -جىلدىڭ 17-جەلتوقسانى. قۇجاتتىڭ قىسقاشا مازمۇنىنا توقتالساق، ادىلبايەۆ وزىندە ءىرىلى- ۇساقتى 52 باس مالى بارىن ايتىپ، وتباسىمەن بىرگە گۋريەۆ وكرۋگىنە «قاۋىپتى انتيسوۆەتتىك ەلەمەنت» رەتىندە جەر اۋدارىلۋىنىڭ نەگىزسىز ەكەنىن، حاندار، سۇلتاندار تۇقىمىنا جاتپايتىنىن ايتىپ: «مەن جوعارى مۇسىلمان ءبىلىمىن العاش اقمولا گۋبەرنياسىندا، ونان سوڭ ەكى جىل مەدينەدە، ارابياداعى «يشفحا» مەدرەسەسىندە، ونان سوڭ ەگيپەتتىڭ كاير قالاسىنداعى «جاميە اسحاري» مەدرەسەسىندە الدىم.

وتانىما اراب تاريحشىلارى: يبن حالدۋننىڭ، يبن كاسيردىڭ، تالفيكۋل اكباردىڭ، يبن حالەكەننىڭ جانە باسقالاردىڭ ەڭبەكتەرىن الىپ ورالعان مەن يسلام تاريحىن جازا باستادىم. وسى تاريحقا بايلانىستى قابىر ەسكەرتكىشتەرىن جانە قازاقستاننىڭ وزىندەگى يسلامنىڭ تاريحىنا بايلانىستى جازبا قۇجاتتاردى زەرتتەي باستادىم. وسىندايدا قازاق بايلارىن جەر اۋدارۋ جانە ولاردىڭ مۇلكىن تاركىلەۋ ناۋقانىندا اقمولا و گ پ ۋ- ى مەنىڭ 45 پۇت كىتاپتارىمدى، سونىڭ ىشىندە جوعارىدا كورسەتىلگەن اراب تاريحشىلارىنىڭ شىعارمالارىن، سونداي- اق مەنىڭ مەدينەدەگى، كايردەگى كۋرستاردى بىتىرگەندىگىم تۋرالى ديپلومدارىمدى جانە كونستانتينوپولدە تاپسىرعان شەيح ۋل يسلام اتاعىمدى الىپ قويدى.. .» دەپتى.

ەندەشە، ادىلبايەۆتىڭ جوعارىداعى شاعىمحاتىن تاپسىرلەپ كورەيىك. بۇل جەردە نازار اۋداراتىن ءۇش دەرەك تۇر. ءبىرىنشىسى، «يبن كاسيردىڭ ەڭبەكتەرىن الىپ كەلدىم» دەپتى. دەمەك، عۇلامانىڭ كىتاپتارى ارقا جەرىنە ادىلبايەۆ ارقىلى جەتكەنى انىق. ءسويتىپ، انا مۋزەيدەگى جادىگەردىڭ سىرى انىقتالدى. ەكىنشىدەن، «45 پۇت كىتابىم تاركىلەندى» دەپتى. ەسەپتەپ كورسەك: 45 * 16 = 720 ك گ كىتاپ. بۇل دەگەنىمىز - تەڭىزدەي ءبىلىم. مۇنىڭ ءبارى تاركىلەنگەن.

ءبىز كامپەسكە ناۋقانى مال- دۇنيەگە عانا كەلگەن ناۋبەت دەپ جۇرسەك، ءىلىمنىڭ كوزى قۇندى كىتاپتار دا تاركىلەنگەن ەكەن. ءۇشىنشى دەرەك - «شەيح ۋل يسلام» اتاعى. بۇل ءىلىمىنىڭ شىڭىنا جەتكەن ادامعا عانا بەرىلەتىن دارەجە. الەمنىڭ كەز كەلگەن جەرىندە ءىلىم ۇيرەتۋگە فاتۋا بەرۋگە بولادى دەگەن ءسوز. مۇنداي اتاققا قولى جەتكەن ادام ورتالىق ازيادا ساناۋلى.

egemen.kz