ءاي، ءبىرجان، سەنەن اسىپ ءانشى تۋماس...

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - «جەز تاڭداي، بۇلبۇل كومەي» دەگەن اتقا لايىق بىرەگەي تالانت يەسى - ءبىرجان سالدىڭ الپىسقا جۋىق ءانى بۇگىنگى قازاقتىڭ قازىناسىندا.

ءوز زامانىنىڭ سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى ازاماتى ونەردە وزىنەن بۇرىنعى داۋلەسكەر كۇيشىلەردى، اعلەسكەر اقىنداردى، ءدۇلدۇل انشىلەردى ونەگە تۇتسا، وزىنەن كەيىن جاياۋ مۇسا، باسىقارانىڭ قاناپياسى، قۇلتۋما، اقان سەرى، بالۋان شولاق، عازيز، ەستاي، ۇكىلى ىبىراي، جارىلعاپبەردى، ت. ب. ارقانىڭ اتاقتى اقىن-انشىلەرى ءبىرجان سالدىڭ مەكتەبىنەن ونەگە الىپ، ونىڭ كومپوزيتورلىق ونەرىن جالعاستىردى.

بۇگىنگى تاڭدا، قازاقتىڭ جازبا مۇرالارى كوپ جينالعان ورتالىقتارداعى رۋحاني قازىنالارعا قاراپ وتىرىپ، وتكەن عاسىرلاردا قازاق قاۋىمى قايسى ونەرپازىن جانىنداي جاقسى كورگەنىن شامالاۋعا بولادى. ورتالىق عىلىمي كىتاپحانانىڭ سيرەك كىتاپتار مەن قولجازبالار قورىندا ساقتالعان ءبىر عانا ءبىرجان سالعا قاتىستى 33 قولجازبانىڭ بولۋى وسى ءسوزىمىزدى دالەلدەيدى.

ءبىرجان سال - بەلگىلى تۇرعىدان العاندا ارتىنا قالعان مۇرالارى حالىق جۇرەگىنەن ورىن العان، كوپ زەرتتەلگەن باقىتتى تۇلعا دەۋگە بولادى. دەگەنمەن، ءوز تىزگىنى ءوز قولىنان كەتكەن قازاق جۇرتىندا وتكەن عاسىردا بابادان قالعان باي مۇرانىڭ ءبارىن تۇگەندەۋگە مۇمكىندىگى بولعان جوق.

سولاي بولعان كۇننىڭ وزىندە دە، اباي، ىبىراي، شوقان، اقان سەرى، ۇكىلى ىبىراي، ءماشھۇر ءجۇسىپ، شاكارىم، ت. ب. ەگەي تۇلعالاردىڭ ەڭبەكتەرىن كوز قاراشىعىنداي ايالاعان حالقىمىز ساپتاياققا اس قۇيىپ، سابىنان قاراۋىل قاراعان زاماندا دا قانىش ساتبايەۆ، الكەي مارعۇلان سياقتى الاش كوشىن باستاعان عالىمدارعا ەل اراسىندا ساقتالعان جۇرت جادىسى مەن جازبا دۇنيەلەرىندە حاتتالعان مۇرالاردى تابىستاپ بەرىپ وتىرعانى بايقالادى.

بۇل ارينە قۋانارلىق جاي. سول ءبىر ىجداعاتتىلىقتىڭ ارقاسىندا قولجازبالار قورىندا اتى اتالعان تۇلعالاردان وزگە مىڭداعان جايساڭدارىمىزدىڭ مۇرالارى حالىق قازىناسىنا قايتا قوسىلدى. ال، بۇگىنگى زيالى قاۋىم قورلاردا سارى مايداي ساقتالعان سارى تىستى جازبالاردى - ءتۇپنۇسقا دەرەكتەردى زەردەلەي بەرۋى كەرەك.

ورتالىق عىلىمي كىتاپحانادا سال ءبىرجاننىڭ سارقىتى رەتىندە جۇرت اراسىنان جينالعان 33 داپتەر قولجازبا بار. بۇل دەگەنىڭىز ءبىر تۇلعا جونىنەن العاندا اسا ءىرى كورسەتكىش. سونىمەن بىرگە، جۇسىپبەك حوجا شايحۋليسلامۇعلى قازان قالاسىندا باسپادان شىعارعان «ءبىرجان سال مەنەن اقىن سارانىڭ ايتىسقانى = برجان سال مينين اقىن صارانك ايتوصقانى.» اتتى كىتابى ىلگەرىندى- كەيىندى 1896، 1900، 1901، 1902، 1912-جىلدارى ءتورت رەت باسىلىپ شىققان نۇسقاسى تۇگەلدەي بار. ال، وسى ايتىستىڭ 1927-جىلى قىزىلورداداعى قازاق مەملەكەت باسپاسىنان شىققان نۇسقاسى دا كونە كىتاپتار قورجىنى ارقىلى بۇگىنگى رۋحانياتىمىزعا قىزمەت اتقارىپ تۇر.

ال، دۇنيە، وتەرىڭدى ءبىلىپ ەدىم،

بىلدىرمەي سەرىلىك پەن ءجۇرىپ ەدىم.

بۇل كۇندە ارىق قويدان باعام كەيىن،

ءۇش ءجۇزدى سايران قىلعان ءبىرجان ەدىم.

قارا سۋ ەسىك الدى ىلايلاندى،

باي قىلماق، كەدەي قىلماق قۇدايدان- دى.

قامزالداي قىسقا پىشكەن دوڭگەلەنىپ،

دۇنيە وتەرىندە شىر - ايلاندى.

اعاش ءۇي وت جاققانىم قوبىلى پەش،

قۇداي-اۋ، عاپۋ ەتىپ كۇنامدى كەش.

تەمىرتاس، اسىل، اقىق - ەكى قارعام،

بايلاۋلى ارقانداعى قولىمدى شەش.

تەمىرتاس، اسىل، اقىق قالدىڭ زارلاپ،

ەجەلدەن ميراس ەكەن زارلاپ قالماق.

كوز كورگەن قۇربىلارعا سالەم دەڭدەر،

دۇعاسىن وقي بەرسىن ادەيى ارناپ.

ەل كەزدىم كورتوبەلمەن ارىقتاتىپ،

جاقسىعا ءسوز سويلەدىم انىقتاتىپ،

ءۇش ءجۇزدىڭ ورتاسىندا ءبىرجان ەدىم،

بۇل كۇندە قويدى قۇداي شالىقتاتىپ.

تەمىرتاس، اسىل، اقىق بالدان ءتاتتى،

كەم قىلماي ءوسىرىپ ەم سالتاناتتى.

اكەڭ ەم ايايتۇعىن جانىڭ اشىپ،

شەشسەڭشى، بىلەگىمە ارقان باتتى!

ءوزىنىڭ تاعدىرى مەن تراگەديالى عۇمىرى سول عاسىرداعى قازاقتىڭ تاعدىرىنداي بولعان اقىننىڭ وسى ءبىر تۋىندىسى دا تاعدىرلى ۇلى شىعارما ەدى. قولجازبالار قورىنداعى ءبىر ماتەريالدا اقىن وسى ايانىشتى حالىن 1890-جىلى تەڭگەباي اتتى دوسىنا ايتقانى دەپ باياندالادى. بۇل دەرەكتى ايتىپ بەرۋشى سول تەڭگەبايدىڭ ۇلى راحىمجان دەگەن كىسى. راحىمجان اكەسىنە ەرىپ بارعاندا 12-13 جاستاعى بالا ەكەن.

ماقالامىزدا 33 قولجازبانىڭ ءارقايسىسىندا نە جازىلعانىن اشىپ كورسەتۋدى ماقسات ەتپەدىك. قايتا ارتىنا ولمەس مۇرا قالدىرعان جىر سۇلەيىن زەرتتەۋدى كوزدەپ جۇرگەن بۇگىنگى زيالى قاۋىمعا وي تاستاۋ ءۇشىن اڭداتۋدى عانا ماقسات ەتتىك.

ال، حاكىم ابايدىڭ «قۇلاقتان كىرىپ، بويدى الار» ولەڭى 1865-جىلى ەكى ەگەيدىڭ كەزدەسىپ، دامدەس، رۋحتاس، پىكىرلەس بولعاننان كەيىن تۋعان شىعارما دەگەن دە پىكىرلەر بار. «ءاي، ءبىرجان، سەنەن اسىپ ءانشى تۋماس» دەگەن ابايعا: «مەنەن اسىپ ءانشى تۋسا تۋار، ءبىراق سەندەي ءان تۇسىنەر تىڭداۋشى تۋماس-اۋ» دەپتى بۇلبۇل ءبىرجان.

قۇلاقتان كىرىپ، بويدى الار

جاقسى ءان مەن ءتاتتى كۇي.

كوڭىلگە ءتۇرلى وي سالار،

ءاندى سۇيسەڭ، مەنشە ءسۇي.

دۇنيە ويدان شىعادى،

ءوزىمدى ءوزىم ۇمىتىپ،

كوڭىلىم ءاندى ءۇعادى،

جۇرەگىم بويدى جىلىتىپ.

اڭساعان شولدە سۋ تاپسا،

باس قويماي ما باستاۋعا؟

بىرەۋ تۇرتسە، ءيا قاقسا،

بوي توقتاماس جاسقاۋعا.

ءبىر كۇيگىزىپ، سۇيگىزىپ،

ەسكى ءومىردى تىرگىزەر.

ءومىر تونىن كيگىزىپ،

جوقتى بار قىپ جۇرگىزەر.

ەسىتكەندەي بولادى

قۇلاعى ەسكى سىبىردى.

ەسكى ويعا كوڭىلىم تولادى،

ءتىرىلتىپ وتكەن قۇرعىردى.

ءىشىپ، تەرەڭ بويلايمىن،

وتكەن كۇننىڭ ۋلارىن.

جانە شىن دەپ ويلايمىن

جۇرتتىڭ جالعان شۋلارىن.

تاعى سەنە باستايمىن

كۇندە الداعىش قۋلارعا.

ەسىم شىعىپ قاشپايمىن،

مەن ىشپەگەن ۋ بار ما؟

راس، قازاقتىڭ رۋحاني كوشباسشىلارى ىشپەگەن ۋى، تۇسپەگەن دۋى بار ما ەدى؟ بابالار مۇراسى تۇگەندەلۋى، زەردەلەنۋى كەرەك.

ادىلەت احمەت ۇلى

اقىن، ورتالىق عىلىمي كىتاپحانانىڭ سيرەك كىتاپتار مەن قولجازبالار ءبولىمىنىڭ قىزمەتكەرى

massaget.kz