ابايدىڭ «تولىق ادام» تاعىلىمى

نۇر -سۇلتان. قازاقپارات - اباي ءوز شىعارمالارىندا ادام بولۋدىڭ تالاپ-تىلەكتەرىن اتاپ، ءوزىنىڭ گۋمانيستىك تانىمى تۇرعىسىنان وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ ادامشىلىق نەگىزدەرى، بويعا ۇيالاتار قاسيەتتەرى قانداي بولماق دەگەن ويعا ەرەكشە كوڭىل بولەدى.

اقىن شىعارمالارىندا وزەكتى جەلىدەي سوزىلىپ، عۇمىر بويى تانىتۋعا ۇمتىلعان، ءومىر بويى شارق ۇرىپ ىزدەگەنى - تولىق ادام. ابايداعى تولىق ادام - رۋحاني جەتىلگەن، كەمەلىنە كەلگەن ادام.

ابايدىڭ تولىق ادام جايىنداعى تانىمىن عىلىمي تىلمەن وقىرمانعا تەرەڭىنەن ءتۇسىندىرىپ بەرگەن عالىم م. مىرزاحمەت ۇلىنىڭ 1982 -جىلى جارىق كورگەن «مۇحتار اۋەزوۆ جانە ابايتانۋ پروبلەمالارى» اتتى مونوگرافياسىندا العاش ابايدىڭ يسلامياتقا قاتىسى مەن مورال فيلوسوفياسىنا قاتىسى زەرتتەلىپ، ءبىر ىزگە تۇسىرىلەدى.

عالىم سوزىنە دەن قويساق: «ادامزات قوعامى تاريحىندا ادامگەرشىلىك يدەياسى عاسىرلار بويى كۇن تارتىبىنەن تۇسپەي كەلە جاتقان ەڭ باستى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى - جەكە ادامنىڭ اقىل، مىنەز جاعىنان ءپىسىپ جەتىلىپ، ياعني تولىق ادام بولۋى جايلى ويلار پىكىر كۇرەسىن تۋدىرىپ كەلۋدە. گۋمانيست اتاۋلىنىڭ ءبارى دە دۇنيەدەگى ەڭ اسىل، باعالى نارسە - ادام بولسا، سول ادام بويىنداعى ەڭ باستى سيپاتتارى نەدەن تۇرماق دەگەنگە ءار زامان ويشىلدارى ءوز ۇعىم- نانىمى، زامان تالابى تۇرعىسىنان جاۋاپ بەرىپ كەلدى. بۇل ىسپەتتەس تاريحي سۇراۋ اباي ءومىر سۇرگەن ⅩⅨعاسىرداعى قازاق قوعامى جاعدايىندا ۇلى ويشىل الدىنا دا قويىلدى».

«جالپى، ءدىني- فيلوسوفيالىق ويدىڭ دامۋ تاريحىندا «ادام» ۇعىمىنىڭ الاتىن ورنى وراسان دەسەك تە، ونى بەلگىلى ءبىر جۇيەگە ءتۇسىرىپ، تياناقتى تۇسىندىرۋگە كوش باسى بولعان فيلوسوف - سوكرات. ابايدىڭ تولىق ادام تۋرالى تانىمى سول سوكراتتان باستالاتىن پلاتون، پلوتيندەردەگى ءسۇيۋشى سۇيەنىش، تىرەك ەتكەن ادام، قىتايلاردىڭ داو ىلىمىندەگى ابدەن جەتىلگەن ادام (سوۆەرشەننو مۋدرىي چەلوۆەك) ، شىعىس ويشىلدارى مەن سۋفيزمدەگى كاميلي ينساني مەن بەندەلىكتىڭ كامالاتتىعىنا ۇمتىلعان ادام جانە يرانداعى جاۋانمارتىلىكپەن ساباقتاسىپ، تۋىستاسىپ جاتادى. ابايدىڭ ادامگەرشىلىكتى جىرلاۋداعى ەڭ باستى جاڭالىعى دا وسى».

اباي ادامنىڭ رۋحاني جاعىنان كەمەلدەنىپ جەتىلۋ جولىندا تولىق ادام ۇعىمىن ادامشىلىق ساتىسىنىڭ ەڭ جوعارعى باسقىشىنا قويادى. تولىق ادام - ابايدىڭ ارمانداعان، اڭساعان مۇرات- ماقساتتارىنىڭ ەڭ بيىك قول جەتپەس اسقار شىڭى. تولىق ادام عانا نۇرلى اقىلدىڭ يەسى بولا الماق. ء«ۇش- اق نارسە - ادامنىڭ قاسيەتى: ىستىق قايرات، نۇرلى اقىل، جىلى جۇرەك».

اباي ادام بالاسىنا قاجەتتى ءۇش نارسە ىستىق قايرات، نۇرلى اقىل، جىلى جۇرەك ەكەنىن تەرەڭنەن تولعاپ، تولىق ادامعا ءتان قاسيەتتى كورسەتەدى. حاكىم ىزدەگەن تولىق ادام وسى قاسيەتتەردەن تۋىندايتىن تالاپتى، ەڭبەكقور، ىزگىلىكتى، مەيىرىمدى، قاناعاتشىل، راحىمدى، تۇلا بويى تولعان ار، ۇيات، پەندەلىكتەن قول ۇزگەن يماندىلىق جولىنداعى ابزال ازامات. «اقىل، قايرات، جۇرەكتى بىردەي ۇستا، سوندا تولىق بولاسىڭ ەلدەن بولەك»، - دەگەندە، اباي تولىق ادام حاقىندا ۇستانعان كوزقاراسىنا ساي سيپاتتاردى اتايدى.

وسى ءۇش ۇعىمنان تۋىندايتىن ادىلەت، راحىم، مەيىرىم، ار- ۇيات، تالاپ، ەڭبەك، ونەر سياقتى قاسيەتتەرگە ەرەكشە ءمان بەرەدى. اباي ادامگەرشىلىكتى، ادىلەتتىلىكتى ەڭ نەگىزگى مورالدىق پرينتسيپ رەتىندە پوەزيالىق تۋىندىلارىندا دا، قاراسوزدەرىندە ۇنەمى اتاپ كورسەتىپ وتىرادى. عىلىم- ءبىلىمدى ۋاعىزداعان اعارتۋشى اقىن اقىلدى، ءبىلىمدى اسا جوعارى باعالايدى. نە نارسەگە بولسىن اقىل - تارازى، دۇنيەنىڭ سىرىن تانىپ بىلۋدە اقىلدىڭ مۇمكىندىگى شەكسىز مول دەپ سانايدى.

«م. اۋەزوۆ ابايدىڭ مورال فيلوسوفياسىنا قارىم- قاتىناسى جايلى ماسەلەگە ەرتەدەگى ءارى سوڭعى جىلدارداعى زەرتتەۋلەرىندە ەرەكشە ءمان بەرە قاراعان. اباي شىعارمالارىنداعى مورال فيلوسوفياسى تۋرالى ويلارىنىڭ جەلىسىن ءسوز ەتكەندە، اۋەزوۆ ولاردى ءوزى اتاپ كورسەتكەن «نراۆستۆەننايا ليچنوست» ماسەلەسىمەن تىكەلەي بىرلىكتە، بايلانىستا قاراستىرعان». ابايتانۋ سالاسىنداعى زەرتتەۋلەرىندە اۋەزوۆ «نراۆستۆەننايا ليچنوست»، «گارمونيچەسكايا ليچنوست» دەگەن تەرميندىك ءسوزدى بەرىپ وتىرادى. ابايدىڭ قاراسوزدەرىن زەرتتەگەن ەڭبەگىندە بۇل ويىن بىلاي دەپ بەرەدى: «ون جەتىنشى سوزدە ابايدىڭ ءوز تۇسىنداعى جانە ابايدان بۇرىنعى ۇلكەن موراليست، پەداگوگ ويشىلداردىڭ كوپ ايتقان پىكىرىنە جاناساتىن وي- تولعاۋ جۇرگىزەدى. ول - تولىق ساپالى ادام بولۋدىڭ شارتى، گارمونيچەسكايا ليچنوست جايىنداعى ويلار».

بۇل ابايدىڭ 38-قاراسوزىندە قولدانىلاتىن «تولىق ادام» دەپ اتالاتىن ءسوزدىڭ تىكەلەي بالاماسىنا كەلەدى. كەمەل ادام ماسەلەسى مۇسىلماندىق الەمنىڭ سوپىلىق اعىمىندا ХІ-ХІІ عاسىردا-اق قالىپتاسىپ، شىرقاۋ بيىگىنە جەتىپ، سول نەگىزدە 1069 -جىلى ءجۇسىپ بالاساعۇننىڭ «قۇتادعۋ بىلىك» داستانىندا تولىق باياندالىپ سۋرەتتەلگەن بولاتىن. سوپىلىق «حال ءىلىمى» سالاسىندا نەگىزى قالانىپ، دامۋ جولىنا تۇسكەن سوپىلىق ادامشىلىق ءىلىمدى اباي ءوز زامانى تالابىنا وراي داستۇرلىك جالعاستىقپەن دامىتۋ ارقىلى قازاق دالاسىندا - ادامشىلىقتىڭ تولىق ادام ءىلىمى دەپ اتالاتىن جاڭا ءتۇرى دۇنيەگە كەلدى.

«تولىق ادام سوپىلىق ءىلىمنىڭ ادامگەرشىلىك نەگىزىنەن تۋىندايتىن «كاميلي ينساني» دەپ اتالاتىن ار ىلىمىمەن ىشتەي ساباقتاسىپ جاتقان قاستەرلى رۋحاني قۇبىلىس بولاتىن- دى. تولىق ادام تەرمينىن م. اۋەزوۆ ءوزى جاساعان الماعايىپ زاماندا ءبىر تامىرى جاعىنان، سوپىلىق حال ىلىمىنەن تۋىندايتىن كاميلي ينساني (كەمەلدەنگەن ادام) تانىمىمەن، شاكارىم تىلىمەن ايتقاندا، ار عىلىمىمەن ۇشتاساتىندىقتان، ءوز قالپىندا، ياعني اباي قولدانعان نۇسقاسىمەن اتاي المادى. تولىق ادام تەرمينى ابايتانۋ سالاسىندا تەك قانا 1963 -جىلدان باستاپ عىلىمي اينالىمعا تۇسە باستادى».

م. اۋەزوۆتىڭ عىلىمي شىعارماشىلىق زەرتتەۋلەرىندە ابايدىڭ ادامگەرشىلىك مۇراتتارىنىڭ نەگىزىنە اينالعان وتە كۇردەلى ۇعىم مەن تانىمنان تۇراتىن تولىق ادام ماسەلەسى ەلەۋسىز قالىپتا كوركەمدىك تاسىلمەن بەرىلىپ وتىرادى. مۇنىڭ سىرى، جازۋشىنىڭ ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان قاتال زامانىنداعى تاپتىق يدەولوگيالىق جاعدايلار مەن ساياسي احۋالدىڭ ءورشىپ، ونى پارتيانىڭ قالت جىبەرمەي اڭدىپ وتىرۋىنان تۋىنداعان اۆتوردىڭ شاراسىزدىق ءتاسىلى ەدى.

ياعني اباي دۇنيەتانىمىن تەرەڭ تانىپ ءبىلىپ وتىرعان م. اۋەزوۆ زەرتتەۋلەرىندە «نراۆستۆەننايا ليچنوست»، «گارمونيچەسكايا ليچنوست» دەگەن تەرميندىك سوزدەرمەن اتاپ قانا وتەدى. ال بۇل ويلارىن اۆتور «اباي جولى» رومان- ەپوپەياسىندا كوركەمدىك تاسىلمەن وتكىزىپ، تاراتىپ كەلتىرەدى. ابايدىڭ دۇنيەتانىمىنا بويلاعان ادام بۇل جاعدايدى «اباي جولى» ەپوپەياسىن وقىپ وتىرعاندا انىق اڭعارىپ وتىرادى. مىسالى، «اباي جولىنداعى» بوجەي، قۇنانباي تارتىسى، وسى كۇرەستىڭ قارقارالىداعى كورىنىسىن ەسكە الايىقشى؟ بالا اباي وت پەن سۋداي ەكى مىنەزدىڭ، ياعني قاتىگەزدىك پەن راحىم، شافاعاتتىڭ ورتاسىندا قالىپتاسىپ ءوسىپ كەلەدى. اكە جولى سۋىق اقىلدىڭ، راحىمسىز قاتالدىقتىڭ ءورىسىن تانىتسا، حالىق اناسى زەرە مەن ۇلجان ءارى اباي ءنار العان پارسى، تۇركى تىلىندەگى كىتاپتارداعى گۋمانيستىك ويلار توركىنى راحىم، شافاعاتتى ايالايتىن نۇرلى اقىلدا جاتىر.

جالپى، م. اۋەزوۆ ابايدى تەك اقىن، قوعام قايراتكەرى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار اسقان ويشىل، گۋمانيست رەتىندە تانىتادى. م. اۋەزوۆ اباي شىعارمالارىنداعى اقىل، قايرات، جۇرەك جايلى ءتۇبىرلى تەرەڭ تانىمنىڭ اقىن ساناسىندا سوناۋ جىگىتتىك شاعىندا- اق، ءوزى تانىعان الەۋمەتتىك ورتا مەن شىعىس كىتاپتارىن وقۋ ارقىلى ءوز بويىنا دارىتىپ، وزىندىك ەتىپ قورىتقان وي قازىناسى ەكەنىن حابارلايدى.

ابايدىڭ كۇللى ەتيكالىق، گۋمانيستىك تانىمىنىڭ نەگىزگى جەلىسىن جازۋشى شىعارمادا كەيىپكەرلەر ءسوزى ارقىلى، اقىننىڭ ويى نەگىزىندە كوركەم تىلمەن تاراتىپ بەرەدى. ابايدىڭ دۇنيەتانىمىنداعى وزەكتى ويلارىن م. اۋەزوۆ ەپوپەيادا ناقتىلاي ءتۇسىپ، ءارى دامىتا وتىرىپ، ءوزىنىڭ كوزقاراسىن دا بىلدىرەدى. «م. اۋەزوۆ قانشالىقتى عىلىمي تەرەڭ تانىم ەكەنىن ءبىلۋ ءۇشىن ايرىقشا ءمان بەرىپ وتىرعان ويى ابايداعى تولىق ادام جايلى شوعىرلانعان ءتۇبىرلى ويدىڭ توركىنىنە، اقىن شىعارماسىندا ۋاعىزدالاتىن وي جەلىستەرىنە نازار سالىپ كورەيىكشى؟ سوندا ۇلى جازۋشىنىڭ نە سەبەپتى اقىن مۇراسىن تانىتۋ جولىندا وسى تانىمعا شەشۋشى ءمان بەرە قاراپ، عىلىمي زەرتتەۋلەرى مەن «اباي جولىندا» ءوز ويىن قاتار دامىتىپ وتىراتىن سەبەبىنە دە كوزىمىز جەتە تۇسەدى».

«اباي جولى» ەپوپەياسىنىڭ «قيادا» تاراۋىندا قۇنانبايدىڭ جاسى بولسا جەتپىسكە تاقاپ قالعان. ەندى ەر جەتكەن بالالارىنىڭ ىشىنەن ءوز ورنىنا كىسى قامدايتىن دا مەزگىل جەتكەن. ەل اراسى بولسا بۇگىن قيىنداپ بارادى. الىس پەن تارتىستىڭ باسى تاعى شىعىپ، بالاعازدار سياقتى تىنىشسىزدىق دەگەن تاعى شىقتى. وسىنىڭ ءبارىن ويلاپ، تارازىعا سالىپ كەلىپ، جاڭا بولىستىققا ابايدى لايىق دەپ كورگەن. قۇنانباي ەل باسقارۋ ىسىنە لايىق ابايدىڭ بويىنان بيىك قاسيەتتەردى كورەتىن. ماسەلەن، ء«بىراق الىس جۇرسە دە، سول ابايدا اقىل مەن قايرات، ءتىل مەن ءتالىمنىڭ مول ەكەنىن اكەسى تانيتىن». اكەسىنىڭ ابايعا ىشتەي بەرگەن باعاسى وسى ەدى. وسى قاسيەتتەرىن باعالاپ، قۇنانباي ابايدى ەل باسقارۋ ىسىنە لايىق دەپ تابادى.

«اباي اعا» اتتى تاراۋدا «كەڭ ماڭداي، قايراتتى ءجۇزى كوكشىل تارتتى. رەڭىنە ىزا شىققانداي....جۇرەگىنىڭ باسىنان ۋداي بوپ توگىلگەن شەر بولسا، ونىڭ ءبارى بۇل وتىرعاندار تۋرالى وي ەمەس»، دەگەن ءۇزىندىنى وقۋعا بولادى.

ۇزاق جىلعى ايداۋدان ورالعان بازارالى سەمەيگە كەلگەندە، ونى قارسى العان كوڭىلدەس اعايىن قوناق ەتەدى. جيرەنشە پاتەرىندە جيىلعان توپتىڭ ورتاسىندا وتىرعان بازارالى باسىنان وتكەن قاپىرىق ويلاردى ويلايدى. جازۋشى ەپوپەيادا بازارالى بەينەسىن ارىستاي سوم تۇلعالى، بۇل وڭىردەگى ەڭ قىمبات جان دەپ باسقا كەيىپكەرلەردەن دارالاپ بەينەلەيدى. م. اۋەزوۆ بازارالى تۇلعاسىن سيپاتتاعاندا، ابايدىڭ تولىق ادام بولۋداعى «ءۇش قاسيەتىن»، اسىرەسە قايرات ءسوزىن كوپ قولدانادى، ياعني قايراتتى ءجۇزى مەن شەرلى جۇرەگىن اتايدى. بۇنداي مىسالدى «كەك جولىندا» اتتى تاراۋدان دا كەزدەستىرەمىز. داركەمباي بازارالىعا: - قايراتىڭ بولسا، قاجىرىڭ جەتسە، قامىرىعىڭ ءبىر حالقىڭمەن بولساڭشى... بازارالىنىڭ قازىرگى داركەمبايدان العان قۋات ءسوزى وعان قانات بىتىرگەندەي. قايراتتى ەر ەندى قالجىڭ ءتارىزدى ءبىر وي تاستاپ سويلەدى: - اقىلىڭ اقىل-اق! ءبىراق ماعان تاعى ءبىر وي كەلەدى».

اباي اينالاسىنداعى ادامداردىڭ بويىندا اقىل، قايراتتىڭ كەم بولعانىن ايتىپ، زاماندى بۇزىپ وتىرعان وسى قاسيەتتىڭ جوقتىعى ەكەنىن بايقايدى. ادامداردى ازدىراتىن قىلىقتاردى «ۋلى سيا، اشى تىلمەن» اقىن جىرلايدى.

«بويدا قايرات، ويدا ءسوز، بولماعان سوڭ ايتپا ءسوز»، - اباي قايرات پەن اقىلدىڭ تاپشىلىعىن باسا ايتقان بولسا، م. اۋەزوۆ بۇل ماسەلەنى «اباي جولى» ەپوپەياسىندا رەاليستىك تاسىلمەن كوركەمدەپ سۋرەتتەيدى. «اباي جولى» ەپوپەياسىنداعى توڭمويىن، تومىرىق ءازىمبايعا ىزا بولعان اباي بىلاي دەيدى: «...ونىمەن جاعالاسقان جان قۇرىسىن... قانشا جىل جاقسىلىق جولىڭا ءتۇسىپ، قاجىعان قايرات ەتىپ ەڭ؟ بالە دەپ، جۋاندىق دەپ، مال دەپ كوز اشتىڭ. ...اتانىڭ ۇلى بولما، ادامنىڭ ۇلى بول دەيدى جاقسىلىق، ايانىش، ادىلەت، ادال جۇرەك كەرەك دەيدى جاقسىلىق! ەستىپ كورىپ پە ەڭ، سەن مۇندايدى!».

جازۋشى اباي ايتقان جاقسىلىق، ايانىش، ادىلەت، ادال جۇرەك دەگەن قاسيەتتەردەن ءازىمبايدىڭ جۇرداي ەكەنىن اسا جيىركەنىشپەن ايتادى. ادامدىق قاسيەتتەردەن ادا بولىپ ءوسىپ كەلە جاتقان، ءازىمبايدىڭ ازۋى شىققان قاتال، اساۋ، زورلىقشىل كەيپىن جازۋشى شىنايىلىقپەن بەدەرلەيدى. ابايدىڭ وسى سياقتى اينالاسىنداعى ادامداردىڭ جيرەنىشتى قىلىقتارىنا ىزا بولىپ، ولارعا ادامدىق قاسيەتتەر جايلى ايتقان تولعاۋلى ۋاعىزدارى مەن اقىننىڭ تەرەڭ ويلارىن م. اۋەزوۆ ەپوپەيادا ءجيى كەلتىرەدى. شۇبار جايىنداعى ابايدىڭ ويىن جازۋشى بىلاي بەرەدى: «مىنالار بولسا، زورلىعى مەن كوپتىگىن، كۇشى مەن كارىن قولىمەن دە باتىرىپ جىبەرە الادى. اباي جاعىنان ازار بولسا، كورەتىن جازاسى «ار، ۇيات، ادامگەرشىلىك» دەگەن جوندە. شۇباردىڭ وزىنە جول ەتكەن مىنەزى بويىنشا، ول «ار، ۇيات» دەگەندەر كەڭشىلىكتە، تىنىشتىقتا، كەلىپ كەتەرى جوق ماجىلىستە عانا جانە اباي قاسىندا عانا سويلەنەتىن ەرمەك قانا».

ابايدىڭ شۇبارعا بەرەتىن تاعلىمى ار، ۇيات، ادامگەرشىلىك جونىندە ەكەنىن جازۋشى تۇسىندىرەدى. شىعارماداعى بۇل ءۇزىندى ابايدىڭ مىنا ولەڭ جولىنا ۇندەس كەلەدى: «جامان تاتۋ قازادى وزىڭە ور، وعان سەنسەڭ، ءبىر كۇنى بولارسىڭ قور. ارى بار، ۇياتى بار ۇلكەنگە سەن، ءوزى زوردىڭ بولادى ىعى دا زور».

اباي ادامگەرشىلىك، ادالدىق مىنەزدەردى جاستارعا ۇلگى ەتىپ، ار مەن ۇيات ماسەلەسىن قوزعايدى. ابايدىڭ جاستارعا ۇلگى ەتىپ، تولىق ادام بولۋدىڭ تالاپ- تىلەكتەرىنە لايىق بولىپ كەلەتىن ادامنىڭ ومىردەگى كورىنىسى ءوزىنىڭ سۇيىكتى ۇلى ءابدىراحمان بەينەسى ەدى. ابايدىڭ تولىق ادامعا قويعان تالابى - قايرات، اقىل، جۇرەك ۇشەۋىنىڭ بىرلىگى ءابدىراحماننىڭ بويىنان تابىلادى. ەپوپەيادا ءوزىنىڭ جاستىعىنا قاراماستان، ول ۇلكەن ويدىڭ، كەڭ تالعامنىڭ ادامى رەتىندە كورىنەدى. جازۋشى ءابىشتى ەل قامىن جەيتىن، جاۋىزدىققا قارسى الىساتىن ادام ەتىپ سۋرەتتەگەن. بۇل رەتتە رومان كەيىپكەرى ءابىش پەن ونىڭ ءپروتوتيپىنىڭ، سول سياقتى اباي ولەڭدەرىندە بەينەلەنگەن ءابىشتىڭ اراسىنداعى ۇقساستىق، جاقىندىق مول ەكەنىن اتاپ ايتۋ كەرەك. ابايدىڭ سۇيىكتى ۇلى ءابدىراحمانعا ارناپ شىعارعان ولەڭدەرى «اباي جولى» ەپوپەياسىندا مول قامتىلعان. بۇل ولەڭدەرى ارقىلى جازۋشى قايرات، اقىل، جۇرەكتىڭ بىرلىگى بويىنان تابىلعان، اباي اڭساعان تولىق ادام بولۋدىڭ تالابىنان شىققان ءابدىراحمان بەينەسىن ەپوپەيادا قازاق دالاسىندا ەشكىمگە ۇقسامايتىن جاڭا تۇرپاتتى ەرەكشە عازيز جان رەتىندە بەينەلەيدى.

قورىتا كەلگەندە ايتارىمىز، اباي پوەزياسىندا نەگىزىنەن ءسوز بولاتىن ادامگەرشىلىك ماسەلەسى مەن تالاپ قوياتىن ادامدىق قاسيەتتەرى «اباي جولى» رومان- ەپوپەياسىندا جالعاسىن تابادى. ابايدىڭ اڭساعان، ارمانداعان تولىق ادامىن م. اۋەزوۆ وقىرمانعا كوركەم وبرازدار ارقىلى شەبەر تىلمەن جەتكىزەدى. اباي پوەزياسىنىڭ التىن ارقاۋى - تولىق ادام جايلى ويشىلدىڭ تانىمىن م. اۋەزوۆ دامىتا وتىرىپ، وعان ءوز كوزقاراسى تۇرعىسىنان گۋمانيستىك ماسەلەلەردى وزەك ەتكەن پروزالىق تۋىندىلارىندا كەڭىنەن تولعايدى.

ايان قاجىباي، ج. مۋسين اتىنداعى كوكشەتاۋ جوعارى پەداگوگيكالىق كوللەدجىنىڭ وقىتۋشىسى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى.

Egemen Qazaqstan