پرەزيدەنت سوت جۇيەسىن جاڭعىرتۋ ماسەلەلەرى جونىندە كەڭەس وتكىزدى
قاسىم- جومارت توقايەۆ ءوز سوزىندە سوت جۇيەسىندەگى جۇرگىزىلىپ جاتقان رەفورمالار اتالعان سالاعا جاڭادان بىلىكتى مامانداردى جۇمىلدىرۋعا، ءادىل سوت تورەلىگىن ورنىقتىرۋعا ءتيىس ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
مۇنداي شارالار، ەڭ الدىمەن، قوعامنىڭ سوتتارعا دەگەن سەنىمىن نىعايتۋ ءۇشىن جاسالىپ وتىر. سونىمەن قاتار سوتتار مەن سوت راسىمدەرى قازىرگى زامان تالابىنا ساي بولۋعا جانە ازاماتتارىمىزدىڭ، بيزنەس پەن ينۆەستورلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋعا ءتيىس. پرەزيدەنت مەملەكەتتىڭ ىندەتكە قاراماستان، سوت جۇيەسىن جاڭعىرتۋدى جالعاستىرا بەرەتىنىن اتاپ ءوتتى. ەندى وسى جاڭا نورمالاردىڭ ناقتى جۇزەگە اسىرىلۋىن قامتاماسىز ەتىپ، سوت قىزمەتىندەگى بيۋروكراتيانى تۇبەگەيلى جويۋ قاجەت.
- جوعارعى سوت ءتوراعاسى سۋديالاردىڭ بىركەلكى جاعدايدا ءارتۇرلى شەشىمدەر قابىلدايتىنى جونىندە ماعان بىرنەشە رەت بايانداعان. مۇنداي كەلەڭسىزدىكتەرگە جول بەرۋگە بولمايدى. سونىڭ سالدارىنان قوعامدا نارازىلىق تۋىنداپ، سوتتاردىڭ ءبارى جەمقور دەگەن قاۋەسەت تارايدى. وسى ورايدا جوعارعى سوتتىڭ نورماتيۆتىك قاۋلىلارى مەن سوت تاجىريبەسىنە جاسالعان شولۋلاردى باسشىلىققا الۋ قاجەت. سونداي-اق IT قىزمەتتەرىنىڭ تالداۋ جاساۋ مۇمكىندىگىن پايدالانعان ءجون. سوتتار قىلمىستىق پروتسەستى جۇرگىزۋ بارىسىندا تەرگەۋ ورگاندارىنا جالتاقتاماۋى كەرەك. ەگەر سوتتا مەملەكەتتىك ايىپتاۋشى سوتتالۋشىنىڭ كىناسىن دالەلدەي الماسا، ايىپتاۋ ۇكىمىن شىعارۋعا بولمايدى. سۋديالار تاباندىلىق تانىتسا، تەرگەۋ امالدارى ساپالى جۇرگىزىلەتىنى انىق. قىلمىستىق قۋدالاۋعا تۇسكەن ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى دا لايىقتى قورعالارى ءسوزسىز، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.
قاسىم- جومارت توقايەۆ جيىنعا قاتىسۋشىلارعا بارلىق رەفورمانىڭ نەگىزى ادام يگىلىگىنە باعىتتالاتىنىن ەسكەرتتى. سوندىقتان سوت راسىمدەرى بارىنە تۇسىنىكتى بولۋعا ءتيىس.
ادام يگىلىگىنە باعىتتالعان بۇل ءادىس بيىلعى 1-شىلدەدەن باستاپ ەنگىزىلەتىن اكىمشىلىك ادىلەت جۇيەسىنىڭ دىڭگەگى بولۋى كەرەك. ناتيجەسىندە مەملەكەتتىك اپپاراتتىڭ ازاماتتارمەن جۇمىس ىستەۋ جۇيەسى تۇبەگەيلى وزگەرەدى. بۇل رەتتە ماڭىزدى رەفورمانىڭ تابىستى بولۋى سوتتاردىڭ كاسىبيلىگىنە تىكەلەي بايلانىستى.
- بىلتىرعى جولداۋىمدا سوتتاردى جاڭادان ىرىكتەۋ ۇدەرىسىن اشىق ەتۋگە تاپسىرما بەردىم. ازاماتتارىمىز كىمنىڭ جانە سىڭىرگەن قانداي ەڭبەگى ءۇشىن سوت بولاتىنىن بىلۋگە قۇقىلى. بۇل ماسەلەنى كەشىكتىرمەي شەشۋ كەرەك. سوتتاردى بىلىكتىلىگى جوعارى كادرلارمەن جەدەل قامتاماسىز ەتۋ - جوعارى سوت كەڭەسىنىڭ ماڭىزدى مىندەتى. سونىمەن قاتار جوعارعى سوت كادرلاردىڭ تۇراقتاماۋ سەبەبىنە جان- جاقتى تالداۋ جۇرگىزۋى قاجەت. سۋديا ماماندىعىنا مىقتى زاڭگەرلەر تارتىلۋعا ءتيىس، - دەدى پرەزيدەنت. مەملەكەت باسشىسى سىبايلاس جەمقورلىقتى سوت جۇيەسىنە دەگەن سەنىمگە سەلكەۋ ءتۇسىرىپ وتىرعان نەگىزگى فاكتورلاردىڭ ءبىرى دەپ سانايدى. تەك سوڭعى 5 جىلدىڭ ىشىندە سىبايلاس جەمقورلىق فاكتىسى ءۇشىن فەميدانىڭ 17 وكىلى جاۋاپقا تارتىلدى. تۇركىستان وبلىسىندا سوتتالعان القا ءتوراعاسى مەن وبلىستىق سوتتىڭ سۋدياسىنا قاتىستى جەمقورلىق دەرەكتەرى قوعامدا ۇلكەن شۋ تۋعىزدى.
- وسىدان بىرەر كۇن بۇرىن ماسقارا جاعداي بولدى. جوعارى سوت كەڭەسىنىڭ بۇرىنعى مۇشەسى، سونداي-اق، اۋداندىق سوتتىڭ ءتوراعاسى بولعان، 30 جىلدىق ەڭبەك ءوتىلى بار جوعارعى سوتتىڭ سۋدياسى ۇستالدى. بۇل وقىس وقيعا جۇرتتىڭ بارىنە بەلگىلى. اتالعان جاعداي قوعامدى تەڭسەلتىپ كەتتى. جوعارى سوت كەڭەسىنىڭ جانە جوعارعى سوتتىڭ باسشىلىقتارى وسى وقيعادان ساباق الىپ، قاجەتتى شەشىم شىعارۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. وسى كەزەڭ ىشىندە سوت قازىلارى القاسىنىڭ شەشىمىمەن 29 سۋديا تەرىس ءىس- ارەكەتتەرى ءۇشىن قىزمەتتەرىنەن بوساتىلعان. جالپى سۋديالاردىڭ قاتارىن تازالاۋ جۇمىستارى بەلسەندى جۇرگىزىلىپ جاتقانى بايقالادى.
بۇل ۇدەرىستى مۇلدە توقتاتۋعا بولمايدى. ءبىز سۋديالارعا دەگەن قالىپتاسقان تەرىس كوزقاراستى وزگەرتۋىمىز كەرەك. فەميدانىڭ بارلىق قىزمەتكەرى زاڭدىلىقتىڭ، ساتىلمايتىندىقتىڭ، كاسىبيلىكتىڭ ۇستەم قۇرۋىنا قىزمەت ەتۋى ءتيىس. سوندا عانا ءبىز قۇقىقتىق مەملەكەت جانە ادىلەتتى قوعام قۇرا الامىز، - دەدى قاسىم- جومارت توقايەۆ. پرەزيدەنت مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر مەن كاسىپكەرلەردىڭ ءوزارا ىقپالداستىعىنا قاتىستى ماسەلەنى دە قوزعادى.
- كاسىپكەرلەرگە وراسان زور شىعىن كەلتىرگەن مەملەكەتتىك اپپارات پەن باسقا دا تۇلعالاردىڭ ءىسى اۋىر قىلمىسپەن تەڭەستىرىلۋى كەرەك دەپ سانايمىن. بۇل ماسەلەنى شۇعىل تۇردە زاڭنامالىق تۇرعىدان راسىمدەۋ قاجەت، - دەدى قاسىم- جومارت توقايەۆ. پرەزيدەنت كاسىپكەرلەردىڭ قۇقىعىن قورعاۋ جونىندەگى ۋاكىلدىڭ جيىندا سويلەگەن سوزىنە تۇسىندىرمە بەردى.
- سىزدەر ايتقانداي، بيزنەستىڭ مۇددەسىن قورعاۋعا جانە ىلگەرىلەتۋگە قاتىستى «كەدەرگىلەر ارقىلى جۇگىرۋ» دەيتىن لابيرينت بار سياقتى. ماسەلەنى ءىس جۇزىندە دە، زاڭنامالىق باستامالار تۇرعىسىنان دا شەشۋ كەرەك. بۇعان قاتىستى ءتيىستى تاپسىرما بەرەمىن. ال اربيتراجعا، ساراپشىلار قاۋىمداستىعىن تارتۋعا بايلانىستى ناقتى ماسەلەلەرگە كەلەر بولساق، بۇل ۇسىنىستارعا جەتە ءمان بەرۋ قاجەت دەپ ويلايمىن. ماسەلەنى ءتيىستى مەملەكەتتىك ورگاندار مەن ۇكىمەت قاراستىرىپ بولعاننان كەيىن، شۇعىل تۇردە ناقتى شەشىمدەر قابىلداعان ءجون، - دەدى مەملەكەت باسشىسى. پرەزيدەنت سوتتىڭ قۇزىرەتتىلىگىن اۋماقپەن شەكتەمەۋ قاعيداتىن ەنگىزۋگە قاتىستى جوعارعى سوتتىڭ ۇسىنىسى تۋرالى ويىمەن ءبولىستى.
بۇل جەردەگى ويدىڭ ءمانى مىنادا، ەگەر قارالىپ جاتقان ءىس كوپ بولسا، وندا سوتتىڭ اۋماقتىق ورنالاسۋىنا قاراماستان ونى ارنايى IT باعدارلاما ارقىلى جۇرگىزۋگە بولادى. ياعني، تالاپكەر مەن جاۋاپكەر ءبىر ايماقتا، ال سوتتىڭ باسقا اۋماقتا بولۋىنا مۇمكىندىك بار. ءبىراق بۇل ءۇشىن تاراپتاردىڭ كەلىسىمى بولۋى كەرەك.
- بۇل ۇسىنىس سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءتيىمدى قۇرالعا اينالىپ، بۇكىل ەلىمىزدەگى سوتتاردىڭ جۇكتەمەسىن بىركەلكى بولۋگە ىقپال ەتەتىنى انىق. يدەيا اياق استىنان پايدا بولعان جوق. پاندەميا كەزىندە سوتتاردىڭ ىستەردى قاشىقتان قاراۋى بەلگىلى ءبىر دارەجەدە ونىڭ ارتىقشىلىعىن كورسەتتى. بۇل سوت ءىسىن قاراۋ بارىسىندا ۋاقىت پەن رەسۋرستاردى ايتارلىقتاي ۇنەمدەۋ دەگەن ءسوز.
جالپى سوتتاردى اۋماقپەن شەكتەمەۋ تۋرالى ۇسىنىس وتە وزەكتى ماسەلە. ءبىراق ونى جان- جاقتى زەرتتەۋ قاجەت. بارلىق مالىمەتتى ەسەپتەپ، ىقتيمال قاتەردى ەسكەرۋ كەرەك، - دەدى مەملەكەت باسشىسى. قاسىم-جومارت توقايەۆ سوت جۇيەسىنە جاڭا اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى پايدالانۋ ماسەلەسىنە دە توقتالدى. ونىڭ ايتۋىنشا، سوتتار زاماناۋي تەحنولوگيالاردىڭ بارلىق جەتىستىكتەرىن پايدالانۋعا مىندەتتى. بۇل ورايدا كونسەرۆاتيۆتى تاسىلدەرگە ورىن جوق. سونىمەن بىرگە زامان تالابىنا ساي تەحنولوگيالىق شەشىمدەردى بەلسەندى تۇردە ەنگىزە وتىرىپ، ۋاقىت اعىمىنان قالماۋ قاجەت.
- ۇسىنىلىپ وتىرعان IT قىزمەتتەر بىرىكتىرىلگەن ءبىلىم بازاسىن قۇرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. اتاپ ايتقاندا، بۇل ارقىلى سوت ءوز ارىپتەستەرىنىڭ وسىعان ۇقساس ىستەر بويىنشا شىعارعان شەشىمدەرىن كورە الادى. بۇل سوتتىڭ قاتە اكتىلەردى قابىلداۋىنا جول بەرمەيدى. پروتسەسكە قاتىسۋشىلار IT تەحنولوگيالاردىڭ ارتىقشىلىعىن سەزىنۋى قاجەت. ولارعا ءوز ءىسىنىڭ ىقتيمال ناتيجەسى تۋرالى ءبىلۋ ماڭىزدى. ول ءۇشىن بارلىق مۇددەلى تاراپتارعا سوت جۇيەسىنىڭ IT قىزمەتتەرى قولجەتىمدى بولۋى كەرەك. دەگەنمەن اقپاراتتىڭ قۇپيالىلىعىنا قويىلاتىن تالاپتار ساقتالۋى ءتيىس. بۇل، شىن مانىندە، كۇردەلى مىندەت. مۇنى تەرەڭ زەردەلەپ بارىپ، اقىلمەن شەشۋ كەرەك، - دەدى پرەزيدەنت.
مەملەكەت باسشىسى جاساندى ينتەللەكت ەلەمەنتتەرىنەن تۇراتىن سوت جۇيەسىنىڭ جاڭا اقپاراتتىق قىزمەتىن ەگجەي- تەگجەيلى زەرتتەپ بارىپ ازىرلەۋدى تاپسىردى. وعان ەنگىزىلەتىن كوپتەگەن سوت اكتىلەرى نەگىزىندە ول ءىستىڭ ىقتيمال ناتيجەسىن بولجاي الادى. ءبىراق دۇرىس قابىلدانباعان شەشىمدەردىڭ كەسىرىنەن قاتەلىك تۋىنداۋ قاۋپى دە بار.
- شىن مانىندە، سوت جۇيەسى ءتيىمدى بولسا، قوعامدا زاڭ ۇستەمدىگى بەرىك ورنىعادى. رەفورمالار دا تابىستى جۇزەگە اسىرىلادى. تۇپتەپ كەلگەندە، بۇل ازاماتتارىمىزدىڭ تۇرمىس ساپاسى مەن قاۋىپسىزدىگىنە وڭ اسەر ەتەدى. سوندىقتان سوت جۇيەسىن جاڭعىرتۋ ءىسى جالعاسىن تابادى. الداعى كەزەڭدە رەفورماعا قاتىستى ماڭىزدى مىندەتتەردى شەشۋىمىز كەرەك. بۇكىل قوعام سوت سالاسىنان تۇبەگەيلى ءارى جاعىمدى وزگەرىستەر كۇتىپ وتىر. وسى سەنىمدى اقتاۋ قاجەت، - دەدى قاسىم- جومارت توقايەۆ.
سونىمەن قاتار كەڭەستە جوعارعى سوت ءتوراعاسى جاقىپ اسانوۆ، قازاقستان كاسىپكەرلەرىنىڭ قۇقىعىن قورعاۋ جونىندەگى ۋاكىل رۇستەم ءجۇرسىنوۆ ءسوز سويلەدى. جيىن الدىندا پرەزيدەنتكە جوعارعى سوتتىڭ ءوز جۇمىسىندا پايدالانا باستاعان اقپاراتتىق جۇيەلەرى مەن كورسەتەتىن جاڭا قىزمەتتەرى تانىستىرىلدى.
