ەينشتەيننىڭ مەكتەپتى «ەكىمەن» وقىعانى راس پا؟

نۇر -سۇلتان . قازاقپارات - نەمىس فيزيگى، سالىستىرمالىلىق تەورياسىنىڭ نەگىزىن قالاعان البەرت ەينشتەين مەكتەپتە جامان وقىعان، «ەكىمەن»، «ۇشپەن» بىتىرگەن دەپ كوپ ەستيمىز.

اسىرەسە، ماتەماتيكادان ناشار بولعان دەسەدى. ءتىپتى، ەينشتەيندى ەسى اۋىسقان، ماسكۇنەم ادام دەگەندەر دە بار. مۇنىڭ ءبارى وتىرىك، ارينە.

ۇلى تۇلعانىڭ ارتىنان قاۋەسەت پەن قاڭقۋدىڭ كوپ بولاتىنى زاڭدىلىق. ال مەكتەپتە جامان وقىعان دەگەن قاۋەسەتتى ەينشتەيننىڭ ءوزى كوزى تىرىسىندە جوققا شىعارعان. سول ۋاقىتتا امەريكادا تانىمال بولعان، قىزىق دەرەكتەر مەن وقيعالاردى تالقىلايتىن «ريپلي: سەنۋ- سەنبەۋ قالاۋىڭىزدا» (Ripley’s believe it or not) اتتى شوۋدا ەينشتەيننىڭ مەكتەپتى ناشار بىتىرگەنى، ماتەماتيكانى «ەكىمەن» وقىعانى جايلى ماقالا جاريالانعان ەكەن.

مۇنى وقىعان عالىم جازىلعان نارسەلەرگە كۇلىپ، شىن مانىندە مەكتەپتى جاقسى، تەك بەسكە وقىعانىن، 14 جاسىندا-اق ينتەگرال مەن ديففەرەنسيال ەسەپتەۋدى بىلگەنىن (ول كەزدە بالالار 15 جاستان باستاپ ەسەپتەۋدى ۇيرەنەتىن) ايتقان.

جالپى، ەينشتەيننىڭ جوعارعى سىنىپتىڭ پاندەرىن ەرتە ۇيرەنىپ، تەز مەڭگەرىپ الاتىن ادەتى بولعان، بۇعان قينالماسا دا كەرەك. ەينشتەين مەكتەپتى ناشار وقىعان دەپ جۇرگەندەردىڭ كوبى - وسى «ريپليدە» جازىلعانداردى وقىپ ءسوز تاراتىپ جۇرگەندەر. ولار عالىمنىڭ وندا جازىلعانداردى جوققا شىعارعانىن بىلمەيدى.

ال «ريپلي» نەگە مۇنداي اقپاراتتى تاراتتى دەگەنگە كەلسەك، ەڭ ءبىرىنشى سول زاماننىڭ ءبىلىم جۇيەسىندەگى باعا قويۋ ەرەكشەلىگىنە قاراعانىمىز ءجون. نەمىس مەكتەپتەرىندە ول كەزدە جاقسى وقيتىندارعا «1»، «2» دەگەن باعا قويىلاتىن دا، جامان وقىعاندارعا «5»، «6» دەگەن باعا قويىلعان. ال ەينشتەين مەكتەپ بىتىرگەن 1896 -جىلدان كەيىن گەرمانيادا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى اۋىسىپ، باعالاۋ شكالاسى كەرىسىنشە وزگەرىپ كەتتى. ەندى جاقسى وقىعاندارعا «5»، جامان وقىعاندارعا «1»، «2» دەگەن باعا قويىلا باستادى. سودان عالىمنىڭ تابەلىن كورگەن ادامدار ەينشتەيندى «ەكىمەن» وقىعان ەكەن دەپ ويلاپ قالسا كەرەك.

«ريپليدە» جازىلعان ماتەريال دا مۇنى ەسكەرمەي، قاتەلىك جىبەرگەن. ونىڭ ۇستىنە، ەينشتەين سالىستىرمالىلىق تەورياسىن جاساپ جاتقان كەزدە، ماتەماتيكتەرگە جاساعان فورمۋلالارى مەن شىعارعان ەسەپتەرىن تەكسەرتۋ ءۇشىن ءجيى جۇگىنەتىن. مۇنى ءبىر جاعىنان ماتەماتيكتەر ەينشتەيندى ماتەماتيكادان حابارى جوق ادام دەپ ويلاپ قالسا كەرەك.

ال شىن مانىندە ەينشتەيننىڭ قاتەلىك جىبەرىپ الماس ءۇشىن باسقا عالىمدارعا دا جاساعان جۇمىستارىن تەكسەرتەتىن ادەتى بولعان. ادام ءوز قاتەلىگىن بايقاماي قالاتىنى بەلگىلى. وسىنىڭ ءبارى فيزيكا عىلىمىندا بۇتىندەي ىرگەلى تەوريا جاساعان ۇلى ەينشتەين، شىنداپ كەلگەندە، مەكتەپتى جامان وقىعان دەگەن قاساڭ ويدىڭ تۋىنداۋىنا سەبەپ بولدى.

بۇل ءبىر جاعىنان، مەكتەپ وقىماي جۇرگەن بالالاردىڭ «ەينشتەين دە جامان وقىعان عوي» دەپ سىلتاۋ تابۋىنا تاپتىرماس جاڭالىق بولعاندىقتان، جالعان اقپارات ەل اراسىندا تەز تاراپ كەتتى. ال شىنداپ كەلسەك، مەكتەپتى جامان وقىعان ادامنىڭ كەيىن عىلىم مەن بىلىمدە زور جەتىستىككە جەتۋى، ادامزاتتىڭ تەحنوكراتتىق داۋىرىنە ۇلكەن جاڭالىق اكەلۋى مۇمكىن ەمەس قوي.