احمەت بايتۇرسىنوۆقا جازعان ماقالالارى ءۇشىن ايىپپۇل سالىنعان – عالىم
عالىمنىڭ ايتۋىنشا، اشتىقتىڭ زاردابى، اتا- بابىمىزدىڭ باسىنان وتكەن قيىنشىلىقتار قازاق حالقى ۇرپاعىنىڭ ساناسىندا ماڭگى قالادى.
اشتىق كەزىندە ءبىر اۋىلدى امان ساقتاپ قالۋ ءۇشىن، بايلاردىڭ ءوزى قولدارىنداعى التىندارىن قىتايعا اپارىپ، تارىعا ايىرباستاپ كەلگەن. ولاردىڭ باسىم بولىگى 1937 -جىلى حالىق جاۋى رەتىندە سوتتالىپ كەتتى. مۇنداي وقيعالار وتە كوپ. جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ باستاعان ۇلت زيالىلارى اشارشىلىق جايلاعان وڭىرلەرگە جىلۋ جيناپ، اس تاراتقان. سول ءۇشىن دە ولاردىڭ باستارى داۋعا قالدى. كەڭەس ۇكىمەتى 1921-1922 -جىلدارى بىردە ءبىر مالىمەتتى سىرتقا شىعارماۋعا تىرىسقان. 1931-1932 -جىلدارى ءولىم كوبەيىپ كەتكەن كەزدە، ءبىزدىڭ زيالىلارىمىز دابىل قاعىپ، جوعارى جاققا حات جولدادى. بۇل تاريحتا «بەسەۋدىڭ حاتى»، «التاۋدىڭ حاتى» بولىپ قالدى.
مىنە، وسى كەزدە عانا ستالين كوڭىل بولە باستاعان. ونىڭ ايتۋىنشا، قۋعىن - سۇرگىن پاتشا زامانىندا دا بولعان. «پاتشا وكىمەتى قازاق دالاسىن تۇپكىلىكتى بيلەۋ ءۇشىن اۋەلى ءار ءتۇرلى رەفورمالار جۇرگىزىپ، قازاقتىڭ ەلدىك- ەتنيكالىق ۇيىتقىسىن ءىرىتىپ، ۇلىستاردى بولشەكتەي باستادى. پاتشا ۇكىمەتىنىڭ وتارلىق ، اككى ساياساتىن احمەت بايتۇرسىنوۆ حالىققا استارلاپ جەتكىزىپ وتىرعان. ءمىرجاقىپ دۋلاتوۆ ويان، قازاق! ولەڭى ارقىلى حالىقتى ءبىر بولۋعا شاقىرعان. مىنە وسىنداي ۇران تاستاعانداردى پاتشا ۇكىمەتى قۋدالادى. ءبىراق ولار كەڭەس ۇكىمەتى سياقتى قيناپ، ۇرىپ- سوققان جوق. ولاردى تۇرمەگە وتىرعىزعان، ايىپپۇل سالعان.
احمەت بايتۇرسىنوۆقا «قازاق ءتىلى» گازەتىنە ۇكىمەتتى سىناپ جازعان ماقالالارى ءۇشىن ايىپپۇل سالىنعان. جالپى كەڭەس ۇكىمەتى كەزىندەگى قۋعىن- سۇرگىن بىرنەشە كەزەڭنەن تۇرادى. «قۋعىن- سۇرگىن 1917 -جىلدان باستاۋ الادى. 1920 -جىلدىڭ سوڭىندا زيالىلارعا بۋرجۋازياشىل- ۇلتشىل بايلاردىڭ يدەولوگياسىن جاقتادى، كەڭەس وكىمەتىنە قارسى كۇرەس جۇرگىزدى دەگەن ايىپتار تاعىلدى. 1929-1930 -جىلدارى اۋىلداعى شارۋالارعا، ءدىندارلارعا قاراقشى، بانديتتەر دەگەن جالا جابىلدى. سول ءۇشىن ولاردى جاپپاي سوتتاپ، جەر اۋدارىپ ءتىپتى اتۋ جازاسىنا دا كەستى. اقىر- اياعى 1937-1938 -جىلعى الاپات قۋعىن- سۇرگىنگە الىپ كەلدى. مۇنداي ايىپتاۋعا ۇلت زيالىلارى عانا ەمەس، ەلدەگى مالشىلار مەن قاراپايىم ادامدارعا دەيىن ىلىكتى»، - دەيدى سۆەتلانا سماعۇلوۆا.
سونىمەن قاتار، ول قازىرگى ۋاقىتتا كوپ تالقىلانىپ جۇرگەن مالەلەرگە توقتالدى. «قازىر ۇلت زيالىلارى ءبىر- ءبىرىن ساتقان، ۇستاپ بەرگەن دەگەن پىكىر ءجيى ايتىلىپ تا، جازىلىپ تا ءجۇر. ءتىپتى، ساتقىنداردىڭ اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەپ اشىق ايتايىق دەيتىندەر كوبەيدى. مەن ايتار ەدىم. بۇل زاماننىڭ يدەولوگياسى. ولار قازاقتىڭ زيالىلارىن قيناعان، بالا- شاعاسىمەن قورقىتقان، قۇجاتتارعا ءماجبۇرلى تۇردە قول قويدىرعان. وسىنىڭ ءبارىن زەرتتەپ قاراۋ كەرەك»، - دەيدى «الاش تانۋ» ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى.
ءسوز سوڭىندا، سۆەتلانا سماعۇلوۆا قۋعىن- سۇرگىن پروتسەسى ءالدى دە تەرەڭ زەرتتەۋدى قاجەت ەتەتىنىن اتاپ ءوتتى.
اۆتور: الما مۇقانوۆا
