ادام اعزاسىندا كوروناۆيرۋسقا قارسى يممۋنيتەت بار – يممۋنولوگ

الماتى. قازاقپارات - بۇكىل الەمدى تىزەرلەتكەن كوروناۆيرۋس ينفەكسياسىمەن اۋىرۋ ادامنىڭ يممۋنيتەتىنە بايلانىستى ما؟ نەگە كەي ادامدار قايتىس بولىپ جاتسا، بىرەۋلەر جۇققانىن دا بىلمەي قالدى؟

وسى جانە وزگە سۇراقتارعا جاۋاپ الۋ ءۇشىن س. اسفەندياروۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق مەديتسينالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جالپى يممۋنولوگيا كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ەلميرا بيتانوۆانى اڭگىمەگە تارتقان ەدىك.

- ەلميرا جەڭىسقان قىزى، نەگە مەديتسينا قارىشتاپ دامىعان زاماندا ادامزات كوروناۆيرۋستان سونشالىقتى جاپا شەگىپ جاتىر؟ تاريحتا جەر بەتىندە وبا سياقتى تالاي ىندەتتەر بولدى ەمەس پە؟

- جاڭا پايدا بولعان ۆيرۋستار ادامزات بىلەتىن ۆيرۋستاردان الدەقايدا قاۋىپتى بولادى. ويتكەنى، العاشقى يممۋندىق جاۋاپ جوق. بۇل ۆيرۋسقا قارسى ادامزاتتا قالىپتاسقان زەردە جاسۋشالارى جوق. يممۋنيتەت ءالى قورعانىس مەحانيزمدەرىن دامىتقان جوق. سوسىن تاعى ءبىر قاۋپى، ەكى اپتا بويى اۋرۋ ەش بەلگى بەرمەيدى. ءبىراق ادام باسقالارعا جۇقتىرا بەرەدى. دەمەك ءوزى دە بىلمەي قالادى. قىتايلىق مامانداردىڭ ايتۋىنشا، % 80 جاعدايدا اۋرۋ ەش بەلگىسىز وتەدى.

ال، جىلدام تارالۋىنا كەلسەك، بۇل – 21- عاسىردىڭ زاڭدىلىعى. 100 جىل بۇرىن قازاق دالاسىندا جەكە- جەكە اۋىلدار بولدى. الماتىنىڭ وزىندە بۇنداي حالىق شوعىرلانباعان ەدى. اۋىل تۇرعىندارى قالالارعا كوپ قاتىناماعان. ىندەت پايدا بولسا دا سول ءبىر اۋىل، 2-3 ەلدى مەكەن زارداپ شەگەدى. ولارمەن ەشكىم بايلانىسقا تۇسپەگەن. تاريحقا كوز جۇگىرتسەك، ەۋروپالىقتار جاۋلاۋ ءۇشىن العاش رەت افريكا، اۆسترالياعا بارعاندا ابوريگەندەردىڭ كوبى ەۋروپالىقتار ءۇشىن قاۋىپتى ەمەس سانالاتىن جۇقپالاردان قايتىس بولدى. ويتكەنى جەرگىلىكتى حالىقتا پوپۋلياتسيالىق يممۋنيتەت بولماعان.

سوڭعى 10-15 جىلدا قارقىندى ميگراتسيانى بايقاپ وتىرمىز. ءار ادام جىلىنا 2-3 مەملەكەتكە بارىپ كەلەتىن بولدى. بۇرىنعى مودەلدە بولسا، 300 جىل بۇرىن ۋحان حالقى جۇقتىرسا، ەپيدەميا سول ەلدى مەكەندەرمەن شەكتەلەر ەدى. ال قازىر تەز تارايدى. بۇل – 21 - عاسىردىڭ ەرەكشەلىگى.

- ادامزات بۇل ۆيرۋستى جەڭە الا ما؟

- ۋحاندا باستالعالى بەرى بۇل ۆيرۋس مۋتاتسياعا ۇشىراپ ۇلگەردى. ءار ۆيرۋستىڭ سيپاتى بولادى. ۆيرۋلەنتتىلىگى بولادى. كوروناۆيرۋس ەندى- ەندى قاراستىرىلىپ جاتىر. ءبىر جاقسى جاڭالىق بار. ادامزاتتا انتيدەنەنىڭ بار ەكەنى قۋانتادى. بۇل ءبىزدىڭ اعزامىزدا وعان قارسى يممۋندىق جاۋاپ بولادى دەگەن ءسوز. 4 اي ۋاقىت ىشىندە Covid-19 تۋرالى كوپ اقپارات بىلدىك. ينفەكسيا اۋا تامشىلى جولمەن جۇعاتىنى بەلگىلى بولدى. قولدانعان زاتتار مەن كيىم ارقىلى دا جۇققان جاعدايلار بولعان. ءبىراق ادامدارعا جۇعۋى ءۇشىن ۆيرۋس ادامنىڭ شىرىشتى قابىقتارىنا ءتيۋى كەرەك. مۇرىن، كوز، اۋىز قۋىسى ارقىلى. ۆيرۋس جۇقتىرعان ادامنىڭ ءبارى اۋىرمايدى.

- نەگە ۆيرۋس جۇقتىرعان ادامنىڭ بارلىعى اۋىرمايدى؟

- بۇل ادام اعزاسىنىڭ يممۋندىق جاۋابىنا بايلانىستى. ادامزات پوپۋلياتسياسىنىڭ % 10- ىندا بەلگىلى ءبىر انتيگەنگە تولىق يممۋندىق جاۋاپ بولماۋى ىقتيمال (انتيگەن دەگەن - ادام تەگىنە بوگدە زات). تاعى % 10 - دا جوعارى، ال % 80 - ىندا بەلگىلى ءبىر قوزدىرعىشقا يممۋندىق رەاكسياسى ورتاشا بولادى. بۇل زاڭدىلىق ەۆوليۋتسيا بارىسىندا قالىپتاسقان. كوروناۆيرۋسقا قارسى يممۋندى جاۋاپ تا وسى زاڭدىلىققا دا بايلانىستى. جاڭاعى يممۋندىق جاۋابى مىقتى ادامدارعا ۆيرۋس جۇقسا دا، شىرىشتى قابىققا تۇسكەن ساتتە قورعانىش تەتىكتەرى ىسكە قوسىلادى. ءسويتىپ، ۆيرۋس كلينيكالىق بەلگىلەرى دامىعانشا جويىلىپ ۇلگەرەدى. ءبىراق ۆيرۋس جۇكتەمەسى دەگەن تەرمين بارىن ەسكەرۋ كەرەك. ياعني، ۆيرۋس كولەمى كوپ بولسا، يممۋندىق جاۋابى مىقتى ادامدار دا اۋىرۋى مۇمكىن.

- ال يممۋندىق جاۋابى ورتاشا بولاتىن ادامزاتتىڭ باسىم كوپشىلىگىنە نە ىستەۋ كەرەك؟

- جەر بەتىندە ون ادامنىڭ بىرىندە يممۋندىق جاۋابى مىقتى بولسا، قالعان 9 ادام نە ىستەۋى كەرەك؟ ولارعا اعزانىڭ يممۋنيتەتىن كۇشەيتۋدەن باسقا جول جوق. يممۋندىق جۇيە - ادام اعزاسىنىڭ ەڭ ماڭىزدى ءارى كۇردەلى جۇيەلەرىنىڭ ءبىرى. ول ەمبريون كەزىندە قالىپتاسادى دا ءومىردىڭ ءار كەزەڭىندە وزگەرىسكە ۇشىرايدى. يممۋنيتەتتى كۇشەيتۋدىڭ ءبىر جولى - ەكپە جاساۋ.

- كوروناۆيرۋسقا قارسى ۆاكسينا جايلى جاقسى جاڭالىق بار ما؟

- قازىر الەمنىڭ 300 جەتەكشى عىلىمي ورتالىعىندا كوروناۆيرۋسقا قارسى ۆاكسينا جاسالىپ جاتىر. مەديتسينالىق قاۋىمداستىق وسى ۆاكسيناعا ۇلكەن ءۇمىت ارتىپ وتىر. ءبىزدىڭ اعزامىزدا ۆيرۋسقا قارسى يممۋنيتەت ت- ليمفوتسيتتەرى ارقىلى قالىپتاسادى. ونىڭ ىشىندە СD8+CTL اتتى كيللەر- كلەتكالار ۇلكەن ءرول اتقارادى. بۇل كلەتكالاردىڭ قاتەرلى ىسىك جاسۋشالارىن دا جويۋدا ماڭىزى زور. يممۋندى جاۋاپتىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى - ءار ادام ورگانيزمىندە بايقالاتىن فيزيولوگيالىق يممۋندىق تاپشىلىق كەزەڭدەرى. سابيلىك شاعىندا، جاسوسپىرىم، ايەلدەردە جۇكتىلىك، قارتتىق كەزەڭدەردە ادام ءارتۇرلى فيزيولوگيالىق سەبەپتەرمەن يممۋندى تاپشىلىق جاعدايىندا بولادى. بۇل - ءبارىمىز دە مىندەتتى تۇردە وتەتىن كەزەڭدەر.

اسىرەسە ۇزاق انتيبيوتيك كۋرسىن قابىلداعاندا، سوزىلمالى اۋرۋلار قوزعاندا، يممۋنودەپرەسسيۆتى ءدارى دارمەك (انتيبيوتيك، كورتيكوستەرويدتار، حيميوتەراپيا پرەپاراتتارى ت. ب. ) ىشكەندە ادام اعزاسىنىڭ يممۋنيتەتى السىرەيدى. يممۋندىق جۇيە ءوز وزىنەن تولىعادى. كەي دارىگەرلەر يممۋنوستيمۋلياتور پايدالانۋعا اۋەس بولادى. دارۋمەن مەن مينەرالداردىڭ كەشەندى پرەپاراتتارى ادامنىڭ تاماقتانۋ راتسيونى جۇتاڭ بولعان جاعدايدا قاجەت. ونداي كەزدە دارىگەردىڭ نۇسقاۋىمەن قابىلداعان ءجون. ەڭ دۇرىسى - سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ساقتاۋ. الەمدە جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋلەر ادام يممۋنيتەتى 60 پايىزعا ونىڭ ءومىر سالتىنا بايلانىستى ەكەنىن كورسەتتى. ياعني، زياندى ادەتتەر، تەمەكى، الكوگول اعزانى السىرەتەدى. تىم بەلسەندى سپورتپەن اينالىسۋ دا اعزاعا اۋىرلىق تۇسىرەدى. ەكپە، تولىققاندى تاماقتانۋ، پايدالى فيزيكالىق جاتتىعۋ دەنساۋلىق كەپىلى بولماق.

- كورونوۆيرۋسقا قارسى يممۋنيتەت قالاي قالىپتاسادى؟ ءبىر اۋىرعان ادام تاعى دا اۋىرۋى مۇمكىن بە؟

- ونى تولىق ءالى ەشكىم بىلمەيدى. بۇل ۆيرۋستىڭ ءتۇرى بىلتىر قاراشادا عانا كوپشىلىككە ءمالىم بولدى. يممۋندى جۇيەنىڭ قاعيداسى بويىنشا جۇقپالى بولسا دا، جۇقپالى بولماسا دا - بوگدەنىڭ ءبارى جويىلۋعا ءتيىس. مىسالى، قاتەرلى ىسىك وسكەندە وعان دا يممۋندىق جاۋاپ بولادى. يممۋنيتەتتىڭ كەرەمەت قاسيەتى - ول ۆيرۋسپەن ءبىر رەت كەزدەسسە بولدى، جاتتاپ قالادى. سوندىقتان، ەكپەنىڭ ماڭىزى سوندا. ۆاكسينا ادامدى اۋىرتپاي يممۋندىق زەردەنى قالىپتاستىرادى. كوروناۆيرۋسقا قاتىستى يممۋندىق زەردە قانشالىقتى ايقىن، ۇزاقتىعى قانداي بولاتىنىن ءبىز قازىرگى تاڭدا انىق بىلمەيمىز.

- الەمدە ءبىر رەت اۋىرعان ادامدار قايتا اۋىرعان جاعدايلار بولدى ما؟

- قايتا اۋىرعان ادامدار جونىندە اقپارات بار. ءبىراق ول قايتا جۇقتىرۋ ەمەس، ۆيرۋس اعزادا جويىلماي، قالىپ قويعان بولۋى مۇمكىن دەگەن بولجام دا ايتىلىپ جاتىر.

- ونداي دا بولا ما؟

- مىسالى تۋبەركۋلەز قوزدىرعىشى وكپەدە ءوزىن دانەكەر تىنمەن، كوللاگەنمەن قورشاپ تىعىلىپ قالادى. ادام جىلدار بويى اۋىرماۋى مۇمكىن. ءبىراق كوپ جىلدان سوڭ السىرەگەندە شىعادى. گەرپەس ۆيرۋسى دا تۋرا سول. جەر بەتىندەگى ادامزاتتىڭ % 90- ىنا جۇققان. يممۋنيتەت السىرەگەندە، مىسالى ۇشىق بولىپ قاپتايدى.

- ۆيرۋس دەگەن نە؟ ونى ءولتىرۋ مۇمكىن بە؟

- ۆيرۋس - دەگەن ميكروورگانيزم. ول - ءنارۋىزدىق كاپسيدكە ورالعان گەنەتيكالىق ماتەريالدىڭ (ۆيرۋس گەنومىنىڭ) بەلگىلى ءبىر ءتارتىبى. انتيبيوتيك ىشسە - ولمەيدى. ويتكەنى ونىڭ باكتەريا سياقتى جاسۋشالىق قۇرامى جوق. ونىڭ ماقساتى - ءتىرى جاسۋشانىڭ ىشىنە ەنۋ. وعان كىرىپ السا، بەلگىلى ءبىر فەرمەنتتەردىڭ اسەرىنەن جاسۋشا گەنومىنا ەنەدى دە ءوزى تارىزدەس ۆيريونداردى تۇزۋگە ماجبۇرلەيدى. ۆيرۋستار جاسۋشانىڭ قالىپتى د ن ق ىشىنە كىرىپ، كادىمگى پارازيتتەر سياقتى جۇمىس ىستەيدى. ءار ۆيرۋستىن كوبەيۋىنە قولايلى تىندەر بار. مىسالى، تۇماۋ ۆيرۋسى مۇرىن، كەڭسىرىككە جابىسسا، كوروناۆيرۋس وكپە جاسۋشالارىنا اۋەس بولادى. گەپاتيت ۆيرۋسى بولسا باۋىر جاسۋشالارىنا ەنەدى.

- ءدارىحانالاردا پروفيلاكتيكالىق پرەپاراتتاردى، انتيبيوتيكتەردى جاپپاي ساتىپ الىپ جاتقان ادامدارعا نە ايتار ەدىڭىز؟

- انتيبيوتيكتەن ۆيرۋس ولمەيدى. بوس اۋرە. كەرىسىنشە، دارىگەر نۇسقاۋىنسىز ىشسە، يممۋندىق جۇيەنى السىرەتەدى. ءدارىحانالاردا ءبىرقاتار جاساندى حيميالىق، وسىمدىك، جانۋار سترۋكتۋرالارىنان تۇزىلگەن يممۋندى ستيمۋلياتور توبىنا جاتاتىن پرەپاراتتار، بيولوگيالىق بەلسەندى قوسپالار (بادتار) ساتىلۋدا. ولاردىڭ كوبىنىڭ يممۋندى جۇيەگە تيىمدىلىگى عىلىمي تۇرعىدا دالەلدەنبەگەن، سوندىقتان دارىلىك زاتتارعا جاتپايدى. بەلسەندى جارنامادان كورىپ حالىق ولاردى كوروناۆيرۋستىڭ الدىن الاتىن ءدارى رەتىندە الىپ جاتىر. قالتاسى كوتەرسە، ءبىز ەشكىمگە زاڭدى ساتىلىپ جاتقان نارسەنى الما دەي المايمىز. ءبىراق ودان گورى جەكە گيگيەنا، سالاۋاتتى ءومىر سالتى، ساقتىق شارالارى الدەقايدا ءتيىمدى بولادى.

- يممۋنيتەتكە كومەك بەرۋدىڭ قاجەتى بار ما؟

- بۇل دا قاۋىپتى بولۋى مۇمكىن. ارتىق كەتسە، زاقىمدايدى- اۋتويممۋندى پاتولوگيا دامۋى مۇمكىن. ادام اعزاسىندا ءاۋ باستان يممۋنيتەت بولادى. جەر بەتىندە ءبىز بىلمەيتىن انتيگەنگە ءبىزدىڭ اعزاداعى ليمفوتسيت كلوندارى ەمبيرونالدى كەزەڭنەن دايىندالادى. مەن ءتىپتى اتا بابامنىڭ اياعى باسپاعان پاپۋا جاڭا گۆينەياعا بارىپ سيرەك كەزدەسەتىن ۆيرۋس جۇقتىرىپ اۋىرسام دا مەنىڭ اعزامنان كلون تابىلادى. ياعني، كوروناۆيرۋسقا قارسى انتيدەنە بولعانى - بۇعان قارسى كلون، يممۋنيتەت بار دەگەن ءسوز.

- سۇحباتىڭىزعا راحمەت.