رۇقساتسىز ۆاكسينا سالۋ قىلمىس پا؟
Project Syndicate جوباسى اياسىندا Egemen Qazaqstan جاريالاپ وتىرعان ماقالالاردىڭ بىرەۋى وسى ماسەلەگە ارنالعان.
ەۋروپالىق وداقتىڭ سىرتقى ىستەر جانە قاۋىپسىزدىك ساياساتى جونىندەگى جوعارى وكىلى حوسەپ بوررەل مەن ەۋروپالىق وداقتىڭ باسەكەلەستىك جونىندەگى كوميسسارى مارگرەت ۆەستاگەر بىرلەسىپ ازىرلەگەن ماقالادا قارت قۇرلىقتىڭ سيفرلاندىرۋ سالاسىنداعى كوزقاراسىنىڭ ماڭىزى جايلى ءسوز قوزعالادى.
اۆتورلاردىڭ سوزىنە سۇيەنسەك، ەۋروپالىق وداق الەمدەگى سيفرلى تەحنولوگيا سالاسىن دۇرىس باعىتقا بۇرۋعا قابىلەتتى. بۇل ماقساتقا قول جەتكىزۋ ءۇشىن قارت قۇرلىقتىڭ شەنەۋنىكتەرى ءتيىستى شارالاردى ىسكە اسىرىپ، حالىقارالىق ىنتىماقتاستىق ورناتۋى قاجەت.
پرينستون ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ بيوەتيكا پروفەسسورى پيتەر سينگەر ا ق ش- تاعى مىناداي قىزىق وقيعاعا توقتالادى. تۇرعىندارعا ۆاكسينا سالۋعا جاۋاپتى حاسان گوكال ارتىق قالعان ەكپەلەردى باسقا ادامدارعا ەگەدى. كەيىنىرەك وسى ارەكەتى ءۇشىن جۇمىستان شىعارىلىپ، جاۋاپقا تارتىلعان. اۆتور وسى وقيعادا دارىگەردى قۋدالاعانداردى سىنعا الادى.
ەستەرىڭىزگە سالايىق، الەمدەگى ماڭىزدى دا وزەكتى تاقىرىپتار جونىندە بىرەگەي كونتەنت ازىرلەيتىن Project Syndicate جوباسىنىڭ ماقالالارى اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگىنىڭ قولداۋىمەن جارىق كورىپ وتىر.
مەلبۋرن. بىلتىرعى 29-جەلتوقساندا تەحاس شتاتىنداعى حارريس اۋدانىنىڭ (ونىڭ قۇرامىنا حالىقتىڭ سانى بويىنشا ا ق ش- تىڭ ءتورتىنشى قالاسى حيۋستون كىرەدى) كوروناۆيرۋسقا قارسى توبىنىڭ مەديتسينالىق ديرەكتورى حاسان گوكال Moderna ۆاكسيناسىن ەگۋدى، اسىرەسە جەدەل جاردەم قىزمەتكەرلەرىنە سالىنۋىن قامتاماسىز ەتىپ جۇرگەن ەدى. ۆاكسينا 11 دوزاسى بار قۇتىلار ارقىلى كەلەدى. قۇتىنى اشقاننان كەيىن 6 ساعاتتان سوڭ ەكپەنىڭ مەرزىمى وتەدى جانە پايدالانىلماعان ۆاكسينانى جويۋ كەرەك.
جەلتوقساننىڭ سول كۇنى پاتسيەنتتەردىڭ ءبىرى مەديتسينا ورتالىعى جابىلار كەزدە كەلگەندىكتەن، مەيىربيكەنىڭ جاڭا قۇتىنى اشۋىنا تۋرا كەلدى. ءبىراق ۆاكسينانىڭ 10 دوزاسى قالعان- دى. گوكال ونى ورتالىقتا جۇرگەن مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىنە جانە ەكى پوليتسيا وفيتسەرىنە ۇسىندى. ءبىراق ولاردىڭ كەيبىرى ەكپە قابىلداپ قويعان، ەندى ءبىرى باس تارتتى. ەرەجە بويىنشا، 65 جاستان اسقاندار مەن دىمكاسى بار ازاماتتاردىڭ ءبارى كوروناۆيرۋستان زارداپ شەگۋ ىقتيمالدىلىعى جوعارى بولعاندىقتان، ۆاكسينا الۋلارىنا بولادى. سودان كەيىن گوكال وسى توپقا ساي كەلەتىن اتا- اناسى بار ارىپتەسىنە حابارلاسۋعا تالپىنعان، ءبىراق ولارمەن بايلانىسا الماعان.
كەيىن گوكال تەلەفونى بار تانىستارىنا حابارلاسىپ، ۆاكسينا سالدىرۋعا ساي كەلەتىندەرى بار- جوعىن انىقتاۋعا تالپىنىپ، قالاۋ بىلدىرگەن ادامدى كەشكە ۇيىنە كەلۋگە شاقىردى. سول كۇنى كەشكە ۇيگە ورالعانىندا ەكى ادامنىڭ كۇتىپ وتىرعانىن كورىپ، ولارعا ەكپە ەكتى. بۇدان سوڭ ۆاكسينا الۋعا قۇقىلى ادامداردىڭ ۇيلەرىن ارالاپ، تاعى بەسەۋىنە ۆاكسينا سالىپ شىقتى.
ءسويتىپ ءجۇرىپ تەلەفون شالۋىن جالعاستىرا بەردى. تاعى ءۇش ادام ەكپە الۋعا كەلىسىمىن بەرگەن. ءبىراق بىرەۋى كوپ ۇزاماي باس تارتتى. گوكالدىڭ جۇبايى وكپە ساركويدوزىمەن اۋىراتىندىقتان، ونىڭ ۆاكسينا الۋعا قۇقىعى بار بولاتىن.
«مەن بۇنى سىزگە بەرگىم كەلگەن جوق. ءبىراق مەن ونى جارتى ساعات ىشىندە پايدالانباسام، اجەتحاناعا تاستاۋىم كەرەك»، دەيدى ول جۇبايىنا. سوڭعى دوزانىڭ مەرزىمى اياقتالۋىنا ون بەس مينۋت قالعاندا گوكال وعان ۆاكسينا سالدى.
ەرتەڭىنە گوكال باسشىلىققا وقيعا تۋرالى ايتىپ بەرىپ، ون دوزانىڭ كىمدەرگە سالىنعانىن اتاپ كورسەتتى. بىرنەشە كۇن وتكەن سوڭ باسشىلىق ونى شاقىرىپ الىپ، قالىپ كەتكەن دوزالار قايتارىلۋى قاجەت ەكەنىن، ءتىپتى مەرزىمى ءوتىپ كەتۋى مۇمكىن بولسا دا قوقىسقا تاستالۋعا تيىستىگىن جەتكىزدى. بۇل تالاپتى ورىنداماعاندىقتان، ول جۇمىستان شىعارىلدى.
ەكى اپتادان سوڭ حارريس اۋدانىنىڭ وگرۋگتىك پروكۋرورى كيم وگگ ونى ۇرلىق جاسادى جانە وكرۋگ حاتتامالارىن بۇزدى دەپ ايىپتادى. گوكالدىڭ ادۆوكاتى بۇزىلدى دەپ ايىپتالعان حاتتامالاردىڭ كوشىرمەسىن سۇرادى. وعان قۇجاتتاردىڭ جوق ەكەنى ايتىلدى.
سۋديا ايىپتاۋلاردى جوققا شىعارىپ، وگرۋگتىك پروكۋرور گوكالدىڭ كىناسىن دالەلدەي الماعانىن، كوروناۆيرۋسقا قارسى ورتالىقتىڭ مەديتسينالىق كەڭەسشىسىنىڭ ۆاكسينالاۋ جونىندە شەشىم قابىلداۋعا قۇقىلى ەمەستىگىن كورسەتە الماعانىن اتاپ ءوتتى. و گ گ تاعى دا تالپىناتىنىن جەتكىزدى.
كەيبىر مورالدىق جۇيەلەر ەرەجەلەرگە قول سۇعىلمايدى دەپ قارايدى. مىسالى، ريم- كاتوليك شىركەۋى ادامنىڭ جازىقسىز ءومىرىن قيۋ ءارقاشان دۇرىس ەمەس دەپ سانايدى.
كەيدە بالا تۋۋ كەزىندە نارەستەنىڭ باس سۇيەگى قىسىلىپ قالىپ، ونى شىعارىپ الۋ مۇمكىن ەمەس بولعاندا وسىنداي ءسات تۋادى. مۇنداي جاعدايدا ەشقانداي ارەكەت جاسالماسا، انا دا، بالا دا قايتىس بولادى. بوساندىرۋدىڭ تاسىلدەرى جەتىلمەيىنشە، وسىنداي ساتتەگى شىعار شەشىم - ەكى ولىمگە جول بەرمەۋ، ياعني نارەستەنىڭ باس سۇيەگىن سىندىرۋ. ءسابي قايتىس بولادى، ءبىراق اناسى ءتىرى قالادى. كاتوليك ءدىنى ەلدەرىندە مۇنداي تاسىلگە تىيىم سالىنعان. ويتكەنى بۇل نارەستەنى تىكەلەي ءولتىرۋ بولىپ سانالادى. سونىڭ سالدارىنان ءتىرى قالۋى مۇمكىن ايەل دە قازا تابادى.
ۋتيليتاريزم بۇعان قاراما- قارسى. ونىڭ نەگىزىن قالاۋشى دجەرەمي بەنتام كەز كەلگەن زاڭ، ادەت- عۇرىپ نەمەسە مورالدىق ەرەجە جونىندە «مۇنىڭ نە قاجەتى بار؟» دەپ سۇرايدى. ياعني سول ارقىلى ازاپتى ازايتىپ، باقىتتى كوبەيتۋگە بولا ما؟ بەنتام مەن ونىڭ ءىزباسارلارى مۇنداي ءتاسىلدى اقسۇيەكتەردىڭ ارتىقشىلىعى، قۇل ساۋداسى، داۋىس بەرۋ جونىندەگى شەكتەۋلەر سەكىلدى ماسەلەلەردە قولدانعان.
ەرەجەلەر ءتىپتى ۋتيليتاريستەر ءۇشىن دە ماڭىزدى. دجون ستيۋارت ميللدىڭ پايىمداۋىنشا، ەرەجە اتا- بابالارىمىزدىڭ بارشاعا يگى ءومىر اكەلۋى مۇمكىن ارەكەتتەر تۋرالى تاجىريبەسى مەن اقىل- ويىنان قۇرالادى. الايدا، ميلل ءۇشىن ەرەجە ابسوليۋتتى ەمەس. «ءومىردى ساقتاۋ ءۇشىن ۇرلىقتىڭ ءوزى رۇقسات ەتىلىپ قانا قويماي، مىندەتكە اينالۋى مۇمكىن»، دەيدى ول.
ءبىز گوكال سالعان 10 دوزا ۆاكسينا ادام ءومىرىن ساقتاپ قالدى ما، جوق پا - بىلمەيمىز. ءبىراق ونىڭ ارەكەتى ەكپەنى بىرنەشە كۇن نەمەسە اپتا كۇتەتىن ادامداردىڭ جانىنا تىنىشتىق ورناتتى. وعان قوسا، ول ەشتەڭە ۇرلاعان جوق. ۆاكسينانى لاقتىرىپ تاستاعاننان گورى ونى ادامدارعا سالعان ارتىق ەكەنى انىق. ەگەر گوكال قىزمەتىنەن قۋىلىپ، جاۋاپقا تارتىلماعاندا ءتىپتى كەرەمەت بولار ەدى.
گوكالعا جاسالعان ادىلەتسىزدىكتەن ۆاكسينالاۋعا جاۋاپتىلار باسشىلىققا الۋى ءتيىس، اقىلعا قونىمدى ەرەجەلەردىڭ قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەنىن تۇسىنەمىز. لوس- اندجەلەستە كلينيكالاردان تىس كۇتۋ رەجىمى جاسالىپ، رەسمي ەمەس بولسا دا ەكپە ەكتى. لوس- اندجەلەس وكرۋگى قوعامدىق دەنساۋلىق ساقتاۋ دەپارتامەنتى دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمدارىنا پايدالانىلماعان دوزالاردى تاستاماۋىن سۇرادى. يزرايلدە ۆاكسينا سالۋ توبىنا كىرمەيتىندەر جاقىن ماڭداعى ورتالىقتا ىسىراپ بولاتىن ۆاكسينالار تۋرالى ماتىندىك حابارلاما الادى. وسى مىسالدار كورسەتكەندەي، ءومىردى ساقتايتىن ۆاكسينالاردى لاقتىرعاننان گورى ءتيىمدى پايدالانعان قيسىندى.
بۇل وقيعادان الاتىن تاعى ءبىر ساباق، ناقتى ەرەجەلەر بولماعاندا نەمەسە ەرەجەلەردى قۇراستىرعاندار ويلاماعان جاعدايدا جاقسىلىق جاساۋعا تالپىناتىن ادامداردى جازالاۋ دۇرىس ەمەس. مۇنداي جاعدايدا ادامنىڭ بارشاعا قولايلى شەشىم قابىلداۋىنا رۇقسات ەتىلۋى ءتيىس.
پيتەر سينگەر، پرينستون ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ بيوەتيكا پروفەسسورى جانە «ءسىز ساقتاي الاتىن ءومىر» كوممەرتسيالىق ەمەس ۇيىمىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى
