تاريحتا قالعان ءىرى سۋ تاسقىندارى

نۇر -سۇلتان. قازاقپارات - اپات ايتىپ كەلمەيدى. تابيعاتقا قارسى كۇش جوق. ونى بولجاپ ءبىلۋ دە مۇمكىن ەمەس.

ەلىمىزدە جىل سايىن سۋ تاسقىنى بولادى. بۇعان دەيىن قىزىلوردا، الماتى مەن شىعىس قازاقستان وبلىستارى سۋدىڭ استىندا قالسا، بيىل تۇركىستان وبلىسى مەن شىمكەنت قالاسىن سۋ باسۋدا. ادامزات تاريحىندا جەر بەتىن سۋ باسقان ءسات از ەمەس.

ولاردىڭ كەيبىرىندە ميلليونداعان ادام قايتىس بولدى.

1. سانكت- پەتەربۋرگ سۋ تاسقىنى. 1824 -جىلى 19-قاراشادا سانكت- پەتەربۋرگتى سۋ الىپ، 600 گە جۋىق ادام كوز جۇمدى.

نيەۆا وزەنى مەن وعان جالعاس كانالداعى سۋ دەڭگەيى 4 مەترگە دەيىن كوتەرىلىپ كەتتى. فەدور الەكسەيەۆتىڭ كارتيناسى. پەتەربۋرگ تاسقىنى، 1824 -جىل تاسقىن الدىندا جاڭبىر تولاسسىز جاۋعان. ال كەشكە تاياۋ وزەن مەن ارناداعى سۋ تەز كوتەرىلىپ، بۇكىل قالا سۋدا قالدى.

2. قىتايداعى سۋ تاسقىنى. 1931 -جىلى چاڭجياڭ مەن حۋاڭحى وزەندەرى كوتەرىلىپ، بىرنەشە قالانى سۋ الىپ كەتتى. 4 ميلليونعا جۋىق ادام قايتىس بولعان. 1928-30 -جىلدارى قىتايدا قاتتى قۋاڭشىلىق بولدى، ءبىراق 1930 -جىلدىڭ قىسىندا قار قالىڭ ءتۇسىپ، كوكتەمدە جاۋىن- شاشىن كوبەيىپ كەتتى. سودان قوس وزەندەگى سۋ تىزەگە دەيىن كوتەرىلىپ، قىتايدىڭ بۇرىنعى استاناسى نانكين قالاسىنا دەيىن جەتتى.

حالىقتىڭ كوبى سۋدان ەمەس، سودان كەيىن بولعان اۋرۋ مەن اشتىقتان قايتىس بولدى. تىرىسقاق پەن سۇزەك قاپتادى. كاننيباليزم مەن بالا ءولتىرۋ ادەتكە اينالدى.

قىتايدا چاڭجياڭ وزەنى كوتەرىلىپ، 1911 -جىلى (100 مىڭ ادام كوز جۇمدى)، 1935 -جىلى (142 مىڭ ادام قايتىس بولدى) ، 1954 -جىلى (30 مىڭ ادام قايتىس بولدى)، 1998 -جىلى (3,5 مىڭ ادام) سۋ تاسقىنى بولعان.

3. 1887 جانە 1938 -جىلدارى قىتايدىڭ تاعى ءبىرى ءىرى وزەنى حۋاڭحى كوتەرىلىپ، 900 مىڭ جانە 500 مىڭ ادام قايتىس بولدى. 1887 -جىلى اپتاعا سوزىلعان جاۋىن- شاشىننىڭ كەسىرىنەن حۋانحە بويىنداعى بوگەن جارىلىپ، قىتايدىڭ سولتۇستىگىن تۇگىل سۋ جايلادى. 2 ميلليون ادام باسپاناسىز قالىپ، 900 مىڭ ادام ومىردەن وزدى.

ال 1938 -جىلى بولعان سۋ اپاتىن قىتاي بيلىگى قولدان جاسادى. قىتايعا باسىپ كىرگەن جاپون اسكەرىن توقتاتۋ ءۇشىن جەنجوۋ قالاسىنا جاقىن سالىنعان بوگەندى بۇزۋعا ءماجبۇر بولدى.

بۇل ءبىر جاعىنان جاپون اسكەرلەرىن باياۋلاتقانىمەن، ەكىنشى جاعىنان تاريحتا «قولدان جاسالعان ەڭ ۇلكەن ەكولوگيالىق اپات، ەكولوگيالىق قارۋ» دەگەن اتپەن قالدى. مىڭداعان شارشى شاقىرىم جايىلىم مەن ەگىستىك باتپاققا اينالىپ، مىڭداعان ادام بوسىپ كەتتى. اپاتتان 500 مىڭعا جۋىق ادام قايتىس بولدى، كەيبىر دەرەكتەرگە قاراعاندا 800 مىڭعا جۋىق ادام مەرت بولعان.

4. اۋليە فەليكس تاسقىنى. 1530 -جىلى 5 قاراشا - اۋليە فەليكس كۇنى فرانتسيانىڭ ۆالۋا اۋدانىندا سۋ كوتەرىلىپ، بىرنەشە پروۆينسيا تاسقىن استىندا قالدى. زەرتتەۋشىلەردىڭ ەسەپتەۋىنشە، 100 مىڭعا جۋىق ادام كوز جۇمعان. بۇل كۇن تاريحتا «قارالى سەنبى» اتىمەن قالدى.

5. بۋرحاردي سۋ تاسقىنى. 1634 -جىلى 11-قازان كۇنى تۇندە داۋىل بولىپ، جاعاعا سوققان تولقىن تاسقىنعا اينالدى.

سولتۇستىك تەڭىزدىڭ بويىندا تۇرعان بوگەتتەر جارىلىپ، دانيا مەن گەرمانيانىڭ بىرنەشە اۋدانى سۋ استىندا قالدى. مۇندا 15 مىڭعا جۋىق ادام قايتىس بولعان.

6. اۋليە ماريا كۇنگى تاسقىن. 1342 -جىلى اۋليە ماريا كۇنى ورتالىق ەۋروپادا ەڭ ۇلكەن سۋ تاسقىنى بولدى. 22 شىلدە كۇنى رەين، ماين، دۋناي، ۆەزەر، ۆەررا، ۋنسترۋت، ەلبا، ۆلتاۆا وزەندەرى تاسىپ، بۇكىل اۋماق سۋعا «باتىپ كەتتى». كەلن، ماينتس، ماينداعى فرانكفۋرت، ۆيۋرتسبۋرگ، رەگەنسبۋرگ، پاسساۋ جانە ۆەنا سىندى قالالاردا اۋىر زارداپ شەكتى. اپاتتان قانشا ادامنىڭ كوز جۇمعانى بەلگىسىز، ءبىراق دۋناي وزەنىنىڭ وزىنە 6 مىڭعا جۋىق ادام باتىپ كەتكەن.

ەگىستىكتىڭ ءبارى سۋدا قالعاندىقتان، اپاتتىڭ اياعى اشارشىلىق پەن اۋرۋعا اينالىپ كەتتى. وسى جىلدارى ەۋروپانى وبا جايلاپ، ورتالىق ەۋروپاداعى حالىقتىڭ 3/1 بولىگى قىرىلىپ قالدى.