ەلىمىزدە سەنات دەپۋتاتىن سايلاۋ قالاي وتكىزىلەدى
اتالعان قاۋلىعا سايكەس، ق ر ۇكىمەتى، نۇر-سۇلتان، الماتى جانە شىمكەنت قالالارىنىڭ، وبلىستاردىڭ اكىمدەرى سەنات دەپۋتاتتارىنىڭ سايلاۋىن ۇيىمداستىرۋ، ماتەريالدىق- تەحنيكالىق جانە قارجىلىق قامتاماسىز ەتۋ جونىندە شارالار قابىلداۋى ءءتيىس.
سونىمەن ەلىمىزدە سەنات دەپۋتاتتارى جاناما سايلاۋ قۇقىعى نەگىزىندە جاسىرىن داۋىس بەرۋ جولىمەن سايلانادى.
سايلانعان سەنات دەپۋتاتتارىنىڭ جارتىسى ءاربىر ءۇش جىل سايىن قايتا سايلانىپ وتىرادى. بۇل ورايدا ولاردىڭ كەزەكتى سايلاۋى بۇلاردىڭ وكىلەتتىك مەرزىمى اياقتالعانعا دەيىنگى ەكى ايدان كەشىكتىرىلمەي وتكىزىلەدى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعىندا تۇراتىن جانە ونىڭ اۋماعىندا سوڭعى ون جىلدا تۇراقتى تۇرىپ جاتقان ادام پارلامەنت دەپۋتاتى، ال جاسى وتىزعا تولعان، جوعارى ءبىلىمى جانە كەمىندە بەس جىل جۇمىس ستاجى بار، ءءتيىستى وبلىستىڭ، رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالانىڭ نە رەسپۋبليكا استاناسىنىڭ اۋماعىندا كەمىندە ءۇش جىل تۇراقتى تۇرىپ جاتقان ادام سەنات دەپۋتاتى بولا الادى. سەناتتى ءاربىر وبلىستان، رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالادان جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ استاناسىنان ءءتيىستى وبلىستاردىڭ، رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالانىڭ جانە رەسپۋبليكا استاناسىنىڭ بارلىق وكىلدى ورگاندارى دەپۋتاتتارىنىڭ بىرلەسكەن وتىرىسىندا ەكى ادامنان سايلاناتىن دەپۋتاتتار قۇرايدى.
سەنات دەپۋتاتتارىنىڭ تەڭ جارتىسى ءار ءۇش جىل سايىن قايتا سايلانادى. سەناتتىڭ ون بەس دەپۋتاتىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى تاعايىندايدى. سەنات دەپۋتاتتارىنىڭ وكىلەتتىك مەرزىمى 1998 -جىلعى قازانعا دەيىن 4 جىل، ال 1998 -جىلعى قازاننان باستاپ 6 جىل بولدى. جاناما سايلاۋ
ق ر پارلامەنتى سەناتىنىڭ دەپۋتاتتارىن سايلاۋعا تاڭداۋشىلار - ءماسليحاتتاردىڭ دەپۋتاتى بولىپ تابىلاتىن رەسپۋبليكا ازاماتتارى قاتىسادى. تاڭداۋشىلار سەنات دەپۋتاتتارىن سايلاۋعا تەڭ نەگىزدەردە قاتىسادى ءارى ولاردىڭ ءارقايسىسىنىڭ سەنات دەپۋتاتىن سايلاعان كەزدە بىر داۋىسى بولادى. پارلامەنت سەناتى دەپۋتاتتارىن سايلاۋ بويىنشا تاڭداۋشىلار تىزىمدەرىن ءتيىستى اۋماقتىق سايلاۋ كوميسسيالارى ءتيىستى وبلىستىق، قالالىق (رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالا مەن رەسپۋبليكا استاناسى) ءماسليحاتى حاتشىسىنىڭ ۇسىنۋى بويىنشا جاسايدى.
سەنات دەپۋتاتتارىن سايلاۋ بويىنشا تاڭداۋشىلار تىزىمدەرى تانىسۋ ءۇشىن سايلاۋدان كەمىندە جەتى كۇن بۇرىن جەرگىلىكتى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا جاريالاۋ جولىمەن ۇسىنىلادى، سونداي- اق وبلىستار، رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالالار جانە استانا ءماسليحاتتارىنىڭ ينتەرنەت- رەسۋرستارىنا ورنالاستىرىلادى.
كانديدات ۇسىنۋ
سەنات دەپۋتاتتىعىنا كانديداتتار ۇسىنۋ سايلاۋ تاعايىندالعاننان كەيىن كەلەسى كۇنى باستالىپ، سايلاۋ وتكىزىلەتىن كۇنگە بىر اي قالعاندا جەرگىلىكتى ۋاقىتپەن ساعات ون سەگىزدە اياقتالادى. كانديداتتار ۇسىنۋ وبلىستىق (رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالالار مەن استانا)، قالالىق، اۋداندىق ءماسليحاتتار سەسسيالارىندا جۇرگىزىلەدى. ساياسي پارتيالار، وزگە دە قوعامدىق بىرلەستىكتەر وزدەرىنىڭ ءماسليحاتتارداعى وكىلدەرى ارقىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى سەناتىنىڭ دەپۋتاتتىعىنا كانديداتۋرالار ۇسىنادى.
بۇل رەتتە بىرنەشە ءماسليحاتتان ءبىر كانديدات ۇسىنىلۋى مۇمكىن. ءوزىن- ءوزى ۇسىنۋ تارتىبىمەن دە جۇرگىزىلەدى. سەنات دەپۋتاتتىعىنا كانديدات بولىپ ءتيىستى وبلىستىڭ، رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالانىڭ نەمەسە رەسپۋبليكا استاناسىنىڭ اۋماعىندا تۇراتىن ازامات ۇسىنىلا الادى.
سەنات دەپۋتاتتىعىنا كانديدات ەتىپ ۇسىنۋ جونىندەگى شەشىم ءتيىستى ءماسليحات دەپۋتاتتارىنىڭ جالپى سانىنىڭ كوپشىلىك داۋىسىمەن قابىلدانادى جانە بۇل شەشىم ۇسىنىلعان كانديداتقا جەتكىزىلەدى؛ كانديداتتىڭ داۋىسقا تۇسۋگە كەلىسىمى تۋرالى وتىنىشىمەن بىرگە ءتيىستى وبلىستاردىڭ، رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالا مەن رەسپۋبليكا استاناسىنىڭ سايلاۋ كوميسسياسىنا جىبەرىلەدى.
ال سەنات دەپۋتاتتىعىنا كانديداتتاردىڭ ءوزىن- ءوزى ۇسىنۋى ازاماتتاردىڭ ءتيىستى اۋماقتىق سايلاۋ كوميسسياسىنا وسى اكىمشىلىك اۋماقتىق ءبولىنىس بويىنشا ءوزىنىڭ سەنات دەپۋتاتتىعىنا كانديدات بولىپ داۋىسقا ءتۇسۋ نيەتى جايىندا ءوتىنىش بەرۋ ارقىلى جۇرگىزىلەدى. وبلىستىق، قالالىق (رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالا مەن رەسپۋبليكا استاناسىنىڭ) سايلاۋ كوميسسياسى ءۇش كۇن ىشىندە كانديداتتىڭ كونستيتۋتسيا مەن وسى كونستيتۋتسيالىق زاڭ قوياتىن تالاپتارعا سايكەستىگىن انىقتايدى جانە ونىڭ ۇسىنىلۋى تۋرالى قۇجاتتار نەگىزىندە وعان تاڭداۋشىلاردىڭ قولدارىن جيناۋ ءۇشىن قول قويۋ پاراقتارىن بەرەدى. كانديداتتاردى تىركەۋ مەرزىمى اياقتالعان كۇنى سەناتتىڭ دەپۋتاتتىعىنا ەكىدەن كەم كانديدات تىركەلگەن جاعدايدا، ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسى ءتيىستى اۋماقتىق سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ ۇسىنۋى بويىنشا كانديداتتاردى ۇسىنۋ مەرزىمىن جيىرما كۇننەن اسپايتىن مەرزىمگە ۇزارتادى.
كانديدات سەنىم بىلدىرگەن ادام
سەنات دەپۋتاتتىعىنا كانديداتتىڭ ءاربىر اۋداندا، قالادا، قالاداعى اۋداندا ءبىر-بىردەن سەنىم بىلدىرىلگەن ادامدارى بولۋىنا قۇقىعى بار. كانديدات، ساياسي پارتيا سەنىم بىلدىرىلگەن ادامدار رەتىندە ۇسىنعان ادامدار ءتيىستى سايلاۋ كوميسسياسىنا ءوزىنىڭ سەنىم بىلدىرىلگەن ادام بولۋعا كەلىسكەنى تۋرالى ءوز ءوتىنىشىن تابىس ەتەدى.
سايلاۋ كوميسسياسى سەنىم بىلدىرىلگەن ادامداردى تىركەگەننەن كەيىن ولارعا ءءتيىستى كۋالىك بەرەدى. سەنىم بىلدىرىلگەن ادام قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتى بولۋعا ءتيىس، ول سەنات دەپۋتاتىن سايلاۋ كەزىندە ءماسليحات دەپۋتاتى، قانداي دا ءبىر سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ مۇشەسى، ساياسي مەملەكەتتىك قىزمەتشى لاۋازىمىنداعى ادام بولماۋعا ءتيىس.
سەنىم بىلدىرىلگەن ادامدار قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ساياسي پارتيالارى، وزگە دە قوعامدىق بىرلەستىكتەرى، كوممەرتسيالىق ەمەس ۇيىمدارى بايقاۋشىلارىنىڭ قۇقىقتارىن يەلەنەدى، مىندەتتەرىنە يە بولادى جانە كانديداتتىڭ، پارتيالىق ءتىزىمىن ۇسىنعان ساياسي پارتيانىڭ وزدەرىنە جازباشا نىساندا بەرگەن وكىلەتتىگى شەگىندە ارەكەت ەتەدى.
سەنىم بىلدىرىلگەن ادامدار سايلاۋ ناۋقانى اياقتالعاننان كەيىن ءوز ۇيعارىمىمەن، كانديداتتىڭ جانە پارتيالىق ءتىزىمىن ۇسىنعان ساياسي پارتيانىڭ شەشىمىمەن، سونداي-اق كانديداتتى، پارتيالىق ءتىزىمدى تىركەۋدىڭ كۇشى جويىلعان، وسى كونستيتۋتسيالىق زاڭ بۇزىلعان جاعدايلاردا ءوز مارتەبەسىنەن ايىرىلادى.
سەناتور سايلاۋ
سەنات دەپۋتاتتارىن سايلاۋ بويىنشا داۋىس بەرۋ ءبىر كۇننىڭ ىشىندە وتكىزىلەدى. بۇل رەتتە داۋىس بەرۋ ۋاقىتىن اۋماقتىق سايلاۋ كوميسسياسى انىقتايدى. سەنات دەپۋتاتتارىن سايلاۋ جونىندە داۋىس بەرەتىن كۇنى ءتيىستى اۋماقتىق سايلاۋ كوميسسيالارى داۋىس بەرۋ باستالعانعا دەيىن بىر ساعات بۇرىن داۋىس بەرۋگە ارنالعان پۋنكتتەردى اشا باستاۋعا ءتيىس.
پارلامەنت سەناتى دەپۋتاتتارىن سايلاۋ كەزىندە داۋىستاردى ساناۋ داۋىس بەرۋ اياقتالعاننان كەيىن كىدىرىسسىز باستالادى. داۋىستاردى ساناۋ ءاربىر كانديدات، ءاربىر ساياسي پارتيا بويىنشا جەكە-جەكە جۇرگىزىلەدى. داۋىس بەرۋگە ارنالعان جاشىكتەردى ءتوراعا داۋىس بەرۋدىڭ اياقتالعانى تۋرالى حابارلاعاننان كەيىن ءتيىستى سايلاۋ كوميسسياسى اشۋعا ءتيىس. داۋىس بەرۋ اياقتالعانعا دەيىن جاشىكتەردى اشۋعا تىيىم سالىنادى.
سەنات دەپۋتاتتارىن سايلاۋ
تاڭداۋشىلاردىڭ بىرلەسكەن وتىرىسىندا جۇرگىزىلەدى. ەگەر بىرلەسكەن وتىرىسقا ءتيىسىنشە وبلىستىڭ بارلىق ءماسليحاتتارىنان، رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالانىڭ نەمەسە رەسپۋبليكا استاناسىنىڭ ءماسليحاتىنان وكىل بولاتىن سايلانعان دەپۋتاتتار سانىنىڭ ەلۋ پروتسەنتتەن استامى قاتىسسا، ول زاڭدى بولادى. ەگەر سەنات دەپۋتاتىن سايلاۋ جونىندەگى وتىرىستا بولعان تاڭداۋشىلاردىڭ ەلۋ پروتسەنتىنەن استامى داۋىس بەرۋگە قاتىسسا، ول وتكىزىلگەن بولىپ ەسەپتەلەدى.
تاڭداۋشىلاردىڭ بىرلەسكەن وتىرىسىنا ءتيىسىنشە وبلىستىق، قالالىق (رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالا مەن رەسپۋبليكا استاناسى) سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ ءتوراعاسى مەن مۇشەلەرى قاتىسادى. بىرلەسكەن وتىرىس وتكىزىلەتىن جەردە ءتيىسىنشە وبلىستىق، قالالىق (رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالا مەن رەسپۋبليكا استاناسىنىڭ) سايلاۋ كوميسسياسى سەنات دەپۋتاتىن سايلاۋ جونىندەگى داۋىس بەرۋ پۋنكتىن ۇيىمداستىرادى.
بىرلەسكەن وتىرىس ءتيىسىنشە وبلىستىق، قالالىق (رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالا مەن رەسپۋبليكا استاناسى) سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ ءتوراعاسى سەنات دەپۋتاتىن سايلاۋ جونىندەگى داۋىس بەرۋ ناتيجەلەرىن جاريالاعاننان كەيىن جابىلادى. سەنات دەپۋتاتتارىن تىركەۋ ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسى ءتيىسىنشە وبلىستىق، قالالىق (رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالالاردىڭ جانە استانانىڭ) سايلاۋ كوميسسيالارىنىڭ حاتتامالارى نەگىزىندە سەناتتىڭ سايلانعان دەپۋتاتتارىن تىركەيدى.
ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسى ءتيىسىنشە وبلىستىق، قالالىق (رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالالار مەن رەسپۋبليكا استاناسى) سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ ۇسىنىسى نەمەسە تاڭداۋشىلاردىڭ ارىزدارى بويىنشا، ەگەر سايلاۋ بارىسىندا نەمەسە داۋىستاردى ساناۋ نە داۋىس بەرۋ ناتيجەلەرىن انىقتاۋ كەزىندە وسى كونستيتۋتسيالىق زاڭدى بۇزۋ ورىن العان بولسا، سەنات دەپۋتاتى سايلاۋىن جارامسىز دەپ تابۋى جانە سەنات دەپۋتاتىن تىركەۋدەن باس تارتۋى مۇمكىن.
بۇل رەتتە سەنات دەپۋتاتتىعىنا كانديدات ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ وسى شەشىمىنە قابىلدانعان كۇنىنەن باستاپ ون كۇن ىشىندە جوعارعى سوتقا شاعىم جاساي الادى، ول ون كۇن مەرزىمدە تۇپكىلىكتى شەشىم قابىلدايدى.
اۆتور: مارلان جيەمباي
