كريزيستەن كەيىنگى الەم قانداي بولادى - ماۋلەن اشىمبايەۆ
پرەزيدەنت اكىمشىلىگى باسشىسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى ماۋلەن اشىمبايەۆ Facebook-تەگى پاراقشاسىندا ىندەتتەن كەيىنگى احۋال تۋرالى پىكىرىمەن ءبولىستى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات Egemen Qazaqstan گازەتىنە سىلتەمە جاساپ.
«الەم بۇرىنعىداي بولمايدى. پاندەميا كەزىندە ەكونوميكا مەن ادام دەنساۋلىعىنا كەلەتىن شىعىندى بارىنشا ازايتۋ كەز كەلگەن مەملەكەتتىڭ قولىنان كەلمەيدى. ءبىراق مۇنى ەڭسەرگەن ەلدەر كريزيستەن كەيىنگى الەمنىڭ جاڭا كوشباسشىلارىنا اينالادى. جاۋاپتى، ۇيىمشىل ازاماتتاردىڭ بەرىك قوعامى مەن الەۋەتتى، پارمەندى مەملەكەتتىك باسقارۋى بار ەلدەردە عانا كوروناۆيرۋستى اۋىزدىقتالعانىن كورىپ وتىرمىز.
مۇنىڭ جارقىن مىسالى - وڭتۇستىك كورەيا، سينگاپۋر جانە قىتاي. ءبىز جاڭا الەمدىك قۇرىلىمنىڭ الدىندا تۇرمىز. ۇزاق جىلدار بويى قالىپتاسقان جاھاندىق جانە جەرگىلىكتى ماسەلەلەر پاندەميانىڭ ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك سالدارىنان شيەلەنىسى ءتۇستى. جاھاندانۋدىڭ قازىرگى مودەلى مەن حالىقارالىق ەكونوميكالىق ينستيتۋتتاردىڭ جۇيەسى جاڭا ترەندتەرگە ساي كەلمەيتىنىن، قابىلەتسىز ەكەنىن كورسەتتى. دامۋدىڭ الداعى ستراتەگياسىن تاڭداۋ كوپتەگەن ەلدەر ءۇشىن كۇن تارتىبىندە تۇرعان ۇلتتىق ماسەلەگە اينالدى. ايتسە دە، كريزيس - مۇمكىندىك. قايتا قۇرۋعا، قاجەتسىزدەن باس تارتۋعا، كۇن تارتىبىندەگى ماسەلەسىن العا شىعارىپ، كوزقاراسىن قاراستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. قازاقستاندى دا ءدال وسىنداي جول كۇتىپ تۇر»، - دەيدى م. اشىمبايەۆ.
سونداي-اق م. اشىمبايەۆ كريزيستەن قانداي ساباق الۋىمىز كەرەكتىگىن دە ءتۇسىندىرىپ ءوتتى.
«بىرىنشىدەن، باسىمدىقتاردى ناقتىلاۋ كەرەك. نەگىزگى باعىت ابستراكتىلى ءوسىم مەن باسەكەگە قابىلەتكە ەمەس، ادام كاپيتالىن دامىتۋعا ارنالعان ناقتى ءارى انىق جۇمىسقا ارنالۋى ءتيىس. وسىعان بايلانىستى مەملەكەت باسشىسى دەنساۋلىق ساقتاۋ، ءبىلىم جانە عىلىم سالالارىن دامىتۋعا ارنالعان تاسىلدەردى قايتا قاراۋدى تاپسىردى. بۇل سالالارعا كوڭىل ءبولىنۋى كەرەك. الداعى جىلدارى وسى باعىتتا اتقارىلاتىن جۇمىس وتە كوپ.
ەكىنشىدەن، كريزيس قوعامنىڭ وتە ۇيىمشىل بولۋى زاماناۋي جاعدايداعى تۇراقتىلىق كەپىلى ەكەنىن كورسەتتى. وسى ورايدا، ازاماتتاردىڭ بەلسەندىلىگى مەن جاۋاپكەرشىلىگىنىڭ ماڭىزى ارتادى. پرەزيدەنت مەملەكەتپەن بىرگە ازاماتتار دا ءوزى ءۇشىن دە، ەلى ءۇشىن دە جاۋاپكەرشىلىككە يە ادىلەتتى قوعام قۇرۋداعى باسىمدىقتاردى اتاپ كورسەتتى. قوعام دامۋى دەڭگەيىنىڭ نەگىزگى كورسەتكىشى - ۆولونتەرلىك. قازاقستاندا ءبىر-بىرىنە كومەكتەسۋ مەن قول ۇشىن سوزۋدىڭ ازاماتتارىمىز اراسىندا كەڭ تاراعانى قۋانتادى»، - دەيدى پرەزيدەنت اكىمشىلىگى باسشىسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى.
م. اشىمبايەۆتىڭ سوزىنە قاراعاندا، پاندەميا داعدارىسى اياقتالعاننان كەيىن بيزنەستى قولداپ، سيفرلاندىرۋعا جاڭا كوزقاراس ۇستانۋ قاجەت.
«ۇشىنشىدەن، كريزيستەن كەيىن سيفرلاندىرۋ ءداۋىرى كەلىپ، كوپ سالا ونلاين فورماتقا وتەدى. بيزنەس ىشكى پروتسەستەردى قايتا قاراپ، يكەمدىلىكتى ارتتىرىپ، سيفرلانۋعا ەكپىن بەرىپ، جۇمىستى تولىقتاي ونلاين تۇرىندە جۇرگىزۋ تۋرالى ويلانا باستادى. الداعى ۋاقىتتا جاپپاي سيفرلاندىرۋ مەن قاتەلەرمەن جۇمىس مەملەكەت اپپاراتىنىڭ دا باسىمدىعىنا اينالۋى ءتيىس. پرەزيدەنت «سيفرلى قازاقستان» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىن قايتا قاراۋدى، كەلەسى جىلدى سيفرلاندىرۋ اياسىندا وتكىزۋدى تاپسىردى.
تورتىنشىدەن، اشىق الەمدە جاپپاي جاھاندانۋ يدەياسى قايتا قاراستىرىلادى. ۇلتتىق مۇددەنى قورعاۋ قايتادان ءبىرىنشى ورىنعا شىقپاق. Oxford Economics ساراپتامالىق ورتالىعىنىڭ دەرەكتەرىنە سۇيەنسەك، جىل سوڭىندا الەمدىك ىشكى جالپى ءونىم 1 تريلليونعا كەميدى. بۇل جاھاندىق باسەكەلەستىكتى ارتتىرىپ، نارىققا تالاستى كۇشەيتەدى. كوپتەگەن ەلدەردىڭ بيلىگىن ۇلتتىق ەكونوميكا مەن بيزنەستى قورعايتىن ءتيىمدى مودەل تۋرالى وينالۋعا يتەرمەلەيدى. نارىقتى ىشكى تاۋارلارمەن، اسىرەسە، ازىق- تۇلىكپەن قامتاماسىز ەتىپ، سىرتتان كەلەتىن ونىمگە تاۋەلدى بولماۋعا باسىمدىق بەرىلەدى. قازاقستانعا دا وسى باعىتتا جۇمىس ىستەۋگە تۋرا كەلەدى»، - دەيدى پرەزيدەنت اكىمشىلىگى باسشىسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى.
سونىمەن قاتار كەز كەلگەن داعدارىسقا مويىماس ءۇشىن ءار ەلدىڭ جيناعان قورى بولۋى ءتيىس ەكەنىن دە اتاپ كورسەتتى. سوندىقتان قازاقستان ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋعا باسىمدىق بەرۋى ءتيىس.
«بەسىنشىدەن، كريزيس زاماناۋي الەمدە تۋىندايتىن ءتۇرلى كاتاكليزمنە امان ءوتۋ ءۇشىن مەملەكەتتەردە جينالعان قور بولۋى قاجەتىن كورسەتتى. سوندىقتان ءبىز ءۇشىن باستى مىندەت - مۇناي مەن گاز سالاسىنا ەكونوميكالى تاۋەلدىلىكتى ازايتۋ. بۇعان شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتپاۋ قول جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس. ءوز كەزەگىندە مۇنداي قادام كەز كەلگەن سىرتقى داعدارىس كەزىندە ەلدىڭ تۇراقتىلىعى مەن ورنىقتىلىعىن قامتاماسىز ەتەدى. سول سەبەپتى الداعى جىلدارى ەلدەگى بيزنەستى قولداۋعا تۇبەگەيلى، ءتىپتى كۇتپەگەن قادامدار جاساۋ كەرەك.
بۇل باسىمدىقتىڭ ءبارى مەملەكەت باسشىسىنىڭ ساياساتىنا نەگىزدەلىپ، كريزيستەن كەيىنگى كەزەڭدەگى ەلىمىزدىڭ ۇلتتىق كۇن تارتىبىنە اينالادى. داعدارىستان كەيىنگى جاڭعا قازاقستان - «الەۋەتتى پرەزيدەنت، ىقپالدى پارلامەنت، ەسەپ بەرەتىن ۇكىمەت» فورمۋلاسىنا نەگىزدەلەدى. بۇل - ازاماتتارى ءۇشىن ءتيىمدى جۇمىس ىستەيتىن «ەستيتىن مەملەكەت».
بۇل - ەلدەگى شاعىن جانە ورتا بيزنەستى جاپپاي دامىتۋ. بۇل - جاۋاپتى جانە ەڭبەكقور ازاماتتاردىڭ ادىلەتتى قوعامى. سونداي-اق ساياسي جانە ەكونوميكالىق رەفورمالاردىڭ جالعاسى. مەنىڭشە، پرەزيدەنت ساياساتىنىڭ وسى باعدارى ەلىمىز بەن قوعامىمىزدى دامىتۋدا ايتارلىقتاي سەرپىن جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. كريزيس قازاقستانعا جاڭا مۇمكىندىكتەر اكەلمەك. وسى ورايدا، ازاماتتىق قوعام مەن مەملەكەتتىك بيلىكتىڭ كونسترۋكتيۆتى سەرىكتەستىگى ماڭىزعا يە. بالكىم، بۇل - قازىرگى كريزيستىڭ باستى ساباعى بولار»، - دەيدى م. اشىمبايەۆ.
