قامشىنىڭ قانداي تۇرلەرى بار؟

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - قامشى - قازاقتىڭ عاسىرلار بويى ۇستاعان ۇلتتىق بۇيىمدارىنىڭ ءبىرى، ەر جابدىقتارىنىڭ ىشىندەگى اجىراماس بولىگى.

قولىنا قامشى ۇستاعان قازاق سۇستى، ايبارلى، ءساندى كورىنگەن. سوندىقتان قازىرگى تاڭدا قامشى ءورۋدى، قامشىگەرلىكتى جاس ۇرپاققا ۇيرەتىپ، ناسيحاتتاپ وتىرسا ەلدىك، ەرلىك ءداستۇرىمىز جالعاسىن تابار ەدى.

ادامزات جىلقىنى قولعا ۇيرەتىپ مىنىسىمەن اتتىڭ ءوزىن جۇرگىزۋ جانە الدىنداعى مالدى ايداۋ ءۇشىن قاندايدا ءبىر قۇرال قاجەت بولعان. العاشىندا اتقا مىنگەن ادام اتتى ءارتۇرلى شىبىقپەن، اعاشپەن ايداپ جۇرگىزگەن. ۋاقىت وتە كەلە بۇل قۇرالدى مالدىڭ شيكى تەرىسىنىڭ وزىنەن جاساعان، بەرتىنىرەك ورمە ونەرى شىققاندا شيكى قايىستى ءورىپ، ورمەنىڭ سانىنا بايلانىستى قامشىلار ءۇش تاسپا ءورىم، ءتورت تاسپا ءورىم، التى تاسپا، سەگىز تاسپا، ون ەكى، جيىرما ءتورت، قىرىق سەگىز تاسپا بولىپ بولىنگەن.

قامشى - عاسىرلار بويى قازاقتىڭ قارۋىنىڭ ءبىرى بولدى. جىلقى الىپ، جىلقى ايداعان بارىمتادا كىسى ءولىمى بولماۋىنىڭ ءبىر كەپىلى دە قامشى. سونىمەن قاتار ۇيلەنۋگە بايلانىستى ءجون- جورالعىلار جۇيەسىندە دە قامشىنىڭ وزىندىك قىزمەتى بار. قىزعا قۇدا تۇسۋگە كەلگەن جىگىتتىڭ اكەسى قامشىسىن بەلگى رەتىندە ءۇيدىڭ تورىنە ءىلىپ كەتكەن. ەگەر جىگىت جاق كەشىگىپ، قىز جاعى اينىسا، قامشىسىن كەرى قايتارعان، مۇنى «قامشى قايتارۋ» دەپ اتاعان.

بالانى بەسىككە سالاردا جۇگەندى ات ۇستايتىن ەر- ازامات، ەل قورعايتىن باتىر بولسىن دەپ قامشىنى كەبەنەكپەن بىرگە جاپقان جانە تاقىمىڭنان تۇلپار كەتپەسىن، بايگە بەرمەس شاباندوز بول دەپ بەسىكتىڭ ەكى جاعىنان قامشى ءۇيىرىپ تە تىلەك تىلەگەن. قازاقتا «قامشى سابى سىنسا ايەل ولەدى، پىشاق سابى سىنسا كۇيەۋى ولەدى» دەگەن ءارى ىرىم، ءارى ءسوز تىركەسى بار. ەر ادام ساپارعا اتقا ءمىنىپ اتتانايىن دەپ تۇرعاندا ايەلى جولى بولسىن دەپ ىرىمداپ، ەرىنە قامشىسىن ۇستاتقان كەزدە ارقاسىن اۋىرتپاي سيپاي قامشى سالۋ ادەتى دە بولعان. ايەلى ەشقاشان بۇل مەزەتتە قايدا باراسىڭ دەپ سۇراماعان. ەگەر سۇراعىسى كەلسە كۇنى بۇرىن نەمەسە اتقا مىنبەي تۇرىپ سۇراۋى قاجەت.

قامشىگەرلىك قازىرگى ۋاقىتتا ۇمىتىلىپ قالعان ۇلتتىق ونەردىڭ ءبىر ءتۇرى دەگەنمەن، قامشىمەن سوعۋدىڭ، ۇرۋدىڭ كوپتەگەن ادىستەرى بولعان. ولار:

قامشى ءۇيىرۋ؛

قامشى بىلەۋ؛

قامشىمەن جاسقاۋ؛

سيپاي قامشىلاۋ؛

باتىرا قامشىلاۋ؛

وراپ تارتۋ؛

شىقپىرتۋ؛

وسا تارتۋ؛

تىلە تارتۋ؛

باسا تارتۋ؛

كوسىپ جىبەرۋ؛

سەرپە تارتۋ؛

كوسيتە تارتۋ؛

سالىپ قالۋ؛

سىلتەپ قالۋ.

قامشىنىڭ قاسكوي، زۇلىم كۇشتەردەن قورعاۋشى فۋنكتسياسى دا بار. ياعني شاماندىق ءدىننىڭ قاعيداسىمەن، باقسىلاردىڭ قامشىسى نەگىزگى اتريبۋتتارىنىڭ ءبىرى. قازاقتا جىلقىنىڭ تەرى سىڭگەن قامشىدان جىن- شايتان، پەرى- الباستى قورقىپ جولامايدى دەگەن سەنىم بويىنشا قازاق باقسىلارى اۋرۋدىڭ جىنىن قاعۋ ءۇشىن قامشى قولدانسا، اياعى اۋىر ايەل بوسانار ساتتە ءۇيدىڭ تورىنە ءىلىپ قويعان. تۋۆالىقتار قامشى ىشىندە قىزىل ساپتى قامشىنىڭ كۇشى ايرىقشا بولادى، سونداي قامشى ۇستاعان كىسىدەن شايتان بەزىپ قاشادى دەگەن. سونىمەن قاتار تۋۆالىقتار قامشىنى مالدىڭ، جىلقىنىڭ قۇتى، بايلىق اكەلۋشى رەتىندە ساناعان. قامشىنى اكەتۋ، ىرىس- بەرەكەنى اكەتۋ دەپ ەسەپتەگەن. ال التايلىقتار توبىلعى ساپتى قامشىنى دارىپتەپ، سابىن وتپەن كۇيدىرمەگەن. ولاردىڭ سەنىمىنشە، قامشى قاسكوي كۇشتەردى قۋسا، وت اعاشتىڭ قاسيەتىن، كۇشىن كەتىرەدى.

قامشى تۋرالى ءجون- جوسىندار جۇيەسىنىڭ قازاقتىڭ ءداستۇرلى ەتيكەتىندە، ادەت- عۇرپىندا، حالىق مەديتسيناسىندا وزىندىك ورنى بار. ماسەلەن، ادام قامشىسىن بوساعاعا قالدىرماسا، جاي كەلمەگەنى، قولىنا قاتتى ۇستاسا، وندا داۋلاسىپ، جانجالداسۋعا كەلگەنى. ەگەر قامشىنى تورگە الىپ شىعىپ، ورتاعا تاستاسا، كوپكە سوزىلعان جانجالدان شارشاپ، بىتىمگە كەلەيىك، قاشانعى سوزامىز دەگەندى بىلدىرەدى. ال ۇيگە كىرىسىمەن قامشىسىن تاستاماستان، تورگە وزا شىعىپ، ەكى بۇكتەپ جامباسىنىڭ استىنا سالىپ وتىرسا، داۋعا كەلدىم دەگەن يشاراسى ەكەن.

قامشىنىڭ تۇرلەرى:

توبىلعى ساپتى قامشى

ءمۇيىز ساپتى قامشى

ىرعاي ساپتى قامشى

وراما ساپتى قامشى

سارالا قامشى

سىلدر قامشى

قاسيەتتى (كيەلى) قامشى

جىلانباۋىر قامشى

شىبىرتقى قامشى (بيشىك)

دىراۋ قامشى

دويىر قامشى

ءبۇزاۋتىس قامشى

جورتۋىل قامشى

بىلەۋ قامشى

بالا قامشى

وزەكتى قامشى

شاشاقتى قامشى

جەڭسە قامشى

شولاق قامشى

كۇدەرى قامشى

كۇمىستەلگەن قامشى

التىندالعان قامشى

ات قامشى (ات جۇرگىش)

قازاقتا ءاربىر وتباسى مۇشەسىنىڭ ءوز قامشىسى بولعان. بالالارعا ات جالىن تارتىپ مىنە باستاعاندا (ۇل، قىز بىردەي) ادەيى ارناپ ەر- تۇرمان جاساتۋمەن قاتار اتا- اناسى ارنايى ورگىزىپ بەرگەن. كوشى- قوندا، اس- تويلاردا سالت اتتى ادامنىڭ، ەركەك بولسىن، ايەل بولسىن قامشىسىز ءجۇرۋى سولەكەت سانالعان. ءتىپتى قامشى سالدىرمايتىن جۇردەك اتتاردىڭ ءوزىن سيپاي قامشىلاپ وتىرادى. ەر ادامدارعا قاراعاندا قىز- كەلىنشەكتەردىڭ قامشىسىن ەرەكشە اشەكەيلەگەن. قازىرگى تاڭدا موڭعوليا مەن قىتاي قازاقتارىندا ءجيى كەزدەسەتىن سابىنا جەز وراعان سارىالا قامشىلارعا ەرتەدە التىن، كۇمىس شىبىقتاردى شىرماۋىقتاي وراپ، شاشاقتارىنا دەيىن التىن، كۇمىس دومالاق سالپىنشاقتار ورناتقان. مۇنداي قامشىلار ءسان قامشىسى، التىندالعان قامشى، كۇمىستەلگەن قامشى دەپ ايتىلعان.

massaget.kz