گولوشەكين اشتىق تۋرالى ورتالىققا حابارلادى ما - تاريحشى پىكىرى
«جيناقتىڭ ءبىرىنشى تومىنداعى 669-بەتتە 994-قۇجاتتا كورشى رەسپۋبليكا اۋداندارىنداعى قازاقتاردىڭ سانى كورسەتىلەدى. مىسالى ومبى وبلىسىنداعى شەرباكول اۋدانى - قازاقتار كوپ شوعىرلانعان وزىمىزگە ىستىق، جاقىن ءوڭىر. 1933 -جىلى 2 -قىركۇيەكتە شىققان قۇجاتتا شەرباكول اۋدانىندا 260 قازاق وتباسى تۇراتىنى جازىلعان. ارينە قازاقي اۋداندا 260 وتباسىنىڭ قالعانى اشارشىلىقتىڭ قانداي اۋىر بولعانىن كورسەتەدى»، - دەدى تاريحشى سۇحباتىندا.
سونىمەن بىرگە، ەكىنشى تومداعى 342-بەتتە قازاقستان ولكەلىك پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى بولعان ف. گولوشەكيننىڭ ا. ميكويانعا جازعان ماڭىزدى قۇجاتى بار.
«ءبىز كوبىنەسە گولوشەكيندى كىنالايمىز، گولوشەكين باستاعان رەسپۋبليكا بيلىگى قىلمىس جاسادى دەيمىز. ارينە، گولوشەكيننىڭ دە، ستاليننىڭ دە كىنالارى بار. دەگەنمەن، بۇل قۇجات گولوشەكيندى باسقا قىرىنان كورسەتەدى. 1930 -جىلى 19 -ساۋىردە اشارشىلىق جاڭا باستالىپ جاتقاندا الماتىدان ماسكەۋگە حات جولدانىپ، قازاقستاندا ەگىن شىقپاي، نان مەن ەت جوسپارى جوعارى بولىپ، جەرگىلىكتى حالىققا ازىق- تۇلىك قالماعانى، جاقىن ارادا اشتىق بولۋى مۇمكىن ەكەنى ەسكەرتىلگەن. ودان باسقا، قازاقستاندا جاپپاي اشتىقتىڭ ءجۇرىپ جاتقانى، ءمايىت جەۋ، ادام جەۋ جاعدايلارىنىڭ تىركەلگەنى تۋرالى قۇجاتتار دا ساقتالعان. ءبىراق ەڭ قىزىعى، 1930 -جىلداردىڭ باسىندا قازاقستاندا حالىققا ازىق- تۇلىك جەتپەي جاتقاندا دا نان مەن ەت ازىرلەۋ جۇمىستارى توقتاماعان. ال كورشىلەس قىرعىزستان بيلىگى سول ۋاقىتتا ورتالىققا نان مەن ەت جىبەرۋدەن ءۇزىلدى- كەسىلدى باس تارتقان، ول ەلدەن ءبىر كەلى ەت، ءبىر كەلى ءدان ورتالىققا جىبەرىلمەگەن»، - دەيدى تاريحشى.
ماماننىڭ ايتۋىنشا، نەگىزگى سوققى ءبىر ساتتە بار مالىنان ايىرىلعان اۋىل تۇرعىندارىنا ءتيدى. ورتالىق ازيا ەلدەرى اراسىندا قازاقستاندا عانا ميلليونداعان ادام اشارشىلىقتان قىرىلعان.
«مەنىڭ ويىمشا، اشارشىلىق ورتالىقتىڭ ءبىر ساياساتى بولدى، رەسپۋبليكا بيلىگى دە ونى قانداي دا ءبىر دەڭگەيدە قولداپ وتىرعان، ولار قىرعىزستان بيلىگى سەكىلدى ۇستانىمعا كوشپەدى. ورتالىق ازيانىڭ وزگە ەلدەرىن الىپ قاراساق، اشتىقتان قىرىلعاندار سانى قازاقستانداعىداي كوپ ەمەس. قازاقستاندا دا قانشا ادامنىڭ اشتىقتان قۇربان بولعانى ءالى ناقتىلانباعان. ازىرگە 2,5 ميلليون ادام دەگەن دەرەك بار. بۇل - 30-جىلداردىڭ سوڭىنداعى قازاقستان ىشكى ىستەر حالىق كوميسسارياتى (نكۆد) كەلتىرگەن مالىمەت. ولارعا قازاقستان وڭىرلەرىن ارالاپ، اشارشىلىق سالدارىن انىقتاۋ تۋرالى تاپسىرما بەرىلگەن. سوندا ولار شامامەن 2,5 ميلليون ادام دەپ، اقپاراتتىڭ تولىق ەمەستىگىن، كوپ قۇجاتتاردىڭ جويىلعانىن، حالىقتىڭ وزگە اۋداندار مەن كورشىلەس رەسپۋبليكالارعا كوشىپ كەتكەنىن ەسكەرتكەن. سوندىقتان، تاريحشىلاردى ۇلكەن جۇمىس كۇتىپ تۇر، ساياسي قۋعىن- سۇرگىن قۇرباندارىن تولىق اقتاۋ كوميسسياسى اياسىندا جاڭا سيفرلار، جاڭا دەرەكتەر جانە جاڭا كوزقاراس الامىز دەگەن ۇمىتتەمىن»، - دەيدى زيابەك قابىلدينوۆ.
ەسكە سالا كەتسەك، ق ر پارلامەنتى سەناتىندا ساياسي قۋعىن- سۇرگىن جانە اشارشىلىق قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنى قارساڭىندا «اشارشىلىق. گولود. 1928-1934. دەرەكتى حرونيكا» ءۇش تومدىق جيناعى تانىستىرىلدى. ءۇش تومدىقتا قازاقستانداعى كۇشتەپ ۇجىمداستىرۋ تاريحىن باياندايتىن مىڭنان استام ارحيۆ قۇجاتتارى جيناقتالعان. ولاردىڭ ءبىرازى بۇعان دەيىن ەش جەردە جاريالانباعان جانە قازاقستان عىلىمىندا بۇرىن- سوڭدى ايتىلماعان. اتالعان كىتاپتار ش. ءۋاليحانوۆ اتىنداعى تاريح جانە ەتنولوگيا ينستۋتىنىڭ عىلىمي كەڭەسىنىڭ ۇسىنىسىمەن شىققان.
«وسى جۇمىستى الداعى جىلدارى دا توقتاتپاۋ كەرەك. وبلىستىق، اۋداندىق، قالالىق ارحيۆتەردەن كەم دەگەندە جىلىنا ءبىر تومنان شىعارىپ وتىرسا، رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدەگى ءۇش قالادان ءبىر تومنان شىقسا، سوسىن قازاقتار اعىلعان قىرعىزستان، وزبەكستان، تاجىكستان، تۇركىمەنستان، رەسەيدىڭ شەكارالاس وڭىرلەرى - بارناۋىل، جاڭاسىبىر، ومبى، تۇمەن، قورعان، استراحان، ورىنبور، چەليابى قالالارىندا دا جۇمىس ىستەپ، كەلەسى 31 -مامىرعا دەيىن 20-30 توم جيناق شىعارۋعا بولادى. مۇندا بۇرىن جاريالانباعان قۇجاتتارعا كوڭىل ءبولۋ كەرەك. ول ءۇشىن مەملەكەتتىك دەڭگەيدە باعدارلاما ۇيىمداستىرسا، سەناتتىڭ قولداۋىمەن ءۇش جىلدا كوپتەگەن جۇمىس اتقارۋعا بولادى»، - دەيدى زيابەك قابىلدينوۆ.
اۆتور: ايجان سەرىكجان قىزى
