قاناتى مەن قۇيرىعى جوق الەمدەگى جالعىز قۇس
سالماعى 1,4-4 كەلى ارالىعىنداعى تاۋىقتىڭ تۇرقىنداي وزگەشە قۇس جاڭا زەلانديادا تىرشىلىك ەتەدى. جاڭا زەلانديا وزگە قۇرلىقتاردان ءبولىنىپ كەتكەلى وزىنشە وقشاۋ ارالدا تىرشىلىك ەتەتىن جانۋارلاردىڭ، ياعني، جەرگىلىكتى فاۋنانىڭ باسقا قۇرلىقتاعىلارعا قاراعاندا ايىرماشىلىعى كوپ. سونىڭ ىشىندە ءبىز ءسوز ەتكەلى وتىرعان كيۆي قۇسى ەۆوليۋتسيالىق پروتسەستەن - باسكەلەستەرىنىڭ بولماۋىنان، تابيعي جاۋىنىڭ جوقتىعىنان قاناتسىز ءومىر سۇرۋگە داعدىلانعان. ەسەسىنە جۇگىرگەندە اياقتارىنا شاڭ جۇقپايدى.
قاناتىنىڭ جوقتىعىنان بولەك باسقا دا ونى وزگەشەلەپ تۇراتىن قىرلارى جەتكىلىكتى. ماسەلەن، اتالعان قۇستىڭ قۇيرىعى دا جوق. كيۆي جەمتىگىن تۇندە اۋلايتىن، تۇندە جورتاتىن قۇستار ساناتىنا جاتادى. سول سەبەپتى، الدىمەن كوزىنىڭ كورۋ قابىلەتى ەمەس، ءيىس سەزى قابىلەتى مەن ەستۋ قابىلەتى جاقسى دامىعان. ول ورمان-توعايدا، باتپاقتى جەرلەردى مەكەندەيدى.
كيۆي - اڭا زەلانديانىڭ مەملەكەتتىك رەسمي سيمۆولىنا اينالعان قۇس. جاڭا زەلانديانى وزگە قۇرلىقتاردان ايرىقشالاپ تۇراتىن سيمۆول ءۇشىن اتالعان قۇستىڭ تاڭداپ الۋىندا وسى ولكەدە عانا تىرشىلىك ەتەتىنى سەبەپ بولسا كەرەك.
كيۆي ۇشا المايدى، قۇيرىعى جوق دەدىك. بۇدان بولەك، ولاردىڭ ءتىلى دە جوق ەكەنىن بىلەسىز بە؟ بۇل قۇستىڭ 5 ءتۇرى كەزدەسەدى تابيعاتتا. ولاردىڭ بارلىعى تەك جاڭا زەلانديادا تىرشىلىك ەتەدى. سوندىقتان شىعار، كيۆي اتالعان ەلدىڭ رەسمي ەمەس ەمبلەماسىنا اينالعانى. سالماعىنىڭ ۇشتەن ءبىرىن تىرناقتارى سوياۋداي تابانىنىڭ سالماعى قۇرايدى.
دەسە دە كيۆيدىڭ قاناتى مۇلدە جوق دەگەن جاڭساق ۇعىم. كوزگە كورىنبەيتىن قىسقا قاناتى بار. ۇشۋعا قاجەتتىلىك بولماعان سوڭ ەۆوليۋتسيا ءوز دەگەنىن ىستەپ، قاناتى كىشىرەيگەن. جوعارىدا ايتىپ وتكەنىمىزدەي، كيۆيدىڭ ءيىس سەزى قابىلەتى جاقسى دامىعان. باسقا قۇستاردىكىندەي ەمەس، ونىڭ تاناۋى تۇمسىعىنىڭ ۇشىندا ورنالاسقان. ال ءتىلىنىڭ ورنىندا ۆيبريسس (قازاقشا ايتقاندا، قىلتان) بار - ءدام سەزۋ قابىلەتىنە جاۋاپتى اعزاسى.
كيۆي ءوزىنىڭ تىرشىلىك ەتەتىن اۋماعىندا، ياعني، شامامەن 1 شاقىرىمدى قۇرايتىن ءوز تەرريتورياسىندا 50-گە تارتا بوي جاسىراتىن، كوزدەن تاسالايتىن پانا جاسايدى. ءىنىن قازعاننان كەيىن وندا بىردەن تۇراقتامايدى - كەم دەگەندە ءبىر اپتا نەمەسە ەكى اپتا كۇتەدى - ءشوپ باسىپ، ەسكىرگەنشە. سونان كەيىن عانا ورنالاسادى.
ءشوپ باسقان ءىن بوي تاسالاۋعا، جاسىرىنۋعا كوپ كومەكتەسەدى. ول اعاشتان ۇزىلگەن المامەن، قۇرتتارمەن، جاندىكتەرمەن، ۇلۋلارمەن، ءتىپتى، كىشكەنتاي باقالارمەن قورەكتەنەدى. ولاردىڭ شاعىلىسۋ مەرزىمى ماۋسىم ايىنان ناۋرىز ايىنا دەيىن سوزىلادى. قۇستاردىڭ ىشىندەگى جۇمىرتقاسى دەنە تۇرقىمەن سالىستىرعاندا ەڭ ۇلكەنى - وسى كيۆي.
ولاردىڭ جۇمىرتقاسىنىڭ ءوزى كيۆي سالماعىنا شاققاندا ۇشتەن ءبىرىن قۇرايدى. جۇمىرتقانى ەركەگى باسادى - 75-85 كۇندە بالاپان باسىپ شىعادى. جۇمىرتقا جارعان بالاپاندارىن جايىنا قالدىرادى، بىلايشا ايتقاندا، قارامايدى. بالاپاننىڭ تەرى استىنداعى ماي قورى 2-3 كۇنگە جەتەدى - ءجۇنى ءوسىپ شىعاتىن ۋاقىت. بالاپان 3-5 جىلدا ساقايادى. ال ەرەسەك كيۆيلەر 50-60 جىل عۇمىر سۇرەدى.
دەسە دە اتالعان قۇستىڭ %90 عا دەيىنى العاشقى 6-7 ايىندا ءولىپ قالادى. ەۋروپادان كەلگەن ءتۇرلى پوپۋلياتسيانىڭ كوبەيۋىنە بايلانىستى كيۆيلەردىڭ تىرشىلىك ەتەتىن ورتاسى تارىلىپ ءارى قاۋىپ ارتىپ، ولاردىڭ قاراسى ⅩⅩ عاسىردىڭ سوڭىنا تامان كۇرت كەمىپ كەتتى. بۇگىنگى تاڭدا ولاردىڭ سانىن كوبەيتۋ ءۇشىن اتالعان ەل بيلىگى ءتۇرلى شارالاردى قولعا الىپ جاتىر.
1991 -جىلدان بەرى زاڭمەن قورعاۋعا الىنعان ءارى قىزىل كىتاپقا ەنگىزىلگەن. سوعان بايلانىستى ولاردىڭ ءتىرى قالۋ ۇلەسى 50 پايىزعا ارتقان.
