بۇگىن - بۇقارالىق اقپارات قىزمەتكەرلەرى كۇنى
ياعني بۇگىن حالىقتىڭ ءال-اۋقاتى مەن قوعام تىنىسىنان حابار تاراتاتىن تىلشىلەر قاۋىمى كاسىبي مەرەكەسىن اتاپ وتەدى.
جۋرناليستيكا - ب ا ق قۇرالدارىنىڭ (ينتەرنەت، باسپا، راديو، تەلەۆيدەنيە، سايت) كومەگىمەن اقپاراتتى جيناۋ، وڭدەۋ جانە تاراتۋ جۇمىسى. جۋرناليستيكانىڭ عىلىمي ءتارتىبى باسپانىڭ دۇنيەگە كەلۋىمەن تىكەلەي جولعا قويىلعان.
ال ⅩⅨ عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسى مەن ⅩⅩ عاسىردىڭ باسىندا فوتو مەن كينوجۋرناليستيكا ومىرگە كەلىپ، سالاعا تىڭ تىنىس اكەلدى.
ىزىنشە 1920-1940 -جىلدارى راديو مەن تەلەجۋرناليستيكانىڭ ءداۋىرى باستالدى. الەمدەگى زەرتتەۋشىلەردىڭ ءبىر شوعىرى جۋرناليستيكانىڭ ەكى باعىتى بارىن ايتادى.
ولار: زەرتتەۋ جۋرناليستيكاسى مەن تەرگەۋ جۋرناليستيكاسى. ياعني زەرتتەۋشى جۋرناليست ادەتتە اشىق اقپارات كوزدەرىمەن، ال تەرگەۋشى جۋرناليست جابىق مالىمەت كوزدەرىمەن جۇمىس ىستەيدى. تيىسىنشە وسى ەكى امالدىڭ جۇمىس ادىستەمەسى دە ەكى ءتۇرلى.
زەرتتەۋلەرگە قاراعاندا، ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە دەيىن 59 -جىلى گازەتتىڭ العاشقى نۇسقاسى ريمدە پايدا بولعان. تسەزاردىڭ بۇيرىعىمەن توپىراقتى تاقتادا «سەنات پەن ريم حالقىنىڭ كۇندەلىكتى حاتتاماسى» («Acta diurna senatus ас populi «) باسىلىپ شىعىپ تۇرعان. كەيىن اقپارات تاراتۋدىڭ وسى امالى ەكىگە بولىنەدى.
اتاپ ايتقاندا «Acta senatus» جيىندارداعى، سەناتتاعى جاڭالىقتاردان حابار بەرسە، بازارلار مەن الاڭداردا ىلىنەتىن «Acta diurna populi romani « - دا قالانىڭ كۇندەلىكتى جاڭالىقتارى باسىلىپ تۇرعان.
بۇل «گازەتتەردەن» كوشىرمە تارالعاندىقتان سول تۇستىڭ وزىندە تيراجدىڭ جولعا قويىلعانىن اڭعارۋعا بولادى. «Acta diurna» ءۇشىن مالىمەت جينايتىن ادامداردى ول داۋىردە «ديۋرناليست» دەيدى ەكەن.
مىنە «جۋرناليست» ءسوزىنىڭ ءتۇبىرى وسىدان شىققان. ال ءبىزدىڭ تاريحشىلار جالپى قازاق دالاسىندا جۋرناليستيكانىڭ نەگىزى ⅩⅨ عاسىردىڭ سوڭى مەن ⅩⅩ عاسىردىڭ باسىندا قالانعانىن ايتادى. «تۇركىستان ءۋالاياتىنىڭ گازەتى»، «دالا ءۋالاياتىنىڭ گازەتى»، «كيرگيزسكايا ستەپنايا گازەتا»، «قازاقستان» گازەتى، «ايقاپ» جۋرنالى، «سەركە» گازەتى...
جالپىۇلتتىق سيپات پەن سۇرانىسقا يە بولعان «قازاق» گازەتى جارىققا شىققانعا دەيىن اتالعان باسىلىمنىڭ بارلىعى بىردە ۇكىمەت قىسىمىمەن، بىردە قارجى تاپشىلىعىنان جابىلىپ جاتتى.
«قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ اتاسى» اتانعان مۇحامەتجان سەراليندەر دە سول تۇستا ەڭبەك ەتكەنىن اتاپ ءوتۋ كەرەك. ⅩⅩ عاسىردىڭ باسىنداعى باسىلىمداردىڭ ىشىندە الاش زيالىلارى شىعارعان ۇلتتىق يدەيانىڭ شىراقشىسى، ازاتتىق رۋحىنىڭ قوڭىراۋى اتانعان «قازاق» گازەتىنىڭ شوقتىعى بيىك. 1905 -جىلعى «قارقارالى پەتيسياسىندا» قويعان تالاپتاردىڭ ءبىرى (پەتيسيانىڭ 3 تاراۋى) - «قازاق تىلىندە گازەتتەر باسىپ شىعارۋ قاجەتتىگى» بولاتىن.
الاش ازاماتتارىنىڭ ماقساتى ورىندالىپ، 1913-1918 -جىلدارى «قازاق» گازەتىنىڭ 265-ءنومىرى جارىققا شىقتى. كەيبىر مالىمەتتەرگە قاراعاندا، «قازاق» گازەتىنىڭ تارالىمى العاشىندا 3 مىڭ دانا بولسا، كەيىننەن ول 8 مىڭ داناعا جەتىپ، ۇلتتىق ميسسيانى ورىنداۋعا ولشەۋسىز ەڭبەك ءسىڭىردى. گازەت تاريحى تۋرالى تولىعىراق «قازاقپاراتتىڭ» بىلتىر جاريالانعان زەرتتەۋىنەن تانىسۋعا بولادى. سوۆەت داۋىرىندەگى قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ يدەولوگيالىق شەڭبەردەن شىعا الماعانى بەلگىلى. بۇل رەتتە عالىم كاكەن قامزيننىڭ پىكىرى قۇندى.
«اباي. ك ز» سايتىندا جاريالانعان ماقالالارىنىڭ بىرىندە عالىم «كەشەگى مونويدەولوگيا زامانىندا قازاق جۋرناليستيكاسى دا دۇرمەككە ىلەسە شاۋىپ، بيلەۋشى رەجيمنىڭ قىزمەتشىسى كۇنىن كەشتى. ءبىراق قىزمەت ەتۋ قۇلشىلىق ەتۋ، بۇدىرسىز باس ۇرۋ، تابانسىز تابىنۋ دەگەندى بىلدىرمەيدى. ول بەلگىلى ءبىر دارەجەدە زيالى قاۋىم مەن ساياسي توپ- مەنەدجەرلەر اراسىنداعى «قوعامدىق كەلىسىم» بولاتىن. كەڭەستىك كەزەڭنىڭ وزىندە كۇن تارتىبىنە وتكىر مادەني، الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق، ەكولوگيالىق پروبلەمالار قويا بىلەتىن وزىق ۇلگىدەگى جۋرناليستيكا مەن وجەت قالامگەرلەر كۇن كەشكەنى امبەگە ايان» دەيدى.
تاۋەلسىز قازاقستان تاريحىنا كەلەر بولساق، ەلىمىزدە 1991 -جىلدىڭ 28-ماۋسىمىندا بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى تۋرالى زاڭ قابىلدانعانىن اتاپ ءوتۋ كەرەك. بۇل زاڭ ەل ىشىندەگى تىلشىلەر قاۋىمىنىڭ جۇمىسىنا تىڭ سەرپىن بەرىپ، باسپا ءسوز سالاسىندا مەملەكەتتىك ب ا ق- پەن قاتار، جەكەمەنشىك باسىلىمدار پايدا بولا باستاعان كەز.
ال 2011 -جىلدان بىلتىرعا دەيىن اتالىپ وتكەن جۋرناليستەر كۇنىن بەلگىلەۋ الدىندا تىلشىلەر قاۋىمىنىڭ اراسىندا ءبىرشاما پىكىرتالاس تۋىنداعان. ءبىر توپ قازاق دالاسىندا سوناۋ ءبىر عاسىردان استام ۋاقىت بۇرىن مامىر ايىندا جارىق كورگەن «تۇركىستان ءۋالاياتى» گازەتىنىڭ شىعۋ توركىنى قۇرمەتىنە وراي، تىلشىلەر مەرەكەسىن مامىر ايىندا بەلگىلەۋدى سۇراسا، ەندى ءبىرى جۋرناليستەر كۇنىن «قازاق» گازەتىنىڭ تاريحىنا يكەمدەۋدى ۇسىنعان.
2011 -جىلى شىققان تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ №164-جارلىعى بۇل پىكىرتالاستاردىڭ بارىنە نۇكتە قويسا، 2019 -جىلى ۇكىمەتتىڭ ءتيىستى قاۋلىسى جاريالانىپ، 28-ماۋسىم كۇنى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى قىزمەتكەرلەرىنىڭ مەرەكەسى اتالىپ وتەتىن بولدى. ونىڭ الدىندا پرەزيدەنت قاسىم- جومارت توقايەۆ جۋرناليستەرىنىڭ كاسىبي مەرەكەسىن بەكىتۋ جونىندە ۇكىمەتكە تاپسىرما بەرگەن بولاتىن. الەمدەگى كوروناۆيرۋس پاندەمياسىنا بايلانىستى قازىرگى تاڭدا جۋرناليستەردىڭ جۇمىسىنا دا ءبىرقاتار وزگەرىس ەنگىزىلىپ جاتىر.
باسپا ءسوز ءماسليحاتتارىنىڭ كوبى بۇگىنگى كۇنى ونلاين رەجيمگە وتكەندىكتەن، گازەت پەن ينتەرنەت جۋرناليستيكا سالاسىنداعى تىلشىلەردىڭ كوبى قاشىقتان جۇمىس ىستەۋ تارتىبىنە كوشىپ كەتكەن. ايتسە دە تج رەجيمى كەزىندە دە جۋرناليستەردىڭ ءبىرشاماسى، اسىرەسە تەليەۆيزيا سالاسىنداعى مامانداردىڭ مەديتسينالىق جانە اسكەري قىزمەتكەرلەرمەن يىق تىرەسە، حالىققا اقپارات تاراتقانى ءمالىم. بۇگىنگى مەرەكەگە وراي ەلىمىزدەگى تىلشىلەر قاۋىمىن پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ، ۇكىمەت باسشىسى اسقار مامين، اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ ءمينيسترى ايدا بالايەۆا قۇتتىقتاپ، مەملەكەت باسشىسى ب ا ق سالاسىنداعى سىيلىقتاردى بەرۋ تۋرالى جارلىققا قول قويدى. ەلدىڭ الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق جانە قوعامدىق- ساياسي دامۋىن اقپاراتتىق تۇرعىدان قامتاماسىز ەتۋ ىسىندەگى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ ەلەۋلى ءرولىن ەسكەرە وتىرىپ، ب ا ق سالاسىنداعى سىيلىقتار مەن گرانتتاردى تاپسىردى.
پرەزيدەنتتىڭ ب ا ق سالاسىنداعى العىسى قوعامدىق- ساياسي، الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق جانە مادەني- گۋمانيتارلىق سالالاردى اقپاراتتىق جاريالاپ-كورسەتۋگە قوسقان ەرەكشە ۇلەسى ءۇشىن قۇرىلعانىنا بيىل 100 جىل تولاتىن «قازاقپارات» حالىقارالىق اقپارات اگەنتتىگىنىڭ شىعارماشىلىق ۇجىمىنا دا تابىستالدى.
ب ا ق قىزمەتكەرلەرىنىڭ ءتول مەرەكەسى كۇنى «قازاقپارات» حالىقارالىق اقپارات اگەنتتىگىنىڭ ۇجىمى ەلىمىزدەگى بارشا جۋرناليستەرگە شىعارماشىلىق تابىس تىلەيدى.
اۆتور: ايان بەكەن ۇلى
