ساپاسى جوعارى، باعاسى ارزان: شىعىس قازاقستاننىڭ شارۋاگەرلەرى سويا ءوسىرىپ، شەتەلگە ەكسپورتتاماق

وسكەمەن. قازاقپارات - شىعىس قازاقستاننىڭ ەگىستىكتەرىندە كۇنباعىس پەن بيدايدان بولەك جاڭا داقىل - سويا وسىرىلۋدە. جەر- جاھاندا ەرەكشە سۇرانىسقا يە بۇل داقىل وڭىردە جوعارى قارقىنمەن وسۋدە.

نارىقتى زەرتتەگەن اۋىل تۇرعىندارى قازىردىڭ وزىندە وسى باعىتقا دەن قويعان. اۋىل شارۋاشىلىعى ماماندارىنىڭ ايتۋىنشا، ءبىرىنشى كەزەكتە سويا ەگىس اينالىمىنا جاقسى. توپىراققا ازوتتى سىڭىرگەن سوڭ جەر جۇمسارىپ، سويا 1 تونناعا دەيىن قوسىمشا ءونىم بەرەدى.

اقمولا وبلىسىندا تۇقىم سەبۋ جۇمىستارى اياقتالدى قاراعاندى وبلىسىندا ەگىس القاپتارىندا زيانكەستەردى ۋلاۋ جۇمىسى جۇرگىزىلەدى ايماق باسشىسى دانيال احمەتوۆ تۇرعىندار الدىنداعى ەسەپ بەرۋ كەزدەسۋىندە سويا مەن جۇگەرىنى قىتايعا ەكسپورتتاۋ كەرەكتىگىن ايتقان ەدى.

- وڭىرىمىزدە اگروونەركاسىپتىك كەشەندى دامىتۋدىڭ باستى باعىتى - وسىمدىك شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن ەكسپورتقا شىعارۋ. بۇل ءبىرىنشى كەزەكتە سويا مەن جۇگەرىگە قاتىستى. 2024 -جىلعا قاراي ونىڭ ەگىس القابى 4,2 ەسە ءوسىپ، ەكسپورت كولەمى 1,5 مىڭنان 15 مىڭ تونناعا دەيىن، ياعني 10 ەسە ارتادى، - دەدى وبلىس اكىمى.

بۇگىندە سويا ءوندىرىسى بويىنشا كوشباسشى ەل - ا ق ش. امەريكا جىل سايىن 120 ميلليون توننادان استام سويا وندىرەدى. ەكىنشى ورىندا برازيليا - 117 ميلليون توننا، الەمدىك نارىقتاعى ۇزدىك ۇشتىكتى ارگەنتينا تۇيىندەپ تۇر، وندا جىلىنا - 39 ميلليون توننا الىنادى. جەر بەتىندە سويانى ەڭ ءىرى ساتىپ الۋشى ەل - قىتاي. سويانىڭ قىتايعا يمپورتى 80 ميلليون توننادان اسادى. ەندى اسپاناستى ەلى امەريكالىق سوياعا تاپسىرىستى توقتاتىپ، باسقا ەلدەردەن، سونىڭ ىشىندە قازاقستاننان ساتىپ الۋعا نيەت بىلدىرگەندە ءبىزدىڭ شارۋاگەرلەر ءۇشىن اتالمىش داقىل ەكونوميكالىق جاعىنان دا ءتيىمدى بولعانى راس.

- ەگىس اينالىمى كەزىندە دە بۇل - كەرەمەت داقىل. قازىردە سويانىڭ 1 تونناسى الەمدىك نارىقتا قۇرامىنداعى اقۋىزعا بايلانىستى 400-350 دوللارعا باعالانۋدا. سالىستىرار بولساق، سويانىڭ قۇنى بيدايعا قاراعاندا كەمىندە 2 جارىم ەسەگە قىمباتىراق. ال قىتايلىق تۇتىنۋشىلار سولتۇستىك امەريكادان كەلەتىن سويا ونىمدەرىن ءارتاراپتاندىرۋ ارقىلى جاقىن ورنالاسقان مەملەكەتتەرمەن كەلىسىمگە كەلىپ وزدەرىنىڭ ازىق- تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋدى كوزدەپ وتىر، - دەيدى «تاجىريبەلىك مايلى داقىلدار شارۋاشىلىعى» ج ش س ديرەكتورى فاريد ابيتايەۆ.

سوياعا سۇرانىس ارتقان

قازىردە الەمدە سوياعا دەگەن سۇرانىس ارتقان. سويانى وڭدەيتىن كومپانيالار سانى وسۋدە، بيوتەحنولوگيا قارقىندى دامۋدا. كەلەشەكتە شىعىس قازاقستان بۇرشاق تۇقىمداس داقىلداردىڭ نەگىزگى ەكسپورتتاۋشىلارىنىڭ بىرىنە اينالۋى مۇمكىن.

بىرىنشىدەن، بۇعان كيەلى التاي وڭىرىندە كليماتتىق جاعدايلار قولايلى. وسىمدىك ىلعالدىڭ قاجەتتى مولشەرىن الادى، ال اسپان بۇلتسىز بولعاندا كۇن ساۋلەسى سويانىڭ جەتىلۋىنە مۇمكىندىك بەرەدى. ۆەگەتاتسيالىق كەزەڭ 110-115 كۇندى قۇرايدى. شىعىس قازاقستان اۋىلشارۋاشىلىق عىلىمي- زەرتتەۋ ينستيتۋتى سويانىڭ جاڭا «بىرلىك» اتتى سورتىن ويلاپ تاپقان.

جىلدام وسەتىن ول اۋا- رايىنا دا بەيىمدەلىپ، ونىمدىلىگى ءار گەكتاردان 30 سەنتنەردەن اسادى. «بايان» جانە «شىعىس سۇلۋى» اتتى تاعى ەكى جاڭا ءتۇرى مەملەكەتتىك سورت سىناۋ ينسپەكسياسىندا سىناقتان وتكىزىلۋدە. ولاردىڭ ونىمدىلىگى فەرمەرلەردى ءار گەكتارىنان 40 سەنتنەرگە دەيىن قۋانتپاق.

- بۇل داقىلدى 2 جىل بويى تاجىريبەلىك جەر ۋچاسكەلەرىنەن الىپ كەلەمىز. سونداي- اق ءبىز ۆەگەتاتسيالىق ماۋسىمدى بۇزباي، باعدارلامادا بەلگىلەنگەن ءونىم مولشەرىن ساقتادىق. وسىنى سويا وندىرۋدەگى العاشقى قادامدارىمىز دەۋگە بولادى. ارينە، جاڭا داقىلدىڭ قىر- سىرىن بىلۋگە ءبىرشاما ۋاقىت كەتەتىندىگى تۇسىنىكتى. قولجەتىمدى باعا مەن وعان دەگەن سۇرانىستىڭ جوعارىلىعى جەرگىلىكتى شارۋاگەرلەردى قىزىقتىرادى دەگەن سەنىمدەمىن. قازىردىڭ وزىندە وبلىس اكىمى ءبىزدىڭ شارۋاشىلىققا كەلىپ كەتكەننەن كەيىن سۇرانىس ارتقان. سوندىقتان مىندەتىمىز - الداعى جىلدارى ءوندىرىستى ۇلعايتۋ بولىپ وتىر، - دەيدى ينستيتۋت ديرەكتورى الەكساندر توماشەنكو.

ەڭ ماڭىزدىسى - ساپا ايتا كەتۋ كەرەك، ايماقتىڭ سەلەكسيونەرلەرى سويا سورتتارىنىڭ ۋلترا ەرتە جانە ەرتە پىسەتىن سورتتارىن قۇرۋدا ۇلكەن جەتىستىكتەرگە جەتتى. شىعىس قازاقستاندا مايلى داقىلداردى وندىرەتىن شارۋاگەرلەر رەسپۋبليكا فەرمەرلەرىنە سويا سورتتارىن بەرۋگە دايىن، ولار ەلىمىزدىڭ سولتۇستىك ايماقتارىندا دا جوعارى جانە تۇراقتى ءونىم بەرەدى. ءوسۋ ۋاقىتى پىسكەنگە دەيىن 90 كۇندى قۇرايدى.

مول ءونىم اۋرۋلارعا ءتوزىمدى كەلەدى. مۇنىڭ ءبارى سويا تۇقىمىنا دەگەن سۇرانىستى ارتتىراتىنى ءسوزسىز. ونىڭ ۇستىنە باعاسى شەتەلدەگىلەردەن 3-4 ەسەگە ارزان. ەندى تەك اۋىل تۇرعىندارىنا تۇقىم الۋ ءۇشىن سۋبسيديا تۇرىندەگى مەملەكەتتىك قولداۋ كەرەك.

- بىزگە تۇقىم الۋ ءۇشىن سۋبسيديا قاجەت. بۇل قازاقستانداعى سويا نارىعىن دامىتۋدىڭ ەڭ وڭتايلى جولى بولار ەدى. ءوز جەرىمىزدە ساپاسى جوعارى سويا وسىرە الاتىنىمىزعا سەنىمىم كامىل. شارۋاگەرلەردى تولعاندىراتىنى - وڭدەۋ جۇمىستارىنىڭ قىمباتقا تۇسەتىندىگى. داقىل الۋ ءۇشىن سويا تۇقىمىن سەبەر الدىندا باكتەريالارمەن قوسىمشا وڭدەۋدەن وتكىزۋ كەرەك. ءبىز وسىنىڭ بارلىعىن ءوزىمىز جاساي الامىز. ال ەگەر مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ بولسا، تۇقىم ساتىلىمى ودان دا قارقىندى بولار ەدى، - دەيدى فاريد ابيتايەۆ.

جىل سايىن الەمدە وسىمدىكتەن جاسالعان تاماق ونىمدەرىن تۇتىناتىن ادامدار سانى ارتۋدا. مۇندا سويا جەتەكشى ورىنعا يە. ونىڭ قۇرامىنداعى وسىمدىك اقۋىزى %40-41- دى قۇرايدى، ال ساپاسى جاعىنان بۇل تاۋىق جۇمىرتقاسى، ەت جانە ءسۇت اقۋىزىنا پارا- پار كەلەدى. مىنە الەم حالىقتارىنىڭ جاپپاي سوياعا قۇمارتاتىنىنا دا وسى بىردەن ءبىر سەبەپ بولىپ وتىر. بۇدان بولەك، سويادا كەزدەسەتىن امين قىشقىلدارى دەنە جاسۋشالارىنىڭ، دارۋمەندەردىڭ، ميكرو جانە ماكروەلەمەنتتەردىڭ جاڭارۋىنا اسەر ەتەدى.

ەڭ ماڭىزدىسى، ساپا - قازاقستاندىق سويا شەتەلدىكى سياقتى گەنەتيكالىق تۇرلەندىرىلگەن ءونىم ەمەس. ال ەكولوگيالىق تازا تابيعي سويانىڭ الەمدىك نارىقتا ەرەكشە باعالاناتىنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. شارۋاگەرلەر ءۇشىن سەمينار وتكىزىلۋدە ش ق و اۋىلشارۋاشىلىعى باسقارماسى وسىمدىك شارۋاشىلىعى، ەگىنشىلىك جانە مەموراندۋم ءبولىمىنىڭ باسشىسى ادىلەت تولەۋتايەۆتىڭ ايتۋىنشا، 2016 -جىلى سويا وسىرۋگە قاتىستى بەسجىلدىق جوسپار ازىرلەنگەن. سول جىلى بۇل داقىل 4,3 مىڭ گەكتارعا ەگىلىپتى.

- وبلىستىڭ 9 اۋدانىندا ەگىلەتىن سويانىڭ بيىلعى القابى 6600 گەكتاردى قۇرادى. ونىڭ ىشىندە الدىڭعى قاتارداعى ءۇرجار اۋدانى - 1800، گلۋبوكوە اۋدانى - 1600، بورودۋليحا اۋدانى - 875 گەكتار. ونىمگە قاتىستى ايتار بولساق، 2016 -جىلى 3,6 مىڭ توننا، بىلتىر 6 مىڭ توننا ءونىم جينالعان. ياعني ءوسىم بار. جالپى وڭىرىمىزدە سويا ءوسىرۋ جولعا قويىلىپ كەلەدى. قازىرگى ۋاقىتتا سويا داقىلى جەرگىلىكتى قۇس فابريكالارى مەن الماتى وبلىسىنداعى زاۋىتتارعا وتكىزىلۋدە. بۇدان بولەك، ەكسپورت تا جوق ەمەس.

2018 -جىلى وزبەكستانعا 1,5 مىڭ توننا سويا جىبەرىلگەن. ەندى قىتايعا ەكسپورتتاۋ ءۇشىن ءتيىستى جۇمىستار اتقارىلۋدا، - دەيدى ول.

ءبولىم باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا، وتكەن جىلى شارۋاگەرلەر اراسىندا سويا مەن جۇگەرى ءوسىرۋ جونىنەن ءبىرقاتار سەمينارلار ۇيىمداستىرىلعان. وعان رەسەيدەن جانە ەلىمىزدىڭ تۇكپىر- تۇكپىرىنەن اۋىل شارۋاشىلىعى ماماندارى مەن عالىمدار شاقىرىلدى.

اۆتور: تالعاتجان مۇحامەتبەك ۇلى