سوم بىلەكتى، اقىن جۇرەكتى ارىس الىبى
«جامىلمادىم بالۋاندىقتىڭ قۇر اتىن،
ەرجىگىتپىن ايتقانىمدا تۇراتىن.
مولدىرەگەن تاۋ بۇلاعى سەكىلدى،
ولەڭ جازسام ورىندالار مۇراتىم!»، دەپ بالۋان ساۋساقتارىنان بال سەزىم سورعالاتىپ، باياعى قاجىمۇقان، بالۋان شولاقتاردى ەسكە سالا بەرەتىن وسىناۋ سوم تۇلعامەن ورتامىز دا، ويىمىز دا، كوڭىل دە تولىپ، كورگەن سايىن مارقايىپ قالاتىنىمىز شىندىق. قاراتاۋدان، قارا ولەڭنەن قۋات العان سولتىكەن كوكىش ۇلى ارىستا ەل نامىسىن جىبەرمەي الىسقانىن الىپ ۇردى. داڭق تورىنە كوتەرىلىپ، ەل قۇرمەتىنە بولەندى. شابىتى شارىقتاپ شۋماق- شۋماق ولەڭ دە توكتى.
سوندا ول: «نەسى جىگىت ءوز اتىن تانىتپاعان،
ناعىز جۇيرىك بولادى تالىقپاعان.
اكەم قويعان اتىنان وزگەشە ءبىر،
«بالۋان» دەگەن شەن بەردى حالىق ماعان.
ادام ءوزىن ءجون شىعار پارىقتاعان،
باس يەمىن قاشان دا حالىق ساعان.
وسىنشالىق قۇرمەتتەپ كوتەرەتىن،
قانشا جۇلدە بەرىپ ەم حالىق ساعان؟»، دەپ باياعى قاراپايىم قالپىنان جازباي الپىستىڭ اسۋىنا دا جەتتى. سوم بىلەگى، اقىن جۇرەگى ونى قوس ونەردىڭ ەگىز شىڭىنا بىردەي الىپ ۇشتى.
جاڭا قىتاي قۇرىلعاننان كەيىن مەملەكەتتىك، حالىقارالىق جارىستارعا قاتىناسقان «كۇرەس مايورى» سەرىك قوجاباي ۇلى، اقىمەتقالي ساعي ۇلى، كوكەناي قالەل ۇلى قاتارلى ارىستاردىڭ ءىزىن باسا كەلىپ، ارىس مايدانىنا تۇسكەن سولتىكەن كوكىش ۇلى، 130 كيلودان جوعارى ەڭ اۋىر سالماق بويىنشا كۇرەستى.
«بالۋانعا جاراسىمدى ءۇيىل ءپىشىن،
ارىستا كورسەتپەدىم ەزدىڭ ءىسىن.
كوتەرىپ دوڭگەلەنتىپ تاستاعاندا،
سوگىلدى كوك ەتتەرىم ەلىم ءۇشىن»، دەپ ءوزى جازعانىنداي، ول الىپ تا، شالىپ تا جىقتى.
حالىقارالىق، مەملەكەتتىك جانە رايوندىق جارىستاردا جالپى 9 رەت «اعا جۇلدەگەر»، 6 رەت «جۇلدەگەر»، «مەملەكەتتىك سپورت شەبەرى»، مەملەكەتتىك «كۇرەس پاتشاسى» دەگەن ەرەكشە لاۋازىمدارعا ەرەن ەڭبەگىمەن قول جەتكىزەدى.
«جۇلىپ الىپ التايىم جاۋىن اتتان،
ءور جىگەرىن لاۋلاتىپ جالىنداتقان.
اساۋ تولقىن اشۋمەن كوبىك شاشىپ،
تەنتەك قىران ورتاسىن جارىپ اققان»، دەپ بالۋان قالامىمەن جىرلاعان كورىكتى قىران وزەنى جاعاسىندا، التاي قالاسىنىڭ قىزىلتاس اۋىلىندا 1952 -جىلى ءومىر ەسىگىن اشقان سولتىكەن كوكىش ۇلى ۇرپاق تاربيەلەپ جاتتىقتىرۋشى بولا ءجۇرىپ، سوم ساۋساقتارىمەن بولات قالام ۇستاپ، پوەزيانىڭ تۇلپارىنا قامشى باستى.
جازعان ولەڭدەرى قىتايداعى قازاق ءتىلدى گازەت- جۋرنالداردا ۇزبەي جاريالانۋمەن بىرگە، قازاقستاننىڭ ءارتۇرلى باسىلىمدارىنان دا ارت- ارتىنان جارىق كورىپ كەلەدى. قازاقستاننىڭ «اعايىن» جۋرنالىندا جاريالانعان ت. مارقانىڭ «ارىس ساڭلاعى» اتتى وچەركى بالۋاندى قازاقستان حالقىنا تاعى ءبىر قىرىنان تانىتتى.
2002 -جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك باسپاسىنان سولتىكەن كوكىش ۇلىنىڭ 300-دەن استام ولەڭ، تولعاۋلارى باسىلعان «اق سەمسەر» اتتى تۇڭعىش جىر كىتابى جارىق كورىپ، قالىڭ وقىرمان قاۋىمنىڭ شىنايى القاۋىنا يە بولدى. قىتايدا «كوك سۇڭگى» ، «جاسىل جەبە» «ايبالتا» جىر كىتاپتارى وقىرماندارمەن بەت كورىستى. «قارا شوقپار»، «بەس قارۋ» سياقتى ەكى كىتاپتىق ولەڭدەر جيناعىن باسپا ورىندارىنا ۇسىندى.
سولتىكەن كوكىش ۇلى جونىندە جازعان ءارتۇرلى جانرداعى شىعارمالار توپتاماسى دا دايىندالىپ، «سايگۇلىك» دەگەن اتپەن قوماقتى كىتاپ بولىپ باسپادان شىعۋ الدىندا تۇر. سولتىكەن كوكىش ۇلى ولەڭدەرى حالىقتىق تىلمەن جاتتىق جازىلعان، ءارى قاراپايىم، ءارى تاربيەلىك قۋاتى كۇشتى، تۋعان جەرىن، وسكەن ەلىن، انا وتانىن قىزۋ سۇيەتىن، ءومىر بەلەستەرىنەن تاربيەلىك تامسىلدەر قورىتقان، تابيعات پەن قوعامدى ءوز تاسپاسىمەن ءوز تالعامى بويىنشا بىرىكتىرىپ ءورىپ شىققان ءسوز مارجاندارى.
ول قازىر شىڭجاڭ جازۋشىلار قوعامى، التاي ايماقتىق، التاي قالالىق جازۋشىلار قوعامىنىڭ مۇشەسى. الپىستىڭ اسۋىنداعى اعا بالۋاننىڭ، بالا كەزىندەگى كۇشىن تانىتقان ەرلىكتەرى، قازانداي تاستاردى كوتەرىپ باستەن ۇتقان تۇسپەلىگى، جاتتىقتىرۋشى بولعانداعى ۇستازدىق ەڭبەكتەرى، كۇرەس قاعيدالارى تۋرالى جازعان زەرتتەۋ ماقالالارى، توي- تومالاقتارداعى دومبىرا شەرتۋى مەن انشىلىك ونەرى، ايتىس اقىندارىمەن جەكپە- جەكتە جانە قاعاز بەتىندە قايتارعان قولما- قول سۋىرىپ سالمالىعى، ەلدى كۇلدىرىپ جىرعاتاتىن شەشەندىك ءازىل- قالجىڭدارى ءوز الدارىنا ءبىر- ءبىر تاقىرىپ.
سىزدەي بولسىن قازاقتىڭ قاي ءبىر ۇلى؟
كوكىش قارتتىڭ بۇرلىقپاس «تايبۋرىلى».
«اقسەمسەر» مەن «كوكسۇڭگى»، «قارا شوقپار»
«اي بالتانىڭ» شىعادى ايبىندى ءۇنى.
نىساناعا ءدال تيسە، «جاسىل جەبەڭ»،
«ايەل جانى» الەمنىڭ اي- جۇلدى.
«بەس قارۋىن» اسىنعان ساقتارىمداي،
سەن امان بول، قازاقتىڭ «سايگۇلىگى» ! !
قۋانىش ءىلياس ۇلى، 6alash ۇسىنادى
