كوگەن دەگەن نە؟
ەرتەدە قازاقتار قوي- ەشكى ساۋاتىن بولعان. سول ءۇشىن تولدەر بولەك باعىلىپ، ساۋلىق مال كەلگەن كەزدە جامىراپ كەتپەس ءۇشىن كوگەندەلگەن. ءار ساۋلىقتىڭ قوزىسى يىتۋگە عانا قوسىلىپ، ساۋىلىپ بولعانشا قايىرا كوگەندەلەدى. ءدال سيىر ساۋعان سياقتى.
كوگەن - ۇزىن ارقانعا، ياعني، كوگەننىڭ جەلىسىنە بەلگىلى ءبىر جيىلىكتە بەكىتىلگەن جۇننەن ەسىلگەن قىسقا جىپتەر. ونىڭ ءبىر ۇشى تۇيىنشەكتى دە، ەكىنشى ۇشى سول تۇيىنشەك كيگىزىلەتىندەي ساقينالى بولادى. مۇنى كوگەننىڭ بۇرشاعى دەيدى. سول بۇرشاقتارعا ءبىرىن ءبىر بەتىنە، ەكىنشىسىن ەكىنشى بەتىنە كەزەكتەستىرە قوزى- لاقتى مويىنىنان تىزەدى. كوگەن جەلىسى ەكى شەتىنەن جانە ورتاسىنان ءبىر-ءۇش قازىقپەن مىقتاپ كەرىلىپ بەكىتىلەدى.
كەي جاعدايدا قوي دا كوگەندەلەدى. قوي كوگەن قوزى كوگەننەن الدىرەك، بۇرشاقتارى ۇلكەن بولادى. بۇل مال ەمدەگەن، ءارتۇرلى رەتپەن ىرىكتەۋ- سۇرىپتاۋ جاعدايلارىندا بولادى. بۇل قوساق قوي قوساقتاۋدان باسقا. قوساق جىپتە بۇرشاق بولمايدى. بىلايشا قوي- ەشكى بايلاۋسىز، قوتانعا يىرىلەدى، قوراعا بوس قامالادى.
كوگەنتۇپ...
وسى كوگەن سوزىنەن تۋىنداعان كوگەنتۇپ دەگەن ءسوز بار. حالقىمىزدا مال تۇقىمىن سۇرىپتاۋ، ىرىكتەۋ ءىسى ەرتە زاماننان كەلەدى. ءار جىلدىڭ تولىنەن سۇرىپتالىپ، وسىرۋگە الىپ قالىنعان مالدى كوگەنتۇپ دەپ اتاعان. قالعانى ساتىلادى، سويىلادى، ال كوگەنتۇپ تولدەن جاڭا وتار الىنادى.
كوگەنتۇپتىڭ تاعى ءبىر ءمانى - جاس وتاۋعا ەنشى بەرگەندە كوگەنتۇپ دەپ مال بولىنەدى. سول سياقتى جيەندەرگە، باسقا دا جاقىن- جۋىقتاردىڭ جاڭا ءۇي بولىپ جاتقان جاستارىنا كوگەنتۇپكە دەپ مال اتالادى. ونداي مال قۇت سانالىپ، جۇمسالماي وسىرىلەدى.
